<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Қазақ өнерінің қайнар бастауларының бірі &nbsp;– Сыр өңірінде өнерге деген жауапкершілік жоғары. Киелі сахнада кім болса, соған орын жоқ. Ауданда осыны мақсат тұтқан Тұрымбет Салқынбайұлы атындағы өнер мектебі елу жылдан астам уақыт елге қызмет етіп келеді. Басты мақсаты – өнерлі жанды өрге сүйреу, таланты бар бүлдіршінді топқа қосу.&nbsp;Тарихқа көз жүгіртсек, алғашында аудандық балалар әуез мектебі болып құрылған мекеменің іргетасы 1972 жылы қаланған. Мектепке Жүрсін Қаймақбаев, Қаппар Сәденов, Талғат Қуаңбаев секілді білімді мамандар басшылық еткен. 1993 жылы мектепке Сыр сүлейі Тұрымбет жырау Салқынбайұлының 125 жылдық мерейтойына байланысты жырау есімі берілді. 1996 жылдан бастап өнер мектебі жанынан және ауданға қарасты ауылдардан жыр-терме кластары ашылды. Ал 2021 жылы &nbsp;атауы облыс әкімінің №180 қаулысына сәйкес Тұрымбет Салқынбайұлы атындағы өнер мектебі &nbsp;коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны болып өзгертілді. Бүгінде мектепке 2019 жылдан бері Дәулет Байғараев басшылық етіп келеді.&nbsp;Өнер мектебінде &nbsp;домбыра, қобыз, баян, саксофон, фортепиано, жыр-терме, домбра-прима &nbsp;кластары &nbsp;бойынша 42 &nbsp;мұғалім дәріс береді. Оның ішінде осы оқу жылында жоғары санатты – 4 мұғалім, І санатты – 15 мұғалім, ІІ санатты – 13 мұғалім, санатсыз 10 мұғалім қызмет &nbsp;атқарады. &nbsp;2022-2023 жылы Тұрымбет &nbsp;Салқынбайұлы атындағы өнер мектебінде 413 оқушы &nbsp;7 мамандық бойынша &nbsp;дәріс &nbsp;алған. Дәлірек тоқталсақ, домбыра класында – 208 оқушы, баян &nbsp;класында – 86 оқушы, фортепиано класында – 55 оқушы, домра-прима класынында – &nbsp;2 &nbsp;оқушы, жыр-терме класында – 40, саксафон класында – 7, қобыз класында – 15 оқушы оқыды.– Бұл өнер ордасына мен төрт жылдан бері басшылық етемін. Мені шәкірттеріміздің өнерге деген құрметі, қызығушылығы қуантады. Өнер &nbsp;мектебінің кент орталығынан бөлек, Төретам &nbsp;кентінде, ІІІ Интернационал &nbsp;ауылында қосымша бөлімшелері жұмыс істейді. Сонымен қатар, Ақжар, Қармақшы, Дүр Оңғар &nbsp;ауылдарында &nbsp;жыр-терме &nbsp;кластары &nbsp;бар. Мектепте 25 оқушыдан құрылған балалар оркестрі (жетекшісі Жарқынбек Тұрымбетов), 20 оқушыдан құрылған балалар хоры (жетекшісі Азат Ысқақ), 15 мұғалімнен құрылған фольклорлық ансамбль, оқушылардан құрылған баянистер, домбырашылар ансамблі және &nbsp;25 &nbsp;мұғалімнен құрылған халық аспаптар оркестрі жұмыс жасайды. Өнер мектебінің негізгі мақсаты – балалардың музыкалық сауатын ашу, музыкаға &nbsp;деген &nbsp;қызығушылығын &nbsp;арттыру, аспаптарда &nbsp;ойнауға үйрету &nbsp;және &nbsp;ұлттық &nbsp;музыкалық аспаптарды кеңінен насихаттау. Биылғы оқу жылында 104 оқушы 1-ші класқа қабылданса, жыл аяғында 60 оқушы мектепті бітіріп, куәліктерін алды, – дейді өнер мектебінің директоры Дәулет Байғараев.Бұл өнер ордасының шәкірттері түрлі деңгейдегі &nbsp;өнер байқауынан топ жарып, оза шауып жүр. Мәселен, облыстық 55-ші «Жас музыкант» байқауынан баян аспабы бойынша Ерасыл Жұмабеков ІІ орын, Інжу Еркебұлан ІІ орын, Мұса Сабитов ІІІ орын иеленсе, домбыра аспабы бойынша Шыңғыс Алтайұлы І орын алды. Сондай-ақ, Байқоңыр қаласында өткен «Күй табиғаты» атты №1 қалааралық байқауға өнер мектебінен 9 оқушы қатысып, оның ішінде 1 оқушы Бас жүлде, 2 оқушы І орын, 3 оқушы ІІ орын, 1 оқушы ІІІ орын, 2 оқушы Алғыс хатпен марапатталған.&nbsp;Облыстық Ғазиза Жұбанованың 95 жылдығына арналған балалар музыка және өнер мектептері жас музыканттарының &nbsp;арасында ІІ Республикалық «Жас жұлдыз» пианистер байқауынан фортепиано класының оқушысы Нұрғиса Маханбетов «Жас пианист» номинациясын алса, «Дарын» облыстық қосымша білім беру орталығы, М.Қалауов атындағы Қызылорда қалалық өнер мектебінің ұйымдастыруымен «Жас таланттар» байқауынан Нұрғиса Маханбетов І орынға, Жасмина Мейірханова ІІ орынға иеленіп, мектеп, аудан мерейін асқақтатты.&nbsp;– Біз өнер мектебі болғандықтан шәкірттермізді шыңдау мақсатында түрлі жарысқа апарып, бабы мен бағын сынатамыз. Әрі тәжірибе, әрі жетістік. Шәкірт те үлкен сахнаға, байқауға бойын үйретеді. Осы уақытта дейінгі жетістіктерімізді тізбектей беруге болады. Алайда ең бастыларына тоқтала кетсем, Ұлттық домбыра күніне орай «Дарын» облыстық қосымша білім беру орталығы М.Қалауов атындағы Қызылорда қалалық өнер мектебінің ұйымдастыруымен «Күй анасы – Дина» атты байқауда Шыңғыс Алтайұлы І орын, Қуаныш Ардақұлы ІІІ орын және Хамза Исаев &nbsp;қатысқаны үшін Сертификатқа ие болды. &nbsp;Облыстық «Бозторғай» балалар шығармашылық байқауында онлайн форматта Шыңғыс Алтайұлы &nbsp;І орын, Хамза Исаев І орынға ие болып, Алматы қаласына Халықаралық &nbsp;«Бозторғай» байқауынан &nbsp;Хамза Исаев &nbsp;ІІІ орын иеленсе, Шыңғыс Алтайұлы Дипломант атанды. Ақтөбе қаласында өткен VI Халықаралық Владимир Фоменко атындағы үрмелі және соқпалы аспаптар арасында өткен байқаудан саксофон класының оқушылары Жасұлан Төлеген ІІІ орынды қанжығасына байласа, Айзат Абдулла Дипломант иегері атанды. Ал мамыр айында облыстық «Қорқыттан қалған қоңыр үн» байқауында күй номинациясы бойынша 5 оқушымыз жүлделі орындарға ие болса, дәстүрлі ән номинациясынан 2 оқушы орын алды және 1 оқушы Алғыс хатқа ие болды. Осы оқушыларымыздың жетістіктерімен мақтанамыз. Ұстаздар қазіргі таңда шәкірттерін ұлтымыздың салт-дәстүрлерінен, аталы сөз, өнегелі жандардың өсиетімен, ұлт жандылықпен, Отан сүйгіштікке, еңбекқорлыққа, өнер мен эстетикалық тәлім-тәрбие беруде. Өнер мектебінің ішінде де мерекелік атаулы күндер мен мерейлі мерейтойларға арналған түрлі іс-шаралар өткізілуде, – дейді Дәулет Кәрібайұлы.&nbsp;Өткен оқу жылында Тұрымбет Салқынбайұлы атындағы өнер мектебінде тарлан талант, поэзия бұлбұлы Тұрмағанбет Ізтілеуұлының туғанына 140 жыл толуына орай «Ширатқан шым жібектен көгені едім» &nbsp;аудандық жыраулар байқауы, жыр-терме класы бөлімі бойынша «Жастарға өсиет» тақырыбында дөңгелек үстел, «Еңбек еткен мұратқа жеткен» тақырыбындағы тәрбие сағаты, желтоқсанда Көшеней Рүстембеков атындағы жыраулар үйінде «Тәуелсіздік деп соғады жүрегіміз» атты оқушылар мен мұғалімдердің бірлескен мерекелік концерті өткізіліп, көрермендердің ыстық ықыласына бөленді.&nbsp; Одан бөлек, ақпан айында құндылыққа негізделген білім беру аясында «Адалдық – ардың ісі» тақырыбында апталық, «Ұстаз есімі биік әрі мәңгілік» тақырыбында ақпан айында Қазақста Республикасы Білім беру саласының үздігі Т.Қуаңбаевты еске алу кеші, «Наурыз мейрамы» ұлттық домбыра челленджі өткізілсе, сәуір де облыстық «Дәстүрлі әндерді заманауи нақышта орындаудың тиімділігі мен әдістері» тақырыбында тәжірибе алаңы ұйымдастырылды. Апталық «Бабадан қалған ғаламат, терме толғау аманат» атты концертпен басталып, жыр-терме класының мұғалімдерінің ашық сабақтарымен жалғасты. Мамыр айында өнер мектебінің ардагер ұстазы Рашид Ақназардың зейнеткерлік демалысқа шығуына байланысты «Өнегелі ұстаз – өнерлі шәкірт» тақырыбында іс-шара өткізілсе , Төретам кенті бойынша «Өнерлі өрендер» тақырыбындағы жылдық қорытынды концерт ата-аналарға жағымды көңіл күй сыйлап, олардың ризашылыған бөленді.Айта кеткен жөн, аудандық өнер мек¬тебінің іргетасы 1972 жылы қаланып, осы кезеңге дейін аталған мектепті біршама түлек бітіріп шыққан. Олар бүгінде еліміздің түкпір-түкпірінде өнер мен білім секілді салаларда еңбек етіп, ел өркендеуіне сүбелі үлестерін қосып келеді. Бүлдіршін талантын шыңдап, үлкен өмірден өз орнын тауып, мамандығын нақтылауға сеп болып жүрген таланттар ордасының шығар биігі әлі алда екеніне сеніміміз мол.

Қармақшыдағы өнер мектебінде биыл 60 түлек куәлік алды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a>&nbsp; Қазақ қашанда берекені көктен емес, еткен еңбектен тілеген халық. Қазір «алма піс, аузыма түс» деп жататын заман емес. Талабы бардың барлығы тіршілік қылып, таң азанымен бейнетке бойұсынуда. Соның ішінде осы кәпкерлік саласына көптеп ден қойып жатқандар бар. Бірі алып сатады, бірі халыққа қызмет көрсетеді. Қолынан іс келетіндері түрлі бұйымдар жасаса, енді бірі ата кәсіпке әр беріп, шаруашылығын жандандыруда. Мұндай қарбалас қазіргі таңда ауылдық жеррлерде де жиі байқалады.&nbsp;Мал шаруашылығы ауылдық жерлерде көптеп қолға алынуының да өзіндік себебі жоқ емес. Өйткені малдың өрісі жайылымдық жер. Шаруалар сондай жерлерді көздеп кәсіп қылып, мал бағады. «Өріске жібердің, күтіп алдың» дегенмен, сезіне білгенге мал баққаннан ауыр бейнет болмас. Мұны шаруалар да түсінеді. Алайда береке осы малда болғандықтан оның санын көбейтіп, шаруасын алға бастыруды көздемейтін жан жоқ шығар. Бүгінде осы бір бейнеткеш халықтың ортасында ер жетіп, төрт түліктің қыр-сырына бала күннен қанығып өскен ауыл азаматтары да атадан балаға мирас болған осы шаруаға ден қоюда. Сондай жандардың бірі – аудандаға қарасты Аманөткел ауылында тұратын Айтуған есімді азамат.Мал шаруашылығымен айналыса жүріп «Кенжебаев Айтуған» шаруа қожалығын құрған Айтуған ағамыз мал тұқымын асылдандыру мақсатында «Арал ырысы» несие серіктестігінен жеңілдетілген несие алып, қазақтың ақ бас сиырының тұқымын көбейтуді қолға алған. Қазіргі таңда бұл шаруашылықтың жеке жайылымында етті келетін қазақтың ақбас сиыры жайылып жүр. Айрықша күтімді қажет ететін мұндай жануарлардың бүгінде күтімі жақсы. Шаруашылықтың негізігі бағытын осы асыл тұқымды малдың басын көбейту болғандықтан, қазірдің өзінде қожалық төрағасы бұл малдардың өнімі ауыл шаруашылық саласында сұранысқа ие екенін айтуда.<blockquote>– Менің бұл шаруашылықта келе жатқаныма көп жылдың жүзі болды. Бұған дейін ақбас сиыр тұқымын бағып келе жатқан шаруамын. Бұл малдардың бір жақсы жері қысқа төзімді келеді. Қоңды әрі етті болғандықтан аяз қысса да далада еркін жайыла береді. 2021 жылдың соңы, осы жылдың басында «Арал ырысы» несие серіктестігінен 20 млн теңгедей несие алып, сол қаржыға 44 бас осы ақбас сиырдың қашарынан алып келдім. Алла сәтін салса осы малдың 70-80 пайыздайынан төл аламын деген үміт жоқ емес. Бастысы, мал-жанның амандығы. Қалғаны өз ретімен бола жатыр. Негізі мұндай бастамаларды қолдаушы үкімет барда, қазақтың кәсібі өлмейді. Менің соған анық көзім жетеді, – дейді қожалық төрағасы А.Кенжебаев.</blockquote>Иә, Аманөткел аулының «Заузан-2» өңірін жайлаған шаруашылық малының бүгінде саны артып, өрісте еркін жайылуда. Мұның барлығы Айтуғандай азаматтардың бастамаларын қолдап, кәсібіне қаржылай қолдау білдірген мемлекеттік бағдарламаның жемісі. Мұндай іске бел буған болсаңыз, сізге де тиісті заңдылықтарға сай қолдау көрсетуге әзір.

Аралдық шаруа несие алып, қазақтың ақ бас сиырының тұқымын көбейтуде

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a>&nbsp; Елорда күні Қазақстанда 1000 бала дүниеге келді, оның 505-і қыз және 495-і ұл, оның ішінде 8 жұп егіз, деп хабарлайды ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің <a href="https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/press/news/details/585732?lang=kk">баспасөз</a> қызметі.Жаңа туған нәрестелердің саны бойынша Түркістан облысы рекорд орнатты, онда тәулігіне 146 сәби дүниеге келді. Бала туу бойынша екінші орында Алматы қаласы тұр, мұнда 91 бала дүниеге келді, содан кейін тең нәтижелермен Алматы облысы мен Шымкент қаласы бар, олардың әрқайсысында 76 сәби туды.Бұл күні Ақтөбе облысы егіздер арасында көш бастады, мұнда бірден екі егіз дүниеге келді.

Елорда күні Қазақстанда 1000 сәби дүниеге келді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a>&nbsp; 10 шілдеде Қазақстанның батысында, шығысында, оңтүстік-шығысында тұрақсыз ауа райы сақталады. Найзағай ойнап, жаңбыр, бұршақ жауады.Қазгидрометтің болжамы бойынша, республика бойынша жел күшейеді. Республиканың қалған бөлігінде жауын-шашынсыз ауа райы сақталады.Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау, Қызылорда облыстарының басым бөлігінде, Ұлытау облысында, сондай-ақ Қостанай, Солтүстік Қазақстанның басым бөлігінде, солтүстікте, Ақмоланың батысында, Қарағанды ​​облыстарының оңтүстігінде қатты ыстық болуы мүмкін.Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау облыстарының басым бөлігінде, оңтүстікте, батыста, солтүстікте, Түркістан облысының шөлді аймақтарында, оңтүстікте, Атыраудың солтүстігінде, Қостанайдың оңтүстігінде, Қарағанды ​​облыстарында, Ұлытау облысында, Жетісу облысында, Ақтөбе облысының оңтүстігінде, оңтүстік-шығысында, Солтүстік Қазақстанның басым бөлігінде, солтүстікте, Алматы қаласының орталығында, Павлодар облыстарының солтүстік-батысында, шығысында, оңтүстігінде, Абай облысының оңтүстігінде төтенше өрт қаупі сақталады.Жетісу облысының басым бөлігінде, Ақмола облысында, Абай облысының солтүстігінде, оңтүстікте, Шығыс Қазақстан облыстарының батысында, Батыс Қазақстан облыстарының оңтүстігінде, шығысында жоғары өрт қаупі сақталады. Қостанай облысында, Ақтөбе облысының батысында, солтүстігінде қатты өрт қаупі бар.

10 шілдеде елімізде аптап ыстық болады

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Қазіргі кезде ауылдарда қолдан жасалған күбіні кездестіру таңсыққа айналып барады. Оның орнын пластмассадан жасалған күбі мен арнайы тоқпен пісетін сеператор басты. Бұл техникаға көшкелі күбі архаизмге айналып, әсіресе қалалы жерлерде мұражайға қоныс тепкен.&nbsp;Қазіргі уақытта қазақы болмыс пен салт-дәстүрімізді үлкендер бізге ұрпақ сабақтастығымен бойымызға сіңдіріп келеді. Ата-бабадан мирас болып келе жатқан сүт өнімдерін алуға негізделген күбіні, сан ғасырлар бойы сақтап, бүгінде мәдени мұраға айналып отыр. Дегенмен ата-бабамыз жасаған әр заттың өзіндік қасиеттері жетерлік.&nbsp;<blockquote>– Қазіргі таңда күбі пісу ұмытылып барады. Тіпті, жасөспірімдер онымен қалай пісу керектігін білмейді. Айранды ағаш күбімен пісіп, майын алғанға жетпейді. Әрі денсаулыққа да пайдалы. Оның пісу әдісі де ерекше. Дәмі де айрықша болады, – дейді Ұлдан Пазылбекова.&nbsp;</blockquote>Иә, апамыз сөз арасында анасының әуелі күбіні суға салып қоятындығын, одан кейін суға салынған ағаш ісініп, жарылған тұстары бітелетінін көріп өскендігін. Бұл әдісті біреу-білсе, біреу білмейтіндігін тілге тиек етті.&nbsp;Күбі, әдетте қатты ағаштан, яғни, жидеден жасалады. Піспегі де солай. Жұмсақ ағаштан жасалса, іші бірте-бірте үгітіле бастайды. Аталмыш ыдысқа күтім керек. Ол сан ғасыр өтсе де қазақ халқының сүт өнімдерін алуға негізделген құралы болып сақталып келеді. Күбі күн сайын жуылып, кептіріліп, сүр еттің майымен, қойдың құйрығымен майланып, тобылғы, жүзген, құлмұрын ағаштары, қоғажай шөбі түбінің түтінімен ысталып отырады. Күбіде пісілген қымыздың да дәмі өзгеше. Қымыз бен айранның бойындағы бар дәрумен тек ағаш күбіде ғана сақталады. Ауылда тұрса да құрт жасауды, күбі пісуді білмейтін қыз-келіншектер бар екені жасырын емес.<blockquote>– Бүгінде жұмысты жеңілдетудің небір тәсілдері шығып жатыр. Мына құрылғы қол күшін тіпті де керек етпейді. Арнайы моторды шелектің қақпағына таңып қояды. Ол электр қуатымен жұмыс істейді. Қатықты шелекке құйып, тоқ көзіне қосып қойсаңыз болды, 15-20 минуттан соң майы түсіп тұрады. Әрі ол уақытта басқа тірліктерімді бітіріп аламын. Күбімен пісіп, қолымды ауыртып тұрғаннан осы жақсы ғой, – дейді бүгінгінің жас келіндері.&nbsp;</blockquote>Бірақ, осындай қасиетті ыдыстан пісіп шыққан айранның денсаулыққа пайдалы екенін жастар біле бермейді. Себебі, оның орнын газды сусынмен алмастырған. Мәселен, айран – шөлімізді қандырады әрі тойымды тамақ, қазақтың ең танымал ұлттық тағамының бірі. Ата-бабамыз кешкі астан соң, міндетті түрде 1 кесе айранды тұтынған. Бұл асты қорытуға көмегін тигізеді екен.Бүгінде ер тұрман, астау, күбі жасайтын шеберлер ел ішінде саусақпен санарлықтай ғана. Әрі олардың қолынан шыққан дүниені базардан табу да мүмкін емес. Мың түрлі ұсақ-түйек сатылатын базардың өзінде ара-тұра табыла қалған жағдайдың өзінде хас шебердің қолынан шыққан дүние емес, арзанқол сапасыз болып шығады.Рас, қазір нарықтың заңдылықтарын, қыр-сырын меңгеретін кезең. Әрі бұл орайда жастарды отансүйгіштікке баулу, төл тарихымызды танытуға да назар аударсақ. Қазір сананы оятып, салт-дәстүрімізді бойға сіңіріп, рухани кеңістігімізді ұлттық құндылықтармен толықтырар уақыт.

Ұлдан Пазылбекова: Күбіміз қаңсып кетпесе екен

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Қасиетті қара домбыраны қолынан тастамаған, жақұт өнерімізді жаңғыртушы, жастарға үлгі етуші, ұлттық мәдениетіміздің өрге жүзуіне өзіндік үлес қосып жүрген жыршы-термешілер облыста жетерлік. Солардың бірі – Күнсұлу Түрікпен. Атадан балаға мирас болып келе жатқан осынау аманатты ертеңгі ұрпаққа жеткізіп, насихаттап келеді. жақында орайы келіп, өнерпазбен сұхбаттасудың сәті түскен еді.– Күнсұлу, жалпы, өнер саласына қалай келдіңіз?&nbsp;– Негізінен жыршылыққа 11 жасымнан бет бұра бастадым. Өнерге деген қызығушылық өнерлі отбасында өскендігім, сонымен қатар әкемнің ықпалы дер едім. Кішкентай күнімнен әкемді үлгі етіп, қазақы тәрбиені ала білдім. Күні бүгінге дейін өнер жолына келуіме үлкен себеп болған – ата-анам, сонымен қатар алғашқы ұстаздарым деп айта аламын. Себебі әкем бала кезімнен жыр өнерін құлағыма құйып, домбыра тартуды үйретті. Домбыраның құлағында ойнайтын отбасында өскендіктен осы жолды өзіме серік етіп, жыршылық өнерін таңдадым.&nbsp;– Дәстүрлі әндердің болашағы туралы не айта аласыз? Жаһандану заманында эстрада өнері, дәстүрлі өнерді шетке ығыстырып бара жатқан жоқ па?– Қазақта «Түйенің өзі барда ізі жоғалмайды» деген жақсы сөз бар. Әлімсақтан атадан балаға мирас болып келе жатқан өнер – жыраулық. Ол қазір де бар, болашақта да болады. Халық оны тыңдайды, құрметтейді. Насихаттаушысы барда өнер қайта жанданып, елдің ішінде жаңаша форматтарда жаңғыра береді. Бүгінде халықтың музыка тыңдау мәдениеті өзгерген. Дегенмен, классикалық өнердің тыңдаушысы қашанда табылады. Эстрада өнері, дәстүрлі өнерді ығыстырып бара жатыр, жоғалып кетеді деген қауіп, түсінік болмауы керек қой деп ойлаймын. Абайдың «айтушыдан тыңдаушың мықты болсын» дейтіні бар ғой. Сол мықты тыңдаушыны қалыптастыру біздің борышымыз. Ел арасында жыршыларға деген құрмет қашанда жоғары болған. Бұл құрмет бүгінде төмендей қойған жоқ. Себебі, кезінде ақындық, батырлық, әншілік, орындаушылық, кеңесшілік секілді қасиеттердің барлығы жыраулардың бойынан табылған. Ал, қазір бұл қасиеттер жыршылық, ақындық, әншілік, ағартушылық, ғалымдық секілді ұғыммен алмасып келеді. Сондықтан, жыршы-жырауларға деген құрмет ешқашан жоғалмайды.&nbsp;– Дәстүрлі өнерден бөлек эстрада жанрында да өнер көрсету ойыңызда бар ма?&nbsp;– Күй мен жыр – қазақтың жаны, көркі, жүрегін жарып шыққан рухы, сарқылмайтын сазы. Жаһандану дәуірі мың жерден өңмеңдеп қаумалай берсін, қазақтың алтын құрсақ арулары аман болса, бейбіт шұғыласы шалқыған заманымыз барда күйіміз де, жырымыз да шарықтай бермек. Бұл уақыттың тезіне беріспейтін, қазақтың маңдайына біткен, өзегінен өшпейтін жасампаз өнер. Жалпы өнер деген тұтас бір сала. Саусақтың басы бөлек болғанымен, білегі бір дейді ғой. Сондықтан ұлттық өнерді тұтынып жүрген өнерпаздар үшін өнердің қай саласы болсын таңсық емес. Басқа да өнер түрін еркін әрі кәсіби деңгейде алып кете алады. Шамамыздың келгенінше эстрадалық жанрда да &nbsp;ән айтып жүрміз, домбырамен де, кәдімгі өңделген эстрадалық бағытта да. Қосымша бұл өнердің түрінде алып жүрсем, ешқандай айып жоқ шығар деп ойлаймын. Оның үстіне жаһандану дәуірі деп жатырсыз, сол бағытта да терме, жыр, халық әндері, дәстүрлі әндер эстрадалық бағытта өңдеп түбірін жоғалтпай насихаттап жатсақ, үлкен жақсылық болар еді.&nbsp;– «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» дейді Абай атамыз, сізді халыққа танытқан ұстаздарыңыз жайлы айтып өтсеңіз?– «Ұстаздың жолы атаңнан ұлық» деген тәмсіл бар. Осы орайда ұстаздарым ретінде жоғарыда айтып кеттім ғой, ең бірінші ата-анамды айтар едім. Бала күнімнен осы өнерге баулып, жетістікке жетуіме себепші болған солар. Өз әкем уақытында домбырамен өлең айтып, мақам саздарды сауатты орындаған. Мектеп қабырғасында жүрген кезде Қорқыт ата университетіндегі дәстүрлі өнер, жыр кафедрасына барып қосымша тәлім алып, үлкен өнердің жолына қадам бастым. Жыршылық &nbsp;дәстүрді жалғастырып, білгенін жастарға үйретіп, әрбір шәкірттің өнердегі өрістерін қалыптастыруға бағыт беріп, ақыл кеңесін айтқан Руслан Ахметов, Алмас Алматов, Диас Рүстембеков, Серік Жақсығұлов ұстаздар жыршылық өнердің қыр-сырын үйретіп, мақсатымның айқын болуына өз үлестерін қосты. Одан кейінгі ұстазым халық пен өмір дер едім. Осы төрт бірдей ұстаздың тәлім-тәрбиесін алып, өмір жолымда өнердің формасын сақтап келе жатырмын деп ойлаймын.&nbsp;– Сіз бүгінде Сыр сүлейлерінің ізін жалғаушы, жырды көмекеймен айту дәстүрінің насихатшысы ретінде елге танылып қалған өнерпазсыз. Алдағы уақытта шәкірт дайындап, мектеп ашу жоспарда бар ма?– Өте жақсы сұрақ екен. Көмеймен жыр айту бұл үлкен қасиет. Бізден де бөлек Орта Азия халықтарының түркі тілдес елдерінде бұл жыр сақталған. Ал қазақ даласында көмеймен жыр айту Қармақшы өңірінде берік сақталып, бүгінде жанданып, дамып келеді. Көмеймен жыр айтудың қазақ даласындағы отаны ретінде де Қармақшы ауданын айтуға болады. Ұстазсыз шәкірт тұл дейді ғой. Қазіргі таңда шәкірттеріміз бар. Тәрбиелеп жүрген, бағыт бағдар беріп жүрген Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық колледжіндегі дәстүрлі ән-жыр бөлімінде оқитын шәкірттеріміз бен Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университетінде тәлім алып жатқан ізбасарларымыз бар. Ұлттық өнер бағытында мектеп ашу алда жоспарда бар. Оған әлі де күш керек, сонымен қатар, әлі де жаңаша дамып, жетілу керек. Сондықтан ол болашақтың еншісінде.&nbsp;– Бауыржан Момышұлы «Өзіне-өзі сынмен қарау оңай іс емес» депті. Сынды қалай қабылдайсыз?&nbsp;– Сын бар жерде мін жүреді. Сынға қарсы емеспін. Егер орынды болса, қабылдаймын. Айтылған сын арқылы өзімді түзеуге, келесіде ол қателікті қайталамауға тырысамын. «Сын түзелмей, мін түзелмейді» демекші, сол сынды кімнің айтқанына аса мән беремін. Мақтаудан гөрі сынды жақын қабылдаймын. Орынды сынды әрқашан қаперімде ұстап жүремін.– Жалпы, өнер жолы – ауыр жол. Кейде адам болған соң күресуден, өзіңді дәлелдеуден шаршайтын кез болады емес пе?! Тіпті қолды бір сілтеп, бәрін тастай салғыңыз келетін сәттерде сізді ұстап қалатын қандай күш? Сүйенеріңіз кім?– &nbsp;Өнер жолы қашанда ауыр жол екені мәлім. Ал, қыз баласы үшін, тіпті де оңай емес. Көптеген қиыншылықтарға мойынсұнбай өнер жолынан өзіңді алыстатпай, еңбегіңмен тәнті болуың керек. Сондықтан қазір шаршайтын жаста емеспіз. Жас болсаң іске дейді ғой, бойдағы бар қуатты шыңдап, халыққа өнеріңді өз деңгейінде жеткізе білу алға қойған мақсатым, парызым. Күш пен жігер, ақыл мен қайрат өнер жолын қуған кез келген адамның бойында табыла білу керек. Сонда ғана талай жылғы еңбек жемісті де жеңісті болады. Ал сүйенеріме келетін болсам, әрине осы өнердің тыңдармандары. Халқым барда, қолдаушым барда ешқандай қиыншылықтан сүрінбей өтуге болады.– Әңгімеңізге рахмет!

Күнсұлу Түрікпен: Күй мен жыр – қазақтың жүрегін жарып шыққан рухы

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Бүгінде «Күлкістан» театрының актері Дархан Пірназар өнердегі шеберлігімен халықтың ықыласына бөленіп, көрерменнің көңілінен жол таба білген жан. Өмір жолын әзіл-сықақ театрымен ұштастырып, халық алдында еңбек етіп келеді. Ол өнердегі алғашқы қадамын сатирадан емес, клубта қарапайым жұмыстардан бастаған еді. Талай образды ерекше сомдап жүрген жерлесіміз, Алмалы ауылының тумасы Дархан Пірназарды әңгімеге тартқан едік.– Дархан мырза, жалпы, өнер саласына қалай келдіңіз?– Негізінен мен мектеп қабырғасында жүргеннен бастап өнерге жақын болдым. Алғаш еңбек жолымды Алмалы ауылындағы клубтан бастадым. Сол клубтың меңгерушісі Ғалым Маханов ұстаздық етіп, өнер жолына түсуіме бағыт-бағдар берді. Аудандық жарыстарда бір-екілі рөлдерді сомдап, көзге түстім. Осылайша, өнер жолым аудандық мәдениет үйімен жалғасын тапты. Ол жерде Кенжебай Жүсіп ағам, үлкен сахнаға біраз тәрбиеледі. Актер болып қалыптасуыма септігін тигізгенін жасыра алмаймын.&nbsp;– Қазіргі халықты күлдіру оңай ма? Жалпы, бүгінгінің әзіл-сықақ театрларына көңіліңіз тола ма?– Мойындау керек, бүгінгі күнде біз көрермендерді ертіп жатқан жоқпыз, оларға еріп жатырмыз. Солардың ыңғайына берілудеміз. Бұл дұрыс емес. Бүгінгі күнде астарлы ой, салмағы бар әзілдер аз. Қазіргі халық астарлы емес, тікелей әзіліңді тыңдағысы келеді. Біз оған жол бермеуіміз қажет. Тіпті, өзіміз сахнада ойнап жатқан кезде, көрерменнің ықыласын сезініп тұрамыз. Сондықтан, жанымызды салып, еңбектенеміз. Ал, театрлардың жайына келсем, «алуан-алуан жүйрік бар, әліне қарай шабатын» деп айтып кеткендей, әрқайсысы қолдарынан келгендерін жасап жүр. Мен солардың ішінде Нұржан Төлендиевті ерекше атап өтер едім. Нұржан – жан-жақты. Өте ізденімпаз. Керек образдарды жақсы табады. Әзіл-сықақ театры саласында өсіп келе жатқан буынның одан алары көп.– Актерлік жалақыңыз сізді қанағаттандыра ма? Әлде, қосымша табысыңыз бар ма?– Қанағаттандырады ғой. Бірақ, ақша деген қанша көп тапсаң да жетпейді. Ең алдымен адамға қанағат керек екен. «Күлкістаннан» бөлек, «Тамаша сити» әзіл-сықақ театрында істеймін. Киноға түсіп, телеарнаға шығып жатамыз. Тойға да барамыз. Барлық ойды ақшамен байланыстырып қоюға болмайды дер едім. Бізді ерекше махаббатпен жаратқан Алланы тануды ұмытып кетпеуіміз қажет. Өзімізге ақыл жетпей жатса да, біреуге айтуға құмармыз ғой. Дегенмен, қысқа өмірде рухани дүниемізді барынша кеңейте түссек, нұр үстіне нұр болар еді.– Отбасыңыз, өзіңіз жайлы айта отырсаңыз.– Бір әйелім, үш қызым, бір ұлымды күтудеміз (күліп). Әрине, қыздарым мектеп оқушылары. Қыз бала табиғатынан нәзік келеді ғой, бала тәрбиесімен өзім айналысамын. Әйелім үй шаруасында. Анама қарайды, үйдің шаруасын тындырып отырады. Біз түздің адамы болған соң, мүмкіндігінше сол кісіге тапсырғанмын. Ал, енді өзіме келер болсам, 1980 жылы бұрынғы Жеміс-жидек ауылы, қазіргі Алмалыда дүниеге келгенмін. Сол жақта білім алып, №181 мектепте оқып, бітірдім. Негізінен отбасымда үш ағайындымыз. Үлкені өзім. Менен кейінгі 1982 жылғы інім, 2005 жылы қайтыс болып, қапияда айырылып қалдық. Ал, қарындасым Жаңақорған ауданына тұрмысқа шыққан. Қазіргі таңда, бір үйдің түтінін түтетіп отыр. Әкем 13 жасымда, яғни, 1993 жылы &nbsp;қайтыс болды. Нағыз жігіттік шаққа өтпелі кезеңде, әрине, қиын болды. Әкемнен үйренерім көп еді…– Әзілді қалай табасыздар?– Халықтың арасынан образ жинап жүреміз. Әзіліне қарап, заманына баға беруге болады. Сондықтан, боямасыз өмірден сөйлегіміз келеді. Біз қоғамдағы қарапайым адамдардың көре алмай тұрған күлкілі жайттарды байқап қоюымыз керек. Кейін соны қиялмен суреттеп, сахнаға алып шығамыз. Яғни, біздің қаруымыз – қиял. Сондықтан, қиялымызды жоғалтып алмауға тырысамыз. Кей кездері көрші өзбек, қырғыз ағайындардан да алып жатамыз. Алайда, оны өзімізге лайықты етіп өзгертіп аламыз.– Бауыржан Момышұлы «Өзіне өзі сынмен қарау оңай іс емес» депті. Сынды қалай қабылдайсыз?– Сынға қарсы емеспін. Егер орынды болса, қабылдаймын. Айтылған сын арқылы өзімді түзеуге, келесіде ол қателікті қайталамауға тырысамын. «Сын түзелмей, мін түзелмейді» демекші, сол сынды кімнің айтқанына аса мән беремін. Мақтаудан көрі сынды жақын қабылдаймын.– Өнер жүрген жерде еліктеу болмай тұрмайды. Өзіңіз өнер жолында алдыңғы толқыннан кімге еліктедіңіз?– Негізі осы өнерге баулыған ұстаздарым Ғалым Маханов, Кенжебай Жүсіп, Мағауия Қозбағаров, Серік Төлеуов еді. Бірге жұмыс істеп, бір пұшпақты илеп жүрген уақытта, қайда барса да қасынан тастамай, жанына ілестіріп жүретін. Ағаларымыздың аузынан естіген тағылымы мол өсиет әңгімелер, алған тәлім-тәрбие өмірлік азығым болып келеді. Ал, әзіл әлеміне ынтамды оятқан, мектеп оқып жүрген кезде көп көретін, «Тамаша», «Бауыржан шоу» &nbsp;әзіл-сықақ театрының актерларын ерекше атап өтер едім.– Алда қандай шығармашылық жоспарларыңыз бар? Ауылға жиі келіп тұрасыз ба?– Менің арманым – Қызылорда қаласынан әзіл-сықақ театрын ашу. Бізде мүмкіншілік мол деп ойлаймын. Талантты жастар да жетерлік. Тек қолдау болса болғаны. Жылдың соңына қарай Қызылорда қаласында жеке кешімді өткізуді жоспарлап отырмын. Әрине, ауылға жиі келіп тұрамын, той-томалақ, елде қалған ағайын-туыс бар. Жылына 3-4 рет келіп тұрамын. Жоспарымды айттым ғой. Егер әзіл-сықақ театрын ашсам, отбасымызбен осында көшіп келеміз. Мұнан өзге де жоспарлап отырған дүниелер баршылық. Барлығы алдағы күндердің еншісінде.– Әңгімеңізге рақмет!

Дархан Пірназар: Арманым Сыр елінен әзіл-сықақ театрын ашу

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Сейсенбі күні жол жүру бағытымды редакцияға қарай емес, Шиелі аудандық ауруханасына бағыттадым. Мақсат – Шиелі ауданындағы ақ халатты жандардың жұмысын өз көзіммен көріп, алған әсерімді оқырманға жеткізу. Осы уақытқа дейін дәрігердің алдына шипа іздеп баратын едім, осы жолы «дәрігер» рөлін сомдамақ ниеттемін. Әрине, емделушінің дене қызуын өлшеп, ине салмадым, отаға дайындамадым. Себебі, жанын шүберекке түйіп отырған науқастың күдігін көбейткім келмеді, өз ісіне жауапты мамандарға кедергі жасауды қаламадым. Бірақ, хирургия бөлімінің меңгерушісі, белгілі хирург Бақытбек Жамантаевтың көмегімен дәрігерлердің қарбалас тірлігін жақыннан бақылай алдым.Аурухана табалдырығын аттағанда менің байқағаным тазалықшылардың жұмысы болды. Тазалықты қатаң талап ететін орында бірі еден жуып жатса, енді бірі емделушілердің төсек жабдықтарын жаңартуда. Ақ халат киген мейірбикелер системасын сүйретіп әр палатаға кіріп-шығып жүр. Бақытбек Мырзабекұлы бүгінгі жоспарында 4 ота жасау тұрғанын айтты. Аурухана кестесі бойынша сейсенбі және жұма күндері жоспарлы ота жасалады екен. Ал, оқыс оқиға және ауыр жағдай орын алса жедел ота болады. Өйткені, дәрігерлер үшін жоспармен жұмыс істеуден гөрі адам жанын аман алып қалған маңызды. Сонымен не керек, фототілші Бақытжан Бәйімбет екеуміз хирургтың кабинетінен шыққан соң аға мейіргердің ізіне ілестік.&nbsp;Ең алғаш қаз-қатар тізілген бөлме¬лерге кіріп, емделушілердің жағдайын сұрастырдық. Тырп етпес¬тен төсекте таңылып жатқан жандар дәрігерлерге сенім артуда. Есіктен енген мейірбикелерге үмітпен қарап, дертке дауа болар ем-домды асыға күтеді. Әр түрлі диагнозбен ауруханаға келуге мәжбүр болған 44 емделушінің арасында ота үстелінен аман-есен оралғандар да бар. Олар мейірбикелер мен дәрігерлердің қатаң бақылауында. Отаға дейінгі және кейінгі жағдайын әр сәт мамандар қадағалап отырады. Емделушілердің бір-екеуін сөзге тартқанымызда «Дәрігерлерге алғыстан басқа айтарымыз жоқ» деп қысқа қайырды. Бәлки, төрт қабырғада қамалып отырғандықтан шаршаған болар, арасында отадан соң әлсірегендер де бар екен. Алайда ауруынан құлан таза айығып, үйіне қайтуға асығып отырған Алғабас ауылының тұрғыны Гүлмира Алпысбайқызы бар ықыласымен ойын жеткізді. Ол өзінің сөзін дәрігерлерге алғыс айтудан бастап, отадан кейінгі әсерімен бөлісті.&nbsp;<blockquote>– Әуелі Алла, одан кейін ақ халатты жандардың арқасы. Дәрігерлердің жұмысына жауаптылығының нәтижесінде ота сәтті аяқталды. Ауруханаға келемін дегенше қан қысымым жоғары болған еді. Мейірбикелер мен дәрігерлердің арқасында ол мәселем де өз шешімін тапты. Алдағы уақытта дәрігерлер жазып берген нұсқаулық бойынша күтінсем, денсаулығымда ешқандай кінәрат болмайды деген сенімдемін. Барлық мейірбикелер мен дәрігерлерге алғысымды білдіремін.&nbsp;</blockquote>Хирургия бөлімінде жүргенде байқағаным, әрі көзім анық жеткен жәйт -аурудың жас талғамайтыны. Аурухана төсегінде бұғанасы қатпаған бала да, тепсе темір үзетін жігіт те, егде тартқан қариялар да жатыр. Бұл емделушілер туралы барлық ақпарат жаңа технологиямен компьютерлік бағдарламаларға енгізілген. Соның арқасында дәрігерлер науқастың дерегін оңай таба алады.&nbsp; Аға мейіргер бізді аурухана асханасына алып келді. «Ас – адамның арқауы», «Ауру астан» деген мақалдарды күніге айтып, жадымызда жаттап жүргенімізбен көбіміз дұрыс тамақтануға мән бермейміз. Ал, аурухана емделушілердің денсаулығын ғана емес, тамақтану режимінде қатаң бақылауда ұстайды. Тіпті әр сырқатқа диагнозы бойынша тағам береді. 3 мезгіл ұсынылатын тамақтардың барлығы диеталық, қайнатылған өнімдер. Төсегінен тұра алмайтын науқасқа аспазшылар тамақты палаталарына апарып береді. Қажет болған жағдайда қасықпен ұсынып, ем алушының көңілін аулауға тырысады. Әрине арасында туыстары әкелген асты ішіп, асханаға келмейтіндері де жоқ емес. Бірақ, сырттан келген тамақтардың өзі дәрігерлердің қатаң бақылауында.&nbsp;Ауруханадағы жабулы тұрған әр есіктің маңызы бар. Бұлардың қай қайсысы болмасын қатаң сақталған санитарлық тазалықты қажет етеді. Тіпті әр бөлменің ауа температурасы мен ішіндегі заттары да әр түрлі. Мәселен, екі жара таңу бөлмесі бір-біріне мүлде ұқсамайды. Біріншісінде отадан кейін шыққан емделушілердің таза жарасын таңып, дәкесін жаңартса, екіншісі іріңді жағдайдағы жараларды таңады.&nbsp;Ішектей созылған дәлізде бірінен кейін бірі тұрған кабинеттерден соң көп адам бас сұғуға жүрексінетін, күнделікті жағдайдан екі есе тазалықты қажет ететін, әр түрлі нақтамамен келген науқас үшін де, адам жанын арашалап қалатын дәрігер үшін де өте маңызды бөлме бар. Ол – ота залы. Бұл бөлмеге кірмес бұрын дәрігерлер қолдағы инфекцияны түгелдей «өлтіріп», әбден тазаланады. Үстіндегі киімінің бірінде қалдырмай толық ауыстырып, бір рет пайдалануға рұқсат етілген желең киіп ота залына бет алады. Үстінде мединициналық киімі бар дәрігерлердің өзі үстін жаңартып жатқанда, мені ота залына оп-оңай кіргізе салмайтыны анық еді. Отаға куә болмас бұрын шашымды түгелдей жауып тұратын қалпақ, аяқ киім сыртынан гигиеналық қапшық кидім. Сонымен бісмілләмізді айтып ота жасайтын бөлмеге кірдік. Өз ісіне жауаптылықпен, ыждағаттылықпен қарайтын Бақытбек Жамантаев пен Ғалымжан Әшімов науқастың өт қалтасындағы тасты алуда. Өзім осыдан бір ай бұрын ота үстелінде жатқанда ес-түссіз болып едім. Енді қазір адам ағзасының жұмысын тікелей өз көзіммен көріп тұрмын. Аяқ-қолымның дірілдеп, жүрегімнің атқақтап кеткенін несін жасырайын. Осыған дейін «Ештеңеден қорықпаймын» деп жүрген мен сол сәтте өзімнің фобиямды анықтағандай болдым. Әрине, ота залынан шығып кетсем болатын еді. Бірақ, мұндай мүмкіндікті қалт жібергім келмеді, алғашқы отаға куә болуым сәтсіз аяқталмасын дедім. Жан-жақта керекті құралдарды әперіп тұрған көмекшілерге кедергі болмайын деп ота үстелінің бергі бұрышында көз алмай қарап тұрдым. Инелер, қысқыштар, түтіктер, қайшы, қалақшалар мен трубкалар секілді кесетін, қадайтын, қысатын құралдар мен мамандар өз жұмысын тиянақты істеп жатыр. Олардың қолдары құралдарды ұстап тұрса, жанарлары экранда. Өйткені, сырқаттың қақ төбесінде адам ағзасының ішкі көрінісін көрсететін экран орнатылған. Осы құрылғы арқылы ота жасау, дәрігерлердің ағзадағы кінәрәтты табуы жеңіл болады.&nbsp;Арада біраз уақыт өткен соң көзім де үйреніп, көңілім де кері тепкен жоқ. Денемнің тітіркенуін тоқтатуға дәрігерлердің көмегі тиді десем қате болмайды. Хирургтар айтқан деректердің арқасында ойым бөлініп, олардың ісіне шынайы қызығушылық таныта бастадым. Дәрігерлердің айтуынша өт қалтасында тастың пайда болуы нақтамасымен жылына 100 ота жасалады екен. Бұл аурудың пайда болудағы негізгі себебі – дұрыс тамақтанбау. Кейбір науқастар жедел отаны қажетсінсе, кейбіреулеріне жоспарлы түрде ота жасалады. Ота жасау барысында сырқатты міндетті түрде терең ұйқыға жібереді. Бұған жауапты Шиелі аудандық аурухананың хирургия бөлімшесінде анестезиолог Берік Болатов. Оның негізгі қызметі операцияның барлық кезеңдерінде науқастың қауіпсіздігін сақтап, зақымданған ағзаның ауруын жеңілдету үшін денені уақытша жансыздандыру. Берік Мыңжасарұлына жұмыс барысында көмектесетін «ақылды» аппараттар да жоқ емес. Аппараттардың арқасында науқас жасанды тыныс алады, отаға кедергі болмау үшін ішектері мен іші үрленеді. Анестезиология жалпы және аумақтық болып екіге бөлінеді. Жалпы анестезиологияда адам есінен танады, бүкіл дене сезімінен айрылады. Мұнда сезімталдықты жоятын дәрі-дәрмектер қолданылады. Аумақтық анестезиологияда адам есі сақтала отырып, дененің белгілі бір бөлігінде ғана дәрілер арқылы сезімталдығы жойылады. Емделуші отадан шыққаннан кейін арнайы бөлмеге барып, науқастың өміріне жауапты мамандардың бақылауында болады.&nbsp;«Дәрігерлер дұрыс қарамайды», «Жедел жәрдемді шақырсаң жылдам келмейді», «Мейірбикелер емделушілерге жайдары болмайды» осы және өзге де «сындарды» көпшілік орындарда естіп жүрген боларсыз? Тіпті, сізде ашудың ырқына ерік беріп ақ халаттыларды сөзбен сілкіп алған шығарсыз. Бірақ, адам жанының арашасы болып жүрген жандардың орнына өзіңізді бір сәт қойып көрдіңіз бе? Әр емделушіні сағат сайын бақылап, әртүрлі нақтамамен жұмыс істеп, ота үстеліне дайындап көңілін аулауға, ине салып тыныштандыруға, ауруханадан құлан таза айығып кетсе деп тілеуін тілеуге дайынсыз ба? Сырт көзге қарағанда бір сарынды көрінетін дәрігерлердің жұмысын атқаруға сабырыңыз бен батылыңыз жете ме? Бұл сұрақтарды мен өзіме де қойып көрдім. Құр сөзбен жауап бермес бұрын дәрігерлердің тіршілігімен тыныстадым. Көзіммен көріп, сауалыма жауап таптым. Дәрігер болу оңай емес екен. Менің бір адамды ажал аузынан аман алып қалуым былай тұрсын, білегіне ине салуға да батылым жетпейді екен...

Бақытбек Жамантаев: Ота жасау – отқа түскенмен тең

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> «Омарташылықтың отаны – Египет» деп те аталады. Себебі, зерттеушілер құм арасындағы Пирамиданың ішінен бал құйылған құты тапқан екен. Мұнымен қоса Ніл өзенінің бойында ара шаруашығымен айналысқандардың болғаны жайлы деректер кездеседі. Ықылым заманнан құнын жоймай, атадан балаға мирас болып келе жатқан бұл кәсіпке қызығушылар саны артпаса, азайған емес. &nbsp;Тек азық ретінде ғана емес, түрлі дертке шипа бола алатын өнімге бүгінгі таңда сұраныс көп. Шет елдер мен бүкіл республиканы айтпағанда, ауданның өзінде бал арасын асырап, омарташылықтың қыр-сырын меңгеріп жүргендер бар. Бәйгеқұм ауылының өзінде жиырмаға жуық омарташы болса, солардың бірі – Мархабат Адамбекұлы.&nbsp;Мархабат – жан-жақты, үнемі ізденісте жүретін жан, Бәйгеқұм ауылының тумасы. Негізгі мамандығы мұғалім болғанымен, бүгінгі таңда жеке кәсіпкер, Исламды насихаттап жүрген ауыл имамы. Шымкент қаласындағы «Қазақ-Араб» университетінде араб тілі және дінтану мамандығын алған. 2003 жылы оқу орнын бітірген соң аудан орталығындағы №45 «Ақ Орда» мектеп-гимназиясында еңбек жолын бастайды. Өзі ауылдың тумасы болған соң аудан орталығында жүріп, пәтер жалдайды. Осы жылдары өмірлік жарын жолықтырып, шаңырақ та көтереді.<blockquote>“Күндердің күнінде ауылдағы досым келіп, пәтер іздей бастады. Тұрып жатқан пәтерім үш бөлмелі болған соң, досымды үйге шақырдым. Оның 20-бекетте жеке шаруашылығы болатын. Кейде асарға барып, малына, бал арасына, жеміс-жидегіне қарайтынбыз. Бір жылдары ол жерге егін де ектік. Кейінірек ол бал арасын асырауды ұсынды. Өзі бәрін үйретпекші &nbsp;болды. Кейін танысымнан жәшік алып, бал арасын асырап, бірінші рет ара шағып, денем ісіп, кәсібімді бастадым”, – деп еске алады омарташы.&nbsp;</blockquote>Жан-жақты ізденіп, омарташылық туралы орыс тіліндегі кітаптар тауып, әр қимылын кітаптың нұсқаулығы бойынша істейді. Жем десе жем, дәрі десе дәрісін береді. Бірақ аралар бір жылдары бал беріп, бір жылдары өнім бермейді. Аралары енді көбейіп келе жатыр дегенде жау шапқандай шетінен өліп қалған кездері де болған. Содан тәжірибелі омарташылардан сабақ алып, ара бағудың қыр-сырын үйреніп, әлеуметтік желідегі омарташылардың тобына қосылады. Осы топ арқылы көрші Ресей елінде омарташыларды оқытатынын естіген Мархабат, тәуекелге бел байлап шекара асады.&nbsp;<blockquote>“Ара деген өте бір керемет құрылым. Араның ішінде жұмысшы аралар, аналық және аталық болып үш топқа бөлінеді. Осының барлығы бірігіп жұмыс істейді. Олар жарық дүниеге келісімен ұшып кетпейді, бірінші ұясын тазалаумен айналысады. Бес-алты күннен соң ұшуды бастап, жан-жағын барлайды. 10-15 күннен кейін күзетші болып жұмыс жасайды. Содан соң кейбіреуі барлаушы қызметіне ауысып, қай жерде қандай азық бар екенін жеткізіп отыратын болады. Аралардың арасын қарасаңыз түсі қашқан, яғни қартайып кеткендері болады. Ол осы барлаушылар. Көп жер ұшып, барлап, азық іздеп ерте қартаяды. Әрқайсысы өзінің жұмысын істейді. Араның ұясына көз салсаңыз, бір отбасын көргендей боласыз. Қатаң тәртіп пен ауызбіршілікті осы жәндіктерден үйренсек артықтық етпейді. Түсінген адам аралардан да ғибрат алуына болады”, – дейді омарташы.&nbsp;</blockquote>Ауылдағы негізгі қызметі – имам. Қол қусырып, алақан жайып отыру бұл кісіге жат қылық. Ер адам – отбасының асыраушысы, қорғаны. Адам өзінің сүйікті кәсібімен шұғылдануы керек. Сонда ғана жетістікке қол жеткізеді. Оған дәлел бүгінгі мақаланың кейіпкері.

Мархабат Адамбекұлы: Бал арасын асырауды досым ұсынды

Kyzylorda-news.kz. Жаз мезгілінде көпшілік демалу үшін ауылға, басқа қалаға және шетелге барады. Демалыс ойдағыдай өту үшін кей ережелерді сақтаған жөн. Превентивті нутрициолог Сейтжанова Ақтоты Әуелбайқызы өзінің инстаграм парақшасында жолға шығуды жоспарлап отқан адамдарға пайдалы кеңестер берді, - деп хабарлайды Massaget.kz.1. Магний дәрумені. Ұшақ/пойыздағы қысым іштің желденуі мен қатуына әкелуі мүмкін. Сол кезде магний препаратын алдын–ала ішіп алсаңыз, тек асқорыту жүйесіне ғана емес, жүйке жүйеңізді тыныштандырып, ұйқыңыздың қануына себепші болады. Бұл әсіресе сағат белдеуі ауысқанда өте пайдалы. 2. Жолда жүргенде міндетті түрде алдын-ала жейтін тамағыңызды ойластырыңыз. Роллтон болмайды. Қазір пайдалы тамақтарды көптеген супермаркетте дайын күйінде сатып алуға болады. Котлет/үй шұжығы/құс еті+ салат = ең тиімді әдіс. 3. Өзіңізбен бірге тұзды спрей алыңыз. Ұшаққа мінетін болсаңыз, ол жерде ауа құрғақ болуынан мұрынның шырышты қабаты кеуіп, инфекция жұқтырып алу қаупі артады. Алдын алу үшін тек суды көп мөлшерде ішу жеткіліксіз. Қалтаңызға тұзды спрей салып алыңыз, әр танауыңызға бір-бірден самолетке отырар алдын және ұшу барысында сеуіп қойсаңыз жеткілікті. 4. Саунаға барыңыз. Барған жерде спа/ саунаға барып, организмдегі жиналған артық токсин/шлактардан арылыңыз. Сонымен қатар стрессті азайтып, көңіл-күйіңізді көтеруде саунаның үлесі мол.5. Қозғалысты ұмытпаңыз. Барған жерде әлеуметтік желіде жатып алмай, міндетті түрде жергілікті жердің табиғатымен/тарихымен танысып жүріп қайтыңыз. Жүрек қан айналымы жақсарып, денеге оттегі тарап, бұлшықетіңіз қарқынды жұмыс жасайтын болады. Миыңыз бұрынғыдан да көп ақпаратты қорытып бастағанын сезбей қаласыз. 6. Иммунитетті көтеріңіз. Саяхат – бір жағынан эмоцияға толы сәттер болса, екінші жағынан адамның шаршап, діңкесін шығарып, әлсіретіп жіберуі мүмкін. Ондай кезде базилик секілді адаптоген шөптер, чага секілді ұнтақ түріндегі адаптоген саңырауқұлақтар – иммунитетті нығайтып, күйзеліс гормонын реттеп, энергияңызды қалпына келтіретін көмекшілер. Оны міндетті түрде сумен ішудің қажеті жоқ, тамақтың бетіне сеуіп жеуге болады. 7. Үйде де, сыртта да асқазан–ішек жолдарын пайдалы пробиотиктермен байытып отырамыз. Себебі иммунитеттің 80%-ы ішекте орналасқан. Қазір бір реттік пайдалануға арналған пакеттер көп.8. Тыныс алу жаттығуларын жасаңыз. Кез келген демалыс қандай да бір оқиғасыз болмайды. Кептеліс, рейске/таксиге кешігіп қалу – жүйкеңізді жұқартып жіберуі мүмкін. Мұндай кезде бірден ес жиып, дәл осы сәтпен өмір сүріп, ләззат алыңыз. Бұған диафрагмалды (ішпен демалу) тыныс алу жаттығуын қоссаңыз, әсіре керемет болады.

Жазғы демалыс кезінде нені ескеру керек?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Жаңақорған аудан экономикасында өнеркәсіптің сипаты басым. Оған дәлел, бірнеше жыл бұрын инновациялық бағдарлама аясында «Қазатомпром» АҚ қарасты «Қызылқұм», «Байкен-U» және «СКЗ-U» ЖШС іске қосылды. Бүгінде өндіріс орындары әлеуметтік жауапкершілікті терең сезініп, ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қосып келеді. Бұл қатарға «Шалқия Цинк ЛТД» АҚ қосу керек. Бұған дәлел жеткілікті. Соны талдап көрсек.Алдымен, салық түсімінен бастасақ. 2022 жылы аудан бюджетіне түсетін салықтық түсімдер 101,3 пайызға орындалса, оның ішінде 49,6 пайызын өндіріс орындарының қаржысы құрайды. Бұл туралы толық мән-жайды Жаңақорған аудандық Мемлекеттік кірістер басқармасының бөлім басшысы Талғат Мұстафаевтен білдік.&nbsp;– Аудандық салық жүктемесінің басым көпшілігі өндіріс орындарына тиесілі. Өткен жылы олардан аудандық бюджетке 1 244 199 000 мың қаржы құйылды. Жеке-жеке талдасақ, «БАЙКЕН-U» – 15,6 процентін, «Қызылқұм» ЖШС «Хорасан-І» кеніші – 20,9, «СКЗ-U» ЖШС – 9,9 және «Шалқия Цинк ЛТД» АҚ – 3,4 процентін құрайды. Өндіріс орындары салық төлеуге сергек қарап, уақытылы төлеп тұрады, – деді мекеме басшысы.Бұл аудан қалтасына құйылатын қаржының есебі. Одан бөлек облыс және республикалық бюджетке түсетін салықтың көлемі де кең. Демек, бұл мекемелердің тиімділігінің алғашқы тұсы осында. Ең бастысы, аудан экономикасының өсуіне септігін тигізіп жатқаны қуантады.Сыр өңіріндегі үлкен өндірістік-инновациялық жобасының бірі – қорғасын, мырыш өндіретін Шалқия кенішін қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілуде. «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» Акционерлік Қоғамы және Еуропа қайта құру және даму банкінің қаржылай қолдауының арқасында кен байыту фабрикасы салынып, алыс-жақын шет елдерге өнімі экспортталмақ. Жалпы, өндіріс орны іске қосылғанда облыстың әлеуметтік-экономикалық әлеуетінің артуына, жұмыссыздық деңгейі қысқаруына жағдай жасайды. Сондықтан, Шалқияның мәселесі облыс әкімінің назарынан түскен емес. Үкімет те жобаның маңыздылығын түсініп, алаңдаушылық білдіруде.Ұлттық тау-кен компаниясының басқарма төрағасы Мәжит Тұрмағамбетов кенішті модернизациялау жұмыстарына жауапты басшылармен таныстырды. Ал, «Шалқия Цинк» компаниясының кеніштің перспективасы жайында тоқталды.– «AMC Consultants (UK) Ltd.» компаниясы «Шалқия» кен орнындағы өнеркәсіптік қоры – 4,8 млн. тонна мырыш, 1,3 млн. тонна қорғасын екенін дәлелдеді. Жалпы, әлемдік нарықта мырыш пен қорғасынға сұраныс жоғары әрі бағасы да тұрақты. Мәселен, Лондон қор биржасында (LME ) қорғасын 2638, мырыш 3617 теңгені құрайды.Елбасының «Индустриялық-инновациялық бағдарламасы» аясында жоспарлы жұмыс қарқын алды. Жалпы «Шалқия» қорғасын-мырыш кенішінде қуаттылығы жылына 4 млн. тонналық кен-байыту комбинаты «Қызылорда облысында тау-кен металлургия кенішін дамытудың жол картасына» енген үш ірі жобаның бірі. Жоспарға сəйкес, 2018 жылы кен байыту комбинатының құрылысының мердігері анықталып, сәуір-мамыр айында құрылысы басталады. Бүгінде жері тегістеліп, дайындық жұмыстары жүргізілуде. Қазір кеніште еңбек етіп жатқан 681 жұмысшының 70 пайызы Жаңақорған ауданының тұрғындары. Яғни, Құттықожа, Шалқия, Жаңақорған кентінің азаматтары.Бүгінде кенішке қажетті суды жеткізу жұмыстары жүргізілуде. Сәуір-мамыр айларында кен байыту фабрикасының құрылысы мен кенішті қайта құру жұмыстары басталады, – деді.Сондай-ақ, өндіріс ошақтары тұрғылықты жердегі ауыл халқының әлеуметтік мүмкіндігін арттыру мақсатында қайырымдылық шараларан жиі ұйымдастырып тұрады. Мәселен, «СКЗ-U» ЖШС ел экономикасына үлес қосумен бірге әлеуметтік жауапкершілікті де қатар алып келеді. Қайырымдылық, демеушілік шараларынан қалыс қалған кезі жоқ. Мәселен, 2016-2022 жылдары серіктестік бұл бағыттағы шараларға 32 млн. теңгеден астам қаржы бөлсе, биылдың өзінде «Жебеуші» қорына 2 млн. теңгеден астам қаржы аударды.Сондай-ақ, Кейден ауылында скважина қазып, ауыл тұрғындарын ауыз сумен қамтамасыз етіп отыр. Ауылдың аяқ су мәселесін шешуге де үлес қосты. Жұмысшыларының өміріне жауапкершілікпен қарайтын серіктестік басшылығы қызметкерлердің әлеуметтік жағдайына мән береді. Серіктестік болашақ мамандарды дайындауда да белсенділік танытуда. Бүгінгі күні кәсіпорын есебінен бірнеше студент жоғары оқу орнында, одан кейін колледждер де өндіріске қажетті мамандықтарды игеруде. Одан бөлек, жас мамандардың қызметке орналасуына, келешегіне шырақ жағуына үлес қосып келеді.Осы секілді «Байкен-U» ЖШС қайырымдылық шаралардан да кенде емес. Компанияның жергілікті өңірге әлеуметтік қолдау көрсетіп отырғаны Байгенже тұрғындарының тұрмысын түзейтіні ақиқат. Осыдан бірнеше жыл бұрын Жаңақорған ауданында Сырдария өзенінен өтетін көпірге толық қаржылай көмек көрсетілді. 2013 жылы Байкенже қонысында спорт алаңы салынды. Аудан балаларына Астанаға саяхаттауға ұдайы қаржылық қолдау көрсетілуде. 2014 жылы 50 орындық балабақшаның бой көтеруіне бастамашыл болды. Сонымен қатар компания көптеген мектептерге ұдайы қамқорлық қолын созып келеді. Соңғы жылдары ауданның жергілікті бюджетінің көлемін арттыруға компанияның қосқан үлесі айтарлықтай артты.&nbsp;– Қос өндіріс ошағының ауыл тұрғындарының әлеуетін арттыруда, мұқтаж жандарға көмек қолын созуына жағдай жасап жатқаны жасырын емес. әсіресе, қайырымдылық акцияларда тұрмысы төмен тұрғындарға қаржылай қолдау көрсетеді. Бұл да адам жанына нәр береді, сондықтан, осы байыпты бастама үзіліп қалмай, қайта үрдіс жалғасын табатынына сенімміміз мол. Соған жұмыс жасап жатырмыз, – деді Байгенже ауылдық округінің әкімі Нұрғали Оспанов.Иә, қайырымдылық – қазақ халқының ең ізгі қасиеттерінің бірі. «Жанашырлыққа – жан риза» дегендей әлеуметтік жағынан аз қамтылған балалардың жанашыр қамқоршысы болып, жүрек жылуын ұсынып, сауабы мол іске атсалысу әрбір жанның азаматтық парызы. Осындай азаматтық парыздың биігінен көрініп жүрген «Қызылқұм» ЖШС де дәстүрлі шараға демеушілік жасап, игі істің басы-қасында жүреді. «Мектепке жол акциясы» аясында жаңа оқу жылы қарсаңында аудандық білім бөлімінің ұйытқы болуымен өткен «Жүрек жылуы балаларға» атты шарада 100 оқушы мектепке қажетті құрал-жабдықпен қамтамасыз етілді. Қарттар күніне орай аудандағы әлеуметтік жағдайы аз қамтылған 50 ардагерге азық-түлік үйлестірілді. «Қарттарым асыл қазынам» тақырыбында ұйымдастырылған берекелі бастама жылда дәстүрлі жалғасын тауып келеді.– «Ардагерлерді ардақтайық» жобасы болсын, басқа да акция аясында «Қызылқұм»БПҰ демеушілігімен әлеуметтік жағынан аз қамтылған отбасыларға көмек беріліп отырады. Біздің бір ауыз өтінішімізді жерде қалдырмай, әрдайым мұқтаж жандарға қол ұшын беруге асық, – деді «Аманат» партиясы аудандық филиалы төрағасының Арман Мәжитов.Еншісі бөлінбеген Шалқия кенті мен Құттықожа ауылында 510 отбасында 3100 адам өмір сүріп жатыр. Олардың дені Шалқия кенішінің шаруашылығы шалқыса деп тілейді. Қазіргі таңда мырыш пен қорғасын шығаратын кеніште 700 кенші еңбек етсе, оның 250-ге жуығы жергілікті тұрғындар. Міне, кеніш орнының тиімділігі осында. Одан бөлек кеніш басшылығы қайырымдылық шараларына, мекеде қызмет ететін тұрмысы төмен отбасыларға үнемі көмектесіп тұрады.Қорыта айтқанда, мемлекет басшысы &nbsp;«Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты Қазақстан халқына Жолдауында басты бағыт ретінде: «Экспортқа бағытталған индустрияландыру – экономикалық саясаттың орталық элементіне айналуы тиіс» деген болатын. Демек, өндіріс орындарының ел экономикасына тигізер пайда әлі де еселі деп білеміз...

Жаңақорған өндірісі ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуына  белсенді үлес қосуда

Kyzylorda-news.kz. Аутизм – ми қызметінің бұзылуы салдарынан айналадағы адамдармен қарым-қатынас пен байланысқа түсу қиыншылықтарын тудыратын психикалық ауытқу. Кейінгі жылдары елімізде бұл дертке шалдыққан балалар саны өскен.Ресми деректер бойынша Қазақстанда 9 мыңға жуық аутизмге шалдыққан бала тұрады, ал бейресми деректер бойынша аутизмі бар балалардың саны 30 мыңнан асады.Аутизм – қауіпті дерт емес, ол психикалық дамудың бұзылуы. Күнделікті тіл жетілдіру мен ой дамыту жаттығуларының арқасында жеңуге болады. Мұндайда мемлекеттің қолдау бағдарламалары, арнайы маман кеңесі мен сауықтыру-дамыту орталықтарының көмегі қажет-ақ. Сондай маманның бірі – тәуелсіз зерттеуші, аутизмді емдеудің өзіндік тәсілін пайдаланатын Александра Максимова. Тбилисиде тұратын маман Қытай, Украина, Беларусь, Әзербайжан және басқа да елдерде аутизмге шалдыққан балаларға қол ұшын созып жүр. Екі жыл бұрын Астанаға арнайы шақыртумен келіп, бала емдеген. Ол бала қазір физика-математика мектебіне оқуға түсіп, сабағына дайындалуда. Бүгін Александрамен болған шағын сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.- Аутизмді диагноз деп санамайтын мамандардың бірісіз. Неге?- Аутизм жайлы ХХ ғасырдың 40-жылдары айтыла бастады. Ол кезде Каннер синдромы деп аталған. Бұл диагноз психиатрлық клиникаларға жатқан балаларға қойылды. Кейіннен 90-жылдары Каннерге Аспергер синдромы қосылды. Ал аутизмді диагноз деп танудағы қателік, менің ойымша, дәл сол кезде болды. &nbsp;Аутизм тұлғаның даму ерекшелігі ретінде анықталды. Демек, аутизм – диагноз емес, оның себебі жоқ. Себебі жоқ болса, оны іздеудің де қажеті шамалы. Мұндай балаларды қабылдап, оған жағдай жасау керек, бірақ емдеу мен оның себебін іздеудің қажеті жоқ, өйткені бұл емделмейді. Сондықтан да бұл нағыз дерт және өзіндік патофизиологиялық механизмдері бар ауыр дерт деп есептеймін.- Ол қандай механизмдер?- Аутизммен ауыратын адамдарда мидың бұзылуына ондаған себептер әсер етеді. Оны іздеу және табу керек, жағдайын жасап, өмір сүру деңгейін арттыру мақсатында жұмыстар жасалуы тиіс.- Сіз мұндай тоқтамға қалай келдіңіз?- Мұның бәрінде жеке тәжірибем жатыр. Ұлым Андрейге 3 жасында ауыр деңгейдегі аутизм диагнозы қойылды. Маған бұл диагнозды зерттеу, нақты себебін анықтау, оны терең түсіну үшін 10 жыл уақытым кетті. Шын мәнінде, менің ұлымда басында иммундық жүйесі бұзылған, екпе арқылы нейроинфекция миына жеткен, оған босану кезіндегі омыртқа мен бас сүйегінің жарақаты қосылған. Мұны мен ұлым 12 жасқа жеткенде анықтап түсіне алдым.- Бұл түсінігіңіз баланы емдеуге көмектесе алды ма?- Жоқ. Біздің жағдайда бәрі кеш болды, уақыт өткізіп алған едік. Бірақ менің ұлым емделгеннен кейін айтарлықтай жағдайы жақсарды. Мен диагностикалық жүйе бойынша емдеп, оны ұлыма қолданып, қажетті мамандарды тапқанымда, ол үстел басында жөргекте отыратын, ал қазір мектепке баратын, спортпен айналысатын, кафелерге барғанды ​​​​жақсы көретін және жұртпен жақсы араласатын жігітке айналды. Бірақ бір жасына дейін тілі шыққан. Ауру басталғаннан кейін сөйлеуді қойды. Ұлым әлі күнге дейін сөйлемейді.- Сіз секілді аутизмді диагноз деп қарайтын адамдар көп пе?- Жоқ, өкінішке қарай көп емес. Әсіресе посткеңестік елдерде.- Неге озық саналатын батыстық медицина аутизм алдында қауқарсыз?Батыстық және жалпы әлемдік іргелі медицина бүгінде стандарт бойынша жұмыс істейді, ондағы барлығы тек хаттамалар бойынша жасалады: бұл сақтандыру медицинасының ерекшелігі. Бұл жүйеде ХАК (Халықаралық аурулардың классификациясы) бар. Әр аурудың өз хаттамасы болады. Ал бұл жүйеде аутизмді емдеу жолы жайлы хаттама жоқ, себебі жалпы қоғам бойынша аутизмді емдеудің жолы жоқ деп санайды. Ал мен сияқты бұл жүйемен келіспейтін, жаһандық көзқарасты дұрыс деп қарамайтын біздерді ақымақ көреді. Себебі біз аутизмді емдеу керек деп табандылық танытамыз.- Медициналық ортада болып, аутизм жайлы ақпараттармен қанық болғанда сеніміңізге селкеу түспеді ме?- Жоқ. Мен кері шегінетін жан емеспін, себебі менің ұлымның жағдайы жақсарды. Жалғыз менің емес, мен қолданған диагностика бойынша емделген, жекелей ақыл-кеңес арқылы айығар жол іздегендер жоғары нәтижеге қол жеткізді.- Аутизммен ауыратын балалар саны жыл сайын өсіп келеді. Неге әлемде бұл дертке дауа іздемейді?- Америкалықтар генетика арқылы емдеу жайын белсенді түрде іздеп келеді. Ара-тұра адам миындағы ақау мен сөйлей алмай қалуына әсер ететін генді тапты деген жаңалықтар шығып тұрады. Бірақ ол табылған зерттеулер нәтижесінің бәрі патофизиологиялық механизмдерге келіп тіреліп, емдеуді жолы күрделеніп қала береді.- Демек аутизмді ерекшелік деп танып, оны емдеудің қажеті жоғы кімге пайдалы сонда?- Мен мұны медициналық жүйеден көремін. Аутизммен болатын жағдай басқаша. Оны жекелей қарау керек. Ал медициналық сақтандыру мұны мүлде қарастырмайды. Медициналық сақтандыруда нақты ауруды емдеудің хаттамалары, яғни дайын емдеу жолы мен дәрілері бар. Емделушіні жеке дәрігер зерттеп, оған уақытын арнап, күшін салу жайы қарастырылмаған. Қазіргі дәрігер – ноутбук алдындағы оператор. Ол сонда ауру симптомдарын енгізеді, ал компьютер соған келіңкірейтін диагноз бен емделу жайын анықтап береді. Диагноз бойынша 15 дәрі шықса, сол арқылы емделу керек болады. Ал себебі жайлы мүлде ойланбайды да, қарастырмайды да.- Бұл енді орнығып қалған жүйе, өзгеруі қиын-ау...- Сонда да дәрігерлердің бір бөлігін емделушімен классикалық жүйеде жұмыс істеу жайын ойластыру керек. Бұл жүйеде мен секілді тәуелсіз зерттеушілерге де орын болғаны абзал. Біз бір-бірімізден үйренеміз. Бұған дейін мен аутизмге шалдыққандарды мамандарға жібергенде, олар қан-тамыр жүйелерін емдейтін дәрі ішіп жүргенін білгенде түсінбейтін. Қазір жағдай басқаша. Дәрігерлер емделушілерден нәтиже көре бастағанда, олар да менің жүйеме сене бастады. Бұл менің жеке тәжірибемнің нәтижесі. Мемлекеттік сақтандыру медицинасы бойынша хаттамасыз емдеу мүмкін емес. Сондықтан да бізге, аутизмге шалдыққан баласы бар ата-аналарға жекелеу емдеу жолы қымбат соғады.- Мемлекетке науқас бала үшін өмір бойы мүгедектігі бойынша жәрдемақы төлемей, біржола емдегені тиімді емес пе?- Иә, мұндай жол мемлекет үшін де тиімді болары анық. Аутизмнен толықтай айықтыру аз жағдайда ғана жүзеге асады, бірақ емдеу арқылы еңбекке жарамды, өз-өзін қамтамасыз ете алатын, мемлекетке қол жаймайтындай деңгейге жеткізуге де болады. Бұл арқылы науқас қана емес, ата-анасының, отбасының қолы ұзарады. Бірақ бұл неге жүзеге аспай жатыр? Меніңше, мұндағы жүйе ыңғайсыз, шешімдер қиын қабылданады, қабылданса да жүзеге асуы уақыт алады. Бірлесіп жұмыс істеу мүмкіндігі аз. Мұны өзгерту де оңай емес.- Бұл тұйықталған шеңберді не бұза алады?- Аутизмнің себебін дәл анықтауды енгізу. Әр баланың жағдайына қарай оны бұл жағдайға не алып келгені қаралу керек. Оның миының белгілі бір аймағының жұмысын не бәсеңдетіп тұр? Оны емдеуге бола ма? Бірақ бұл мәселе денсаулық сақтау министрлігі, халықаралық қауымдастықтар қолдауы деңгейінде шешімін табу керек.- Бұған қол жеткізгендер бар ма?- Қытайдың тәжірибесі қызық, олар қазір аутизмге шалдыққан науқастармен жұмыс істеуге арналған кешендерді құруға тырысуда, онда зерттеу, емдеу, ортаға бейімделу, тіпті әлеуметтік қызметтер бар. Украинада да ата-аналар бірігіп, орта құрған. Олармен денсаулық сақтау министрлігінің өзі санасады. Мемлекеттік клиникаларда хаттамадан тыс ем қабылдауларына рұқсат алған. Өкінішке қарай, қазір соғыс жағдайына байланысты бұл процесс тоқтап қалды. Ол болмағанда өз нәтижесін көріп те қалар едік.- Аутизм бойынша Қазақстандағы жағдайға қандай баға бересіз?- Мұнда жақсы. Қазақстанда қазір 2 жылдан бері екі-үш баламен жұмыс істеп келемін. Бұған дейін ата-аналар логопед және дефектология бойынша АВВА және TOMATIS әдістерін пайдаланып келсе, қазір менің де емдеу жолыма сенім артатындар саны артып келеді. Мен ерекше балалар тәрбиелейтін ата-аналар қауымдастығымен тығыз байланыстамын, бір жыл бұрын олар Денсаулық министрлігімен байланысқа шығып, бірлесе жұмыс істеуді қарастырған. Қазір біз ортақ үлкен зерттеу жүргізудеміз, ол әр балаға аутизмді жеке себебін анықтау мен емдеу жайын іздеу тұрғысында болмақ.- Қазақстанда қандай нәтиже бар?- &nbsp;Мен өз әдістеріммен емдеу жайын қарастырып жатқан Қазақстан алғашқы ел емес. Әуелі аутизммен ауыратын баланың миы неге дамымайды деген сұраққа жауап іздеу туралы ұсыныс ата-аналарға бос сөз сияқты естіледі. Одан кейін олар ойлана келе себебін бірге іздейміз, көбіне табамыз да. Одан кейін мен жекелей емдеу жолын көрсетіп, қажетті мамандарды табуға көмектесемін. Қазіргі таңда эпилептолог, невропатолог, нейропсихиатр, нутрициолог сынды мамандардың ортасы қалыптасып та үлгерді. Олар да алға жылжу барын айқын аңғарып отыр. Ал интегративті медицинаның құндылықтарымен бөлісетін, ізденімпаз, жеке көзқарасты жақтайтын дәрігерлер Қазақстанда көп-ақ. Тағы бір айта кететіні, ата-аналар да баланы бірден жазатын дәрі жоқ екенін түсінуі керек. Біз аутизмнің пайда болу себебін анықтағанмен, оны емдеу жолы ұзаққа созылады. Қазақстандық ата-аналар балалары үшін күресуге даяр.- Аутизмге шалдыққан қазақстандық балалар арасында қандай да бір себеп көп кездесетінін аңғара алдыңыз ба?- Иә. Бұл мәселені мен жақында Қазақстан Денсаулық сақтау министрлігімен талқылаймын деген ойдамын. Бұл – мойын омыртқасының жарақаты. Өйткені Қазақстанда 80% жағдайда босану кезіндегі мойын омыртқасы мен бас сүйегі жарақаты аутизмнің негізгі себебі саналып отыр. Бұл көрсеткіш бойынша менің тәжірибемде Қазақстан ТМД елдері ішінде алда тұр. Бұл баланы босандырудың ертеректен келе жатқан әдісіне байланысты болуы да мүмкін немесе хаттама бойынша босандыру жайын қайта қарастырып көру керек. Әзірге білмеймін. Бірақ қандай да бір қорытынды жасауды қажет етеді.Ақпарат дереккөзі: Massaget.kz

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары