Kyzylorda-news.kz. Нартай Бекежанов атындағы қазақ академиялық музыкалық драма театры 66-шы маусымын бастады.
Бұл жылы сахна шымылдығы Ерсайын Төлеубайдың «Абай» қойылымымен түрілді. Карантинге байланысты театрға 50 адамнан артық көрермен кіргізілмейді. Бетперде тағып, әлеуметтік қашықтықты сақтауы керек. Театр өткен маусымда Антон Чеховтың «Күзгі раушан гүлдері», Дулат Исабековтың «Құстар фестивалі», Исраил Сапарбайдың «Ауылдан келген ару», Марк Камолеттидің «Отбасы ойыны» қойылымдарын сәтті сахналаса, биыл жаңа маусымда көрермендер назарына Қайрат Жүнісовтің «Ғашықтар хикаясы» комедиясы және Дулат Исабековтың «Жүз жылдық махаббат» қойылымдарын ұсынады.
<blockquote>
 «Жаңа маусымда жаңалық көп. Театрдың көркемдік жетекшісі Хұсейн Әмір-Темірдің «Ешкімге керегі жоқ ауыл», Алтын Орданың 750 жылдығына орай Думан Рамазанның «Абылайханның арманы» спектакльдерінің премьерасы қараша айында өткізіледі деп жоспарлануда», – деді облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Мира Абуова.
 «Өткен маусымда театр үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Ұлттық мәдениет пен өнерді қалыптастырудағы, дамыту мен насихаттаудағы елеулі үлесі үшін «Академиялық» мәртебе берілді. Бұл жаңалық – Сыр елі мәдениеті мен өнерінің жоғары жетістігі, сала мамандарының тынымсыз еңбектерінің жемісі. Жаңа маусым театр ұжымы үшін мереке. Біз көрерменнің көңілінен шығу үшін үздік деген туындыларымызды сахналайтын боламыз», – деді облыстық театрдың көркемдік жетекшісі Хұсейн Әмір-Темір.
</blockquote>
<img src="https://kyzylorda-news.kz/wp-content/uploads/2020/10/fb_img_1602244824279.jpg" alt="" />

Мира Абуова: Жаңа маусымда жаңалық көп

Kyzylorda-news.kz. Еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетов «Зейнетақы жасын төмендету туралы ұсыныс қарастырылып жатыр ма?» деген сұраққа жауап берді.
<blockquote>
 «Зейнет жасын төмендету туралы ұсыныстар расымен түсіп жатыр. Зейнет жасының ұлғайтылуы немесе төмендетілуі бір мезетте шешілетін дүние емес. Бұл шешім қабылданбас бұрын, әлем елдерінде үлкен зерттеулерге, мерзімдік-өзекті болжамдарға сүйеніп отырып жасалады. Бұл жерде экономикалық, демографиялық факторлар ескеріледі. Бұған қоса жұмыс істеп жүрген азаматтар мен зейнеткерлердің арасындағы арақатынасы, халықтың қартаюы динамикасы сынды көрсеткіштер есепке алынады», – деді министр.
</blockquote>
Көршілес мемлекеттер мен Еуропа елдерін мысалға келтіре отырып, Нұрымбетов зейнетақы жасы төмендетілмейтінін кесіп айтты.
<blockquote>
 «Осыдан он жыл бұрын зейнтекерлердің саны жұмыс істеп жүргендерге қатысты 20%-ті құраса, қазір бұл көрсеткіш 30%-ды көрсетіп отыр. Сондай-ақ 65 жастан асқан аға буынның үлесі көбейіп жатыр. Биыл бұл 7,7%-дан асты.Қазіргі күні әлем елдері зейнетақы жасын көбейтіп жатыр. Сол себепті де осы әлемдегі трендтерді ескере отырып, үкімет зейнетақы жасын қарастырмайды», – деді Нұрымбетов.
</blockquote>
<a href="https://stan.kz/ukimet-zeynetaki-zhasin-tomendetudi-karastirmaydi-minis-338175/">Stan.kz</a>

Үкімет зейнет жасын төмендете ме?

Kyzylorda-news.kz. Карантинге байланысты 65 жастан асқан қариялардың зейнетақысы үйлеріне апарылып берілуде. Қазпоштаның бұл қызмет түрін облыста 12280 зейнеткер пайдаланып отыр.
<blockquote>
 «Бұл қызмет түрін пайдаланушылар арнайы құрылған байланыс орталығына өтінім берді. 4 мобильді топ жеткізу қызметімен айналысуда. Бұл шаралардың барлығы біздің клиенттеріміздің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қолға алынды. Сондай-ақ, төтенше жағдай кезіндегі әлеуметтік төлемдер үшін шұғыл желі телефоны арқылы 33 588 тұрғын шот ашты», – «Қазпошта» АҚ облыстық филиалының директоры Аида Әбибуллаева.
</blockquote>
Қазпоштаның көрсететін барлық қызметтер онлайн алуға болады. Ал шалғай жатқан аумақтарда кәсіпкерлерді қолдау мақсатында франчайзингтік бөлімшелері ашылуда.

Қызылордада 12 мың қарияның зейнетақысы үйіне жеткізіледі

Kyzylorda-news.kz. Жақында Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой желтоқсанда қатаң карантин енгізілуі мүмкін екенін айтып кеткен еді. Осыған орай, еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетов мұндай жағдайда жұмыссыз қалғандарға әлеуметтік көмек көрсету үшін қандай шаралар қолданылып жатқанын айтты, деп хабарлайды Stan.kz.
Министрге “Мемлекеттік резервтен қатаң карантиннің салдарынан жұмыссыз қалғандарға қанша ақша бөлінеді?” деген сұрақ қойылған болатын.
<blockquote>
 “Үкімет эпидемиялогиялық шаралардың бұзылмауы үшін барынша жағдай жасап, тиісті шаралар қолданып жатыр. Қазір елімізде жағдай тұрақты. Алдағы уақытқа денсаулық сақтау министрі Алексей Цой болжам жасаған еді. Дегенмен бұл сценарийлердің қайсысы орын алатынын біз білмейміз. Егер жағымсыз болжамдар орындалса, үкімет ел экономикасын сақтап қалу үшін және кәсіпкерлерді қолдау үшін шара міндетті түрде шаралар қабылдайды. Десек те жұмыссыз қалатындарға қанша ақша бөлінеді деген сұраққа жауап беру әлі ерте”, – деді Нұрымбетов.
</blockquote>

Қатаң карантин енгізілсе, әлеуметтік көмек тағайындау қарастырылуда ма? &#8211; Министр жауабы

Kyzylorda-news.kz. Қызылорда облысында күріш және бақша егетін екі шаруашылық мемлекеттік кірістер департаменті салған ірі көлемдегі айыппұлды төлеуге қаржы таппай отыр.
Бесарық ауылындағы серіктестік 400 гектардан астам күріш егеді. 120 адамды жұмыспен қамтып отыр. Лизингке жаңа техникалар алуымен қатар, елді мекеннің де гүлденуіне үлес қосып келеді. Соңғы жылы ғана аяқтан тұра бастаған қожалықтың жылдық жиынтық табысы белгіленген мөлшерден асып кетіп, қосымша құн салығына уақытылы тіркелмегені үшін 21 миллион теңге айыппұл төлеуге мәжбүр болып отыр. Бақша өнімдерін экспортқа шығарып отырған Жалағаш ауданындағы шаруашылық та дәл осындай жағдайға тап болған. Осы ретте облыстық кәсіпкерлік палатасы пандемия кезінде кәсіпкерлерге қолдан келгенше қолдау көрсетілу қажет деп ұсыныс білдіріп отыр. Жасұлан Серіков,
<blockquote>
 “Ұсынысымыз Мемлекеттік кірістер департаменті кәсіпкерлермен жұмыс істейтін кезде егер де олардың тарапынан заң бұзушылық немесе белгілі бір фактілер болса дұрыс емес, оны уақытылы хабарлап отырып, алдын алу жұмыстарына көбірек назар аударса екен дейміз. Сол мезетте аз шығынмен, аз айыппұлмен шығып кету мүмкіндігі бар. Кез келген мемлекеттік орган кәсіпкерлермен жұмыс істеген кезде олар қанаушы орган сияқты позицияны қойып, қолдаушы орган ретінде Мемлекет басшысы айтатындай, әрбір жұмыс орны маңызды. Соны сақтап қалуға барынша тырысу керек деген сияқты позицияны ұстанып, жұмыс істесе екен деп тілейміз”,- Қызылорда облыстық кәсіпкерлер палатасының бөлім басшысы.
</blockquote>
[Хабар 24](https://24.kz/kz/zha-aly-tar/o-am/item/428383-yzylordaly-k-sipkerler-iri-k-lemdegi-ajypp-l-t-leuge-m-zhb-rҚолданылған материалдарға міндетті түрде www.24.kz сайтына гиперсілтеме берілуі тиіс / Любое использование материалов допускается только при наличии гиперссылки на www.24.kz)

Қызылордалық кәсіпкерлер ірі көлемде айыппұл төлеуге мәжбүр

Kyzylorda-news.kz. Синоптиктер қазанның 10-12 аралығындағы ауа райы болжамын жариялады, деп хабарлайды Қазгидромет.
Солтүстік циклон жырасы біртіндеп Қазақстанның шығысына қарай жылжуы себепті осы өңірдің кей жерлерінде жауын-шашын (жаңбыр, қар), тұман, көктайғақ болады. Еліміздің батысында ауа температурасы көтеріледі, республиканың кей жерлерінде жел күшейеді.

Алдағы үш күнге арналған ауа райы болжамы

Kyzylorda-news.kz. Қызылордада ертеңнен бастап жылу беріледі.
Қауіпсіздік шарасы каперде болу үшін төтеншеліктер шаһардағы аз қамтылған, көпбалалы, тұрмыс жағдайы төмен 2592 отбасының тізімін алып, 10 368 адамға тұрмыстағы өрт қауіпсіздігі жөнінде түсіндірме жұмыстарын жүргізді. «Алау Газ» мекемесімен бірлесіп мұржаларды тазартты.
<blockquote>
 “Облыста жыл басынан бері 409 өрт оқиғасы тіркелді. Оның 252-і тұрғын үй секторынан және 32-і мекемелерде орын алған. Департамент қызметкерлері жылу беру маусымына дайындық жұмыстарын жүргізіп, өрттің алдын алу мақсатында тұрмыстағы электр және жылыту қондырғыларын, жылыту пештерін қолдану, мұржаларын тазарту жөнінде үнпарақтар таратып, үгіттеу-түсіндіру жұмыстарын жүргіздік. Сондай-ақ, 1250 дана көмірқышқыл газын анықтайтын датчиктерді аз қамтылған, көпбалалы, тұрмыс жағдайы төмен отбасылар тұратын үйлерге жылу беру маусымы алдында орнатты”, – деді облыстық ТЖД бастығы Бағдат Данилов.
</blockquote>
Айта кетейік, биыл жылу беру маусымы мерзімінен бес күн ерте беріледі. Қауіпсіздік шарасын қаперден шығармаған абзал.
<img src="https://kyzylorda-news.kz/wp-content/uploads/2020/10/fb_img_1602235070459.jpg" alt="" />

Ертеңге жылу қондырғылары дайын ба?

Kyzylorda-news.kz. Қызылорда қаласындағы 4 емхананың жанынан бастапқы психикалық денсаулық орталығы ашылып, қызмет көрсетуде.
<blockquote>
 «Негізгі мақсат – тұрғындарға психикалық көмектің қолжетімділігін арттыру, стигматизацияны болдырмау, адам денсаулығына қауіпті диагнозды бастапқы кезеңінде анықтап, бекітілген алгоритм бойынша қажет болған жағдайда психиатр мамандарға жолдама беру. Орталықтарда ем алушыларға тегін дәрі мен психологиялық кеңес беріледі», – деді облыстық психикалық денсаулық орталығы бас дәрігерінің емдеу ісі жөніндегі орынбасары Гүлайым Сейлханова.
</blockquote>
Бүгінде облыстық психикалық денсаулық орталығында 665 төсек орындық стационар жұмыс жасайды. Оның 255-і наркологиялық стационарға тиесілі. Наркологияда сот үкімімен, мәжбүрлі түрде ем алушыларға арналған 100 орындық бөлімше бар. Сондай–ақ, анонимді түрде ем алғысы келетін азаматтарға «Ақылы» бөлім қызмет көрсетеді. Орталықта жыл сайын 1500-ға жуық науқас ем қабылдайды.
<img src="https://kyzylorda-news.kz/wp-content/uploads/2020/10/fb_img_1602235078953.jpg" alt="" />

Қызылордада емханалар жанынан бастапқы денсаулық орталығы ашылды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> ҚР Президенті Жолдауынан туындайтын міндеттер мен алдағы жоспарлар, ауданда атқарылып жатқан жұмыстар туралы тапсырмасына сәйкес Қармақшы ауданының әкімі Мұса Қалдарбеков Өңірлік коммуникациялар қызметінде ауданда атқарылған жұмыстар мен алдағы уақытта атқарылуы тиіс жоспарлар жайында баяндама жасады.
Қармақшыда құс фабрикасы болады
Қармақшы ауданында жылына 1500 тонна құс етін өндіретін құс фабрикасы салынуда. Аудан әкімінің айтуынша, фабриканың құрылысы жақын арада аяқталады. Индустрияландыру бағдарламасының екінші бесжылдығы аясында салынып жатқан жобаның құны 1,9 млрд теңгені құрайды. Биыл құрылыс жұмыстарына 1,2 млрд теңге жұмсалған. Қазіргі таңда құс фабрикасының әкімшілік және бақылау-өткізу пунктінің, 6 құс цехының және инкубациялық цехтың құрылыс жұмыстары, құс сою цехының металл конструкциялық жабынын монтаждау жұмыстары жүргізіліп, құс фабрикасының аумағы қоршалған. Индустрияландыру бағытындағы жобалар мұнымен тоқтап тұрған жоқ. Үшінші бесжылдық шеңберінде «Тұрған тамы» шаруа қожалығының «Балық өңдеу шағын зауытын ашу» жобасы да қолға алынған. Қазіргі таңда жоба Өңірлік кәсіпкерлікті қолдау картасына енгізілді. Құны 100 млн теңгені құрайтын жобаны іске асыру 2021-2022 жылдарға жоспарланған.
Төрт жобаға жер телімі берілді
Қармақшыда 4 индустриялық жобаны жүзеге асыруға жалпы ауданы 3,1 гектар жер телімі берілді. Қазіргі таңда, индустриялық аймақта «Мир-2001» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің құрылыс құмын және бетон бұйымдарын өндіру цехы жұмыс жасап, бордюрлер, брусчаткалар, сплиттерлік блоктар шығарып, құрылыс құмын өндіруде. Жоба аясында 12 адам жұмыспен қамтылды. Сондай-ақ, қалған индустриялық жобалар бойынша құрылыс жұмыстары жүргізілуде.
Қармақшылықтар кәсіпкерлікке бет бұрып келеді
<blockquote>
 «Кәсіпкерлік саласының жандануы қандай кезеңдеде болмасын тұрғындардың әл-әуқатының артуына әсерін тигізеді. Биыл аудан кәсіпкерлері 2176,0 млн теңгенің өнімін шығарды. Бұл көрсеткіш өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 43,7 пайызға артып отыр. Жыл басынан бері 411,2 млн теңгені құрайтын 90 жоба несиелендіріліп, 277 азаматқа 166 млн теңгенің гранты берілді», – дейді аудан әкімі.
</blockquote>
Ауданда шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында биыл 36 өндірістік шағын жобалар іске асырылған. Атап айтар болсақ, 11 тігін цехы, 2 шағын наубайхана, 5 кондитерлік цех, 1 жылыжай, 1 алма бағы, 1 бал шығару жобасы, 2 пластик шығару цехы, 4 жиһаз шығару цехы, 1 күріш ақтау цехы, 2 құс шаруашылығы (жұмыртқа өндірісі) байланысты жоба, 1 жалюзи шығару цехы, 3 жоба құрылыс материалдарын шығару саласында, 2 жем шығару цехы бар. Ауданға қарасты Дауылкөл ауылдық округінде шағын макарон цехы іске қосылды.
Сонымен қатар кәсіпорын жем шығару және құрылысқа қажетті рубироид-қара қағаз, сетка рабица өндіруді қолға алмақшы. Қазіргі таңда цехтың құрылыс жұмыстары аяқталып, құрал-жабдықтары сатып алынған. Сондай-ақ, Жаңажол ауылдық округінде «Жаңажол» ЖШС бастамасымен газоблок шығару іске қосылды.
Жаңажолда жаңа сорт орылды
Ауданда биыл барлығы 22 912 гектар жерге егіс орналастырылды. Оның ішінде 13 496 гектарына күріш дақылы себілді. Өткен жылмен салыстырғанда жалпы егіс көлемі 835,8 гектарға, ал күріш көлемі 1137 гектарға кем егілгенімен, бүгінгі күнге күріш дақылының әр гектарынан 61,5 центнерден алынып, 66 мың тонна өнім жиналды. Күрішті жинау жұмыстарын 15 қазанға дейін аяқталу жоспарлануда.
<blockquote>
 «Биыл ауданда алғашқы рет «Жаңажол» ЖШС 100 гектарға «Сыр сұлуы» отандық жергілікті күріштің сортын егіп, қазіргі таңда әр гектардан 71 центнер өнім алынып, 710 тонна өнім жиналды», – дейді Мұса Қалдарбеков.
</blockquote>
Мал шаруашылығы дамып келеді
Биыл қармақшылық шаруалар мемлекеттік бағдарламалар аясында 388 мал сатып алды. Атап айтқанда, «Олжа» шаруа қожалығы «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында «Аграрлық Несие Корпорациясы» акционерлік қоғамы арқылы асыл тұқымды 120 бас аналық, 6 бас қазақтың ақ бас асыл тұқымды бұқасы алынса,ал «Елубай» шаруа қожалығы 30 бас аналық, 2 бас қазақтың ақ бас асыл тұқымды бұқасын алды. Ал «Еңбек» бағдарламасы аясында және «Микробизнес Қызылорда» несие серіктестігі арқылы 14 жоба қаржыландырылып, 167 бас мүйізді ірі қара, 63 бас жылқы малы алынды.
Ақайда 100 үйге «Алтел 4G» модемі орнатылды
Биыл Қармақшы ауданына «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы аясында Т.Көмекбаев, Қуаңдария, Дауылкөл, ІІІ Интернационал, Иіркөл, Қармақшы, Алдашбай ахун, Ақжар және Ақтөбе ауылдық округтеріндегі мемлекеттік мекемелерге кең жолақты интернет желісі орнатылды. Сондай-ақ, алдағы уақытта Activ және Tele 2 ұялы байланыс операторлары тарапынан 3G жылдамдықтағы интернет желісін орнату жоспарлануда. Мұнан өзге, үстіміздегі жылдың тамыз айында «Қазақтелеком» АҚ тарапынан Ақай ауылдық округіндегі 100 үйге «АЛТЕЛ 4G» модемі орнатылып, пайдалануға берілді.
Мыңнан аса жаңа жұмыс орны ашылды
Ауданда 1579 жаңа жұмыс орынын ашу жоспарланған. Бүгінде 1494 адам жұмысқа орналасты. Сондай-ақ, Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасының І бағыты бойынша қатысушыларды техникалық және кәсіптік біліммен және қысқа мерзімді кәсіптік оқытумен қамтамасыз етуүшін қайта даярлау курсы ашылды. 20 азамат оқып, сертификат алды. Мұнан өзге, бағдарламаның үшінші бағыты бойынша 118 адам жұмыспен қамтылды. Сондай-ақ, жастар тәжірибесі арқылы 277 адам жолдама алып, 98-і жұмысын аяқтады. Ал 38-і тұрақты жұмысқа орналасты. Алдағы уақытта да жұмыссыздықты болдырмау мақсатында тиісті жұмыстар жүргізіледі. Жаңа бизнес идеяларды іске асыру мақсатында 275 адамның жобасықайтарымсыз грантқа, 270-іне берілді.
Колледж жатаханасынан провизорлық стационар ашылады
Күзгі мезгілдегі Короновирус инфекцияның болжамды екінші толқынына жүйелі дайындық жұмыстары жүргізілуде. Қармақшы аудандық ауруханасында 100 төсек орындық провизорлық стационардан бөлек Аграрлық техникалық колледж жатаханасынан 100 төсек орындық провизорлық стационар ашылады. Қазіргі таңда 30 дәрігер, 50 медбике жұмыс жасауға дайын. Аудандағы 10 дәрігер жаңа COVID-19 инфекциясының эпидемиологиясы және профилактикасы бағытында білім жетілдіру курстарынан өтті. Бұл бағытта жұмыстар алдағы уақытта да қатаң бақылауда бола береді.

Қармақшылықтар кәсіпкерлікке бет бұрып келеді

Kyzylorda-news.kz. Бүгін Қызылорда облысының әкімі Гүлшара Әбдіқалықова Кеңес Одағының батыры, Еңбек және соғыс ардагері Жәлел Қизатовтың 100 жылдығына орай ескерткіш бюстіне гүл шоғын қою рәсіміне қатысып, рухына тағзым етті.
Шараға мемлекет және қоғам қайраткері, академик Бақберген Досманбетов, Қазақ Білім академиясының академигі Бүркітбай Аяған мен Ж.Қизатовтың туыстары қатысты. Олар батырдың елі үшін атқарған еңбегін ерекше атап өтті. Өз кезегінде арда азаматтың ұлы Көмекбай Қизатов тұлғаны құрметтеп, игі шара өткізіп жатқан Сыр жұртшылығына алғысын жеткізді.
Жиында аймақ басшысы Кеңес Одағы батырының өмір жолы өскелең ұрпақ үшін үлгі-өнеге екенін атап өтті.
<blockquote>
 «Қоғам қайраткері, батыр, ұлтжанды тұлға Жәлел Қизатов есімі өзінің туған жерінде ғана емес, Сыр елінде де құрмет төрінде аталады. Қызылжардағы және Есіл ауданының орталығы Явленка ауылындағы көшелерге, өзі білім алған ауыл шаруашылығы техникумына батырдың есімі берілген. Туған ауылы Қарағайда бюсті орнатылып, мұражай бұрыштары жасалған. Туған жеріміздің дамуында өзіндік қолтаңбасы қалған батыр тұлғаға деген шынайы құрметіміз ретінде Қызылорда қаласының көшесі және №23 мектеп лицейіне батыр есімі беріліп, ескерткіш бюсті орнатылды. «Жақсының аты өшпейді» дегендей, тау тұлға азаматтарымыздың атын ардақтап, келер ұрпаққа үлгі етіп отыру мақсатынан жаңылмақ емеспіз. Елін шын сүйе білген өз ұлтының асыл перзенті, патриоты, ерліктің эталоны Жәлел Қизатовтың есімі мәңгі есте сақталады», – деді Гүлшара Әбдіқалықова.
</blockquote>
Жәлел Қизатов 1920 жылы 9 қазанда Солтүстік Қазақстан облысында дүниеге келген. Ұлы Отан соғысында от пен оқтың ортасынан аман-есен оралып, 1944 жылы Днепр өзені үшін болған шайқастағы асқан ерлігі үшін Кеңес Одағының Батыры атанып, бейбіт күнде елі үшін еңбек етті. Еңбек және соғыс ардагері 1968 жылы Сыр өңіріне келіп, халқының батырға деген құрметіне, ілтипатына бөленіп, тұрақтап қалды. Қызылорда облыстық астық өнімдері басқармасының бастығы, облыстық табиғатты қорғау қоғамы төралқасы төрағасының орынбасары, төрағасы қызметтерін атқарды. Облыс экономикасын дамытуға, әсіресе, ауыл шаруашылығы мен өңдеуші өнеркәсіп саласына елеулі үлес қосты.

Гүлшара Әбдіқалықова: Ерліктің эталоны Жәлел Қизатовтың есімі мәңгі есте сақталады

Kyzylorda-news.kz. Қызылорда облысының 35 жастағы тұрғыны «Атырау қаласындағы мұнай компаниясына туысқандарыңды жұмысқа орналастырып беремін» деген желеумен қала тұрғынынан алаяқтық жолмен 13 миллионнан астам ақшасын алдап алған.
Аталған дерек бойынша Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабының 4-бөлігі бойынша (алаяқтық) сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілуде. Оқиғаның мән-жайы анықталуда.
Бүгінгі күнге алаяқтық қылмыстарының алдын алу, болдырмау бағытында тиісті іс-шаралар атқа¬рылуда. Полицейлер тарапынан облыс тұрғындарына түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, алаяқтардың арбауына түсіп қалмау жайлы қандай сақтық шараларын сақтау керектігі түсіндірілуде. Осы мақсатта халыққа қызмет көрсету орындары мен базарларда, сауда орталықтарында плакаттар жапсырылып, жаднамалар таратылды.
Қызылорда облысының Полиция департаменті облыс тұрғындарына алаяқтардың құрбанына айналмас үшін қарапайым ғана ұқыптылықты ұстану, жоғары кепілдік кіріс уәделеріне сенбеу және ақша, бағалы заттар мен мүлікті күмәнді адамдарға немесе компанияларға тапсырмау керектігін ескертеді.

Қызылордада 13 млн теңгені алған алаяқ тұрғын ұсталды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Сөзді және сөздердің жиынтығы – тілдің сөздік құрамын зерттейтін сала -лексикология, ал сөздіктерді түзудің теориясымен және практикасымен шұғылданатын тармақ – лексикография деп аталатыны мәлім.
Осы салалардың зерттеу нысандары мен әдістері әбден нақты анықталған болса да, зерттеу объектісіне қатысты болғандықтан, бірқатар жайттарды ескерген жөн.
Әрбір тілдің сөздік құрамындағы сөздер қаншама көп және алуан түрлі болғанымен, олар бір-бірімен байланысты, өзара шарттас элементтердің жүйесі ретінде өмір сүреді және дамиды.
Лексикология – лексикалық және семантикалық топтарын, осы топтардың арасындағы парадигмалық және синтагмалық қарым-қатынастарды, әрбір топтағы нақты бір лексикалық тілдік бірліктің басқа тілдік бірліктермен ара салмағын, соларға қандай қатысы бар екендігін, семантикалық қарама-қарсылықтарды (синонимдер мен антонимдер және сөздің көпмағыналылығы) қарастыратыны да белгілі.
Дегенмен лексикология саласының басты міндеттерінің бірі – тілдік бірлік ретіндегі сөздің мағынасын, сөз мағыналарының әртүрлі типтерін, сөз бен ұғым арасындағы қарым-қатынасты және байланысты зерделеу. Бұл мәселелер сөздің мағынасымен, сөздің тілден тыс құбылыстарды жеткізуге қабілеттілігін қарастыратын семасиология ғылыми тармағымен байланысты. Өйткені сөз тілден тысқары тұрған құбылысты, зат-бұйым, ұғым-түсінікті атай отырып, осы құбылыстар мен түсініктердің тілден тысқары тұрған ақиқат шындықпен қарым-қатынасын бейнелейді.
Лексикология саласы ішкі тармақтарға бөлінеді, соның бірі – жоғарыда аталған семасиология саласы болса, тағы бір ішкі тармағы ретінде неология саласын атауға болады. Соңғы жылдары неологиялық серпіліс әсіресе қоғамдық өмір мен тілдегі өзгерістерге тез әсер ететін публицистикада, бұқаралық ақпарат құралдарының тілінде және әдеби сында анық байқалады.
ХХ ғасырдың соңғы ширегін неологиялық серпіліс кезеңі деп атаушылар да кездеседі. Бұл жайдан жай емес. Тілдің жаңғыруы немесе тілдегі неология үдерісі – тіл жүйесінің жалпы даму компонентінің бірі. Ең алдымен неология саласының әлемдік лингвистикада зерттелуіне тоқталайық. Бұл мәселеге орыс ғалымдары ХХ ғасырдың екінші жартысында мән бере бастады. А.А. Брагинаның, Р.А. Будаговтың, Н.И. Фельдманның, В.Г. Гактың еңбектерінде негізгі мәселелер айтылды. Бұл зерттеулерден «сөздік құрамның баюы үздіксіз жүріп отырады; жаңа ұғымды білдіретін сөздер неологизмдер деп аталады; олар жалпы қолданысқа түсіп, тілде бекіп, неологизм сипатынан айрылады» деген дәстүрлі және кейінгі теориялық-практикалық пікірлерге тіреу болған анықтамаларды кездестіреміз.
Орыс тіл білімінде Ю.С. Сорокин мен Н.З. Котелованы орыс тіліндегі жаңа сөздердің неографиясын қалыптастырған ғалымдар деп есептеуге болады, олар И.А. Бодуэн де Куртенэ, А.А. Потебня, Л.В. Щерба, А.М. Селищев, сияқты лингвистердің көзқарастарын басшылыққа алып, жаңа сөздердің лексикографиялық реттелуінің негізін салды.
ХХ ғасырдың орта тұсынан бастап қазақ лингвистикасында ұлт тілінің салыстырмалы тарихи парадигмада зерттелуіне айрықша көңіл бөлінді, көне тарихи ескерткіштердің тілі, қазақ әдеби тілінің қалыптасуы, алғашқы баспасөз тілінің ерекшеліктері туралы іргелі зерттеулерде тілдің сөздік құрамындағы жаңалықтар, жаңа тілдік бірліктер туралы айтылып отырды. Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бері қарай сөздіктердің түрлерінің (нормативті сөздіктер, фразеологиялық сөздік, синонимдер сөздігі, екітілді сөздіктер) жарық көруі қазақ тілінің сөздік құрамына енген жаңа сөздердің бірқатарының тіркелуіне жол ашты.
1966-1986 жылдар аралығында жүргізілген сөз мәдениетіне қатысты іс-шаралар да (сөз мәдениетіне, әдеби нормаға, емле мәселелеріне арналған ғылыми-практикалық конференциялар; баспа орындарында, редакцияларда, білім беру орындарында жүргізілген семинарлар; радио мен теледидардан ұйымдастырылған арнайы хабарлар; ғылыми-көпшілік мақалалар) қазақ тіліндегі жаңа сөздердің біршама сипаттарын нақтылай түсуге үлес қосты. Қазақ лингвистикасындағы жоғарыда аталған басқа ғылыми салалардың шеңберінде жаңа сөз мәселесі қалайша баяндалды деген мәселеге тоқталуға болады.
Қазақ әдеби тілінің тарихын зерттеген ғалым Р. Сыздықова 1917 жылға дейін жарық көрген екітілді сөздіктерде экономикаға, мәдениетке, сауда-саттыққа байланысты орыс тіліндегі ұғымдардың қазақша баламалары берілгенін айтып, төмендегі сөздерді көрсетеді: өсім (процент), қарыз (долг), кіреу (заклад), қарақша (медные деньги), қадақ (фунт), мысқал (золотник), саттық (продажный), қолсаудалы (покупка), ептестік (товарищество), көтерме (комиссионерство), бас сату (совсем продать), бас алу (совсем купить), қызыл үй (станция), от қайық (пароход). Осы еңбегінде ғалым мақаланың тақырыбына тікелей қатысты болмаса да, жаңа сөздердің фиксациясы, нормалануы жайында да пікір білдіреді.
Қазақ тіліндегі мерзімді баспасөз беттерінің тілдік-стильдік ерекшеліктері жөнінде теориялық түйіндер берген ғалым Б. Әбілқасымов алғашқы қазақ газеттеріне тән лексиканың сипаты жөнінде тұжырым жасайды: біріншіден, кірме сөздерді төрт тақырыптық топқа бөлуге болады, олар негізінен араб-парсы, орыс тілдерінен енген – экономикамен, әкімшілік басқарумен, заң және қоғамдық мәдениетпен байланысты терминдерді құраса, екіншіден, олардың көпшілігі тілге ауызекі сөйлеу арқылы ене отырып, газет беттерінде қазақ тілінің фонетикалық заңдылығына сәйкес өзгерістерге ұшырады, айталық, десатина (десятина), йорманка (ярмарка), копес (купец), рисле (рельс), анбар (амбар) және т.б. Дегенмен бұлардың дыбыстық жағынан бірнеше варианттары да болды, кейін келе олардың біреуі әдеби тілге енді: йармонка, жәрменке, йарманка, жәрмінке, йармінке, жәрменке.
1980 жылдар кезіндегі ғылыми пікір бойынша «лексикология – қазақ тіл білімінің жаңа саласы, оның зерттелмеген проблемалары көп; оның бір ішкі тармағы – лексиканың қат-қабаттары» дей келіп, зерттеуші А. Әбдірахманов «қазақ тіліндегі түркі тілдеріне ортақ сөздердің, басқа тілден ауысқан сөздердің… кәсіби не терминдік сөздер мен жаңа сөздердің зерттелмей келе жатқандығын» айтқан болатын. Сонымен қатар ол қазақ тіліне енген кірме сөздер тобының (араб-парсылық, орыс тілі сөздері) жақсы зерттелгенін көрсетеді. Ендеше, қазақ тіліндегі кірме сөздердің «тілдегі жаңалық» ретіндегі ену мерзімі, таралу кеңістігі, орнығу нормасы туралы тұжырымдар бар деуге болады. Қазақ тіліндегі жаңа сөздер мәселелері К. Ахановтың еңбектерінде айтылған.
Өткен ғасырдың 80 жылдарына дейін лексикография саласының дамуы мен қалыптасуы бойынша қорытулар жасалған еңбекте алдағы атқарылатын іс-шаралардың қатарында шет тілдері сөздігін, салалық сөздіктерді шығару, нормативті сөздіктерде берілетін сөздердің нормалануы аталған. 1980 жылдарға дейін қазақ әдеби тілінің лексикалық құрамының толығуында тілдің ішкі ресурстарынан гөрі орыс тілінен және орыс тілі арқылы басқа тілдерден енген сөздердің рөлі басым болғандығын көрсетеді.
Тілдің лексикалық құрамы әрдайым толығып отырады, сыртқы факторлардың әсері белгілі бір тілдің сөздік құрамын әрдайым қозғалысқа түсіріп отырады. Қазақ тілі сөздік құрамының диахронды-синхронды сипаттарына осындай жағдай тән, алайда алдыңғы кезеңдерде тілдің толығуы мен жетілуі арнайы қарастырылмай, жоғарыда айтқанымыздай, тіл ғылымының басқа мәселелеріне қатысты мәлімет түрінде көрініс тапқан.
Зерттеуші Р. Сыздық «сыртқы факторлардың ықпалымен сөздік қазынаның молығуының үш-төрт үлкен кезеңі болғанға ұқсайды, алғашқы кезең ХҮІІІ ғасыр болар» дей келіп, сол дәуірдегі қоғам өзгерістеріне қарай пайда болған жаңа сөздер ретінде, тарихи романдардың тіліне сүйене отырып, әскери терминдерді атайды (шыңдауыл, торуыл, күлдірмамай).
Жаңа сөздердің қосылуына келетін болсақ біздің ойымызша, ХХ, ғасырдың бас кезінде жаңа ұғымдар мен түсініктердің қазақша атауларын тілге әкелуде және қалыптастыруда жеке тілдік тұлғалардың (сол кезеңдегі қазақ зиялыларының – ғалымдардың, ақын-жазушылардың, білімдар адамдардың) рөлі үлкен. Сол тұста қазақ тіліне қосылған жаңа сөздердің нақты авторлары белгілі. Р. Сыздық қазақ ғалымдары Қ. Жәленовтің, А. Байтұрсынұлының, Х. Досмұхамедовтің, Қ. Кемеңгеровтің, Ж. Аймауытовтың, М. Жұмабаевтың, Ж. Күдериннің оқу-ағарту әдебиеттерін жасау арқылы гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары бойынша жаңа тілдік бірліктерді сөздік құрамға қосқанын атаған. Сонымен қатар 1926 жылы шыққан «Орысша-қазақша әскерлік атаулары» сөздігінің материалдары да әскери салаға да жаңа тілдік бірліктер қосылғанын көрсетеді. Мұндай құбылыс, яғни жаңа сөздің авторының белгілі болуы (мерзімді баспасөзде 1995 жылдардан бастап қолданысқа түскен «көзқаман» сөзінің авторы Р. Бердібаев екендігі туралы мәлімет берілген болатын) кейінгі кезеңдерде байқала бермейді, тілдің сөздік құрамындағы «жаңа» сипаты бар сөздердің қосылуы жазба тілге, ішінара ауызекі сөйлеу тіліне байланысты. Жазба тіл дегенде, әсіресе ғылым-білімнің терминологиясын қазақыландыру, заңнамалық құжаттарды, оқу-ағарту әдебиетін, көркем әдебиетті қазақ тіліне аударудың ықпалы зор болып отыр.
Қазақ тіліндегі жаңа сөздерді тіркеуге арналған тағы бір еңбек – «Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар» атты жинақ. Бұл «сөздікке тілімізде соңғы 15-20 жыл ішінде пайда болып қолданыла бастаған жаңа тұлғалар мен тіркестер және мағынасы жаңғырған сөздер енгізілді. Сондықтан бұдан 20-25 жылдай бұрын еніп, қазіргі күнде едәуір тұрақталып қалған аялдама, балмұздақ, жемшөп сияқты кезінде жаңалық болған сөздер бұл сөздікте» қамтылмаған.
Соңғы басылымы 1992 жылы жарияланған «Жаңа атаулар» сөздігінің материалдарына қарағанда, қазақ әдеби тілінің сөздік құрамына жаңа сөздердің молырақ енген кезі өткен ғасырдың 70 жылдарының орта тұсынан басталған сияқты. Осы сөздікте «жаңа» деп белгіленген сөздің ең арғы датасы – 1970 жылға тиесілі.
Жоғарыда аталған 1990 және 1992 жылдары жарық көрген екі жинақ қазақ тіліндегі жаңа сөздерді тіркеу ісіндегі маңызды еңбектер болып табылады.
Қорыта келгенде, қазақ неологиясы мен неографиясының өзекті мәселелерін тілдің динамикалық сипатының шеңберінде зерттеу маңыздылығы туралы нақты нысан қарастырылуы керек.
Талғат Рамазанов,
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің «Филология және әлем тілдері» факультетінің аға оқытушысы.
Анелья Князбай,
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің «Филология және әлем тілдері» факультетінің 2 курс студенті.

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары

Мира Абуова: Жаңа маусымда жаңалық көп

Үкімет зейнет жасын төмендете ме?

Қызылордада 12 мың қарияның зейнетақысы үйіне жеткізіледі

Қатаң карантин енгізілсе, әлеуметтік көмек тағайындау қарастырылуда ма? – Министр жауабы

Қызылордалық кәсіпкерлер ірі көлемде айыппұл төлеуге мәжбүр

Алдағы үш күнге арналған ауа райы болжамы

Ертеңге жылу қондырғылары дайын ба?

Қызылордада емханалар жанынан бастапқы денсаулық орталығы ашылды

Қармақшылықтар кәсіпкерлікке бет бұрып келеді

Гүлшара Әбдіқалықова: Ерліктің эталоны Жәлел Қизатовтың есімі мәңгі есте сақталады

Қызылордада 13 млн теңгені алған алаяқ тұрғын ұсталды

Қазақ тілі: Неология және неография

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары

Мира Абуова: Жаңа маусымда жаңалық көп

Үкімет зейнет жасын төмендете ме?

Қызылордада 12 мың қарияның зейнетақысы үйіне жеткізіледі

Қатаң карантин енгізілсе, әлеуметтік көмек тағайындау қарастырылуда ма? &#8211; Министр жауабы

Қызылордалық кәсіпкерлер ірі көлемде айыппұл төлеуге мәжбүр

Алдағы үш күнге арналған ауа райы болжамы

Ертеңге жылу қондырғылары дайын ба?

Қызылордада емханалар жанынан бастапқы денсаулық орталығы ашылды

Қармақшылықтар кәсіпкерлікке бет бұрып келеді

Гүлшара Әбдіқалықова: Ерліктің эталоны Жәлел Қизатовтың есімі мәңгі есте сақталады

Қызылордада 13 млн теңгені алған алаяқ тұрғын ұсталды

Қазақ тілі: Неология және неография

Қатаң карантин енгізілсе, әлеуметтік көмек тағайындау қарастырылуда ма? – Министр жауабы