<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Айтыс өнері – ғасырлармен қанаттасып, дәуірлермен үндесіп, заманамен тілдесіп келе жатқан кемел дүние. Ауыз әдебиетінің жарқын мұрасы. Түркі жұртының, оның ішінде қазақ пен қырғыздың төл өнері болып табылатын сөз сайысының, әсіресе, ұлтымыздың біртұтастығы мен саяси өміріне де зор ықпал еткені анық.Түрлі республикалық айтыстардың бас жүлде иегері, жас айтыскер Нұрзат Қарумен әңгімелескен едік.– Нұрзат, Қазалы ауданы Өркендеу ауылында туып өстіңіз. Ақындыққа, айтыскерлікке келуіңізге не түрткі болды?– Айтыстағы қай жеңісім болсын менің ғана емес, туған жердің ортақ жеңісі деп білемін. «Сыр елі жыр елі» деп бекер айтпаған ғой. Қасиет пен кие қонған мекенде дүниеге келіп, өнерді сезініп өстік. Оның үстіне өзімнің туған анам Ғалия Орынбасар ақын, нағашыларымның ішінде сазгерлер бар. Анамның ақындығы мен өскен ортам қалам ұстауыма әсер етті. Яғни, ақындық қаннан да, қасиетті топырақтан да дарыса керек. Бірақ мұны кәсіби түрде дамытпай жүріппін.Ал айтыскер боп үлкен сахнаға шығуыма себепкер – қарашаңырақ ҚазҰУ-дағы ұстазым Күләш Ахметова. Университет қабырғасында жүргенде бір сабақтың кезінде ұстазыммен сөз қағыстырып, артынан :"сен ақынсың ғой, айтысқа да шамаң келеді", – деп сенім білдірді. Содан бастап айтысқа қатыса бастадым.– Айтыс қалай ұйымдастырылады? Алдын ала жұптап,тақырыптар беріле ме?– Мен қазір Алматы қаласындағы Алатау дәстүрлі өнер театрында ұйымдастыру (импровизация) бөлімінде жұмыс жасаймын. Яғни, айтыс, жыр-терме ұйымдастырамыз. Ал жалпы өзім қатысатын республикалық айтыстарда тақырып алдын ала беріледі. Сол тақырыпты жан-жақты ашу үшін ақындар ізденіп, оқиды. Ал сөз бәйгесіне қатысатындарды жұптау әр кезде әрқалай ұйымдастырылады. Бұрын көбіне айтысқа бір күн қалғанда қазылардың жеребесі арқылы жұпталса, соңғы кездері халықтың таңдауымен сахнада жұпталып жүр. Кеше ғана Оралда өткен "Асылтас" айтысында да, оның алдында өткен Қасқелеңдегі айтыста да ақындар халықтың жеребесі арқылы жұпталды.– Үлкен сахнада ең алғаш кіммен айтыстыңыз?– Өнер адамы үшін халықтың көңілі мен сахнадан үлкен табалдырық жоқ. Айтысты студент кезімнен бастағанымды айтып өттім. ҚазҰҚПУ-да Балғынбек Имашпен бәйгеге түстім. Ал үлкен сахнада ең алғаш Талғат Мықимен Семей қаласында айтыстым. Далада ашық алаңда он мыңдай халық көрермен болды. Әр айтыс өзінше ерекше әсер сыйлайды. Дегенмен, алғашқының орны бөлек. Қай салада болмасын өзін өзгемен емес, кешегі өзімен салыстыратын адам жеңіске жетеді.Сондықтан әр айтыс сайын өзімді салыстырып, дайындығымды көбейтуге тырысамын.– Көтеріліп жатқан мәселелер көп. Бір айтыстың өзінде Қазақстанмен танысып шығуға болады. Айтыста айтқан бір ауыз сөзіңіз өзгеріске әкелген кезін айтып өтсеңіз…– Қай кезде де ақындар халықтың сөзін сөйлеп, елдің жағдайын көтеріп жүр. Бекарыс Шойбеков ағамыз Елбасының алдына барып та қарапайым халықтың жағдайын сөз етті. Әр айтыстан кейін біраз өзгерістер де орын алады. Мысалы, ақындардың мәселені көтеруі арқасында басында баспанасы жоқ, жері жоқ адамдарға аз да болса жағдай жасалды, күнделікті халық қарайтын теледидардағы кәріс, үнді сериалдары тоқтатылып, орнына қазақша контент ұсыныла бастады. Одан да басқа біраз нәрсеге ақындар мұрындық болған.Кеше соңғы айтыста Арал, Қазалы өңіріндегі қуаңшылық мәселесін Қызылорда облысы әкімдігіне жеткіздім. Қазақтың жаны малмен бірге ғой. Айтыс соңынан марапаттау кезінде әкім сол күні Арал жақтан келгенін, елдің жағдайы қиындап жатқанын, жағдайды оңалтудың жолдары қаралып жатқанын айтты. Яғни, облыс әкімінің бұл мәселеге бей-жай қарамай, өз көзімен көріп, дұрыс шешім қабылдайтынына сенімдімін.– ИК, Ninety one сияқты топтарды тыңдайсыз ба?– Ирина Кайратовна, Ninety one топтарын тыңдамаймын. Талғамына қарай әр адам түрлі музыканы тыңдайды ғой. Өзім дәстүрлі әндерді жақсы көремін. Қазақтың баласына дәстүрлі әнді насихаттап, тәрбиені бесіктен бастап беру керек деп ойлаймын. Бұл топтарды тыңдайтын жастар көп. Әрине, оларды тыңдамау керек демеймін. Өнерге еркіндік керек. Олар өз жанрымен Қазақстанды шетелге танытып, өз ойларын қоғамға тыңдатып жүр. Тыңдарманы бар жастарды қолдау керек.– Айтыскердің сөзі билікке, қоғамға қаншалықты өтімді?– Билікке де, қоғамға да айтыс өтімді. Себебі, жоғарыдағылар айтыста айтылған сөздерден кейін нәтиже шығаруға тырысып, әрекет жасайды. Түрлі жобалар да айтыста көтерілген мәселеден кейін талқыланып, жүзеге асып жүр.Көбінесе нақты билікке айтылғандардың біраз сөзі эфирлерде қиылып берілуі немесе сол бөлігі шықпауы мүмкін. Сондықтан қазір ютуб желісіне салынып жүр. Әрі халық өзі қалаған уақытында, өзі қолдайтын ақындарының шығарылымын қарай алады. Әлеуметтік желілердің жаңалығы десек болатын шығар бұрынғыдай қиып тастау, шығармай қою деген нәрсе атымен жоқ.– Қазақстандағы діни фанатизм, тұлғалардың культқа айналуына кім кінәлі?– Діни фанатизм деген – үлкен мәселе. Фанатизм деген жанкештілік, сауатсыздық қой. Дін үшін өмірін қиып жатқандар қаншама. Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан – 2050» стратегиясында діни фанатизмді тоқтату керектігін атап өткен болатын. Енді ғана барымыз бен жоғымызды түгендеп жатқандықтан біздің елімізде діни ағымдардың насихатталу оқиғасы орын алып жүр. Мынау дұрыс, мынау бұрыс деп тағы айта алмаймыз. Соңғы онжылдықта үлкен мәселе болған ұлы жиһадты тоқтатуға биліктегілер барынша жұмыс істеп, ақпараттық тұрғыдан, әрекет тұрғысынан атсалысуда. Діни фанатизмге нақты біреуді немесе бір нәрсені кінәлі деу қате шығар. Себеп көп, шешім аз.– Бізде ұлтжандылықтан гөрі ұлтшылдық басым сияқты. "Қазақтар өзінің кім екенін білсе, әлемді басқарады", "Шыңғысхан қазақ болған" деп кеудені соғу жалған мақтан емес пе?– Біз өзіміз 19 миллион ғана халықпыз. Неліктен дінімізді, дәстүрімізді, тілімізді насихаттамасқа?! Оның үстіне көпұлтты мемлекет болғандықтан, қазақтың құндылығын неге дәріптемеске? «Тілі жоқ мемлекет мемлекет емес» деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай жеке мемлекет, ұлт ретіндегі ерекшелігімізді, болмысымызды сақтап қалу үшін еңбек етуіміз керек. Ахмет, Міржақыптар халықты ұлтшылдыққа шақырған жоқ. Тек ұлтшылдық пен ұлтты шынайы сүйе білудің айырмасын сезіну керек шығар.– Әңгімеңізге рақмет!

Нұрзат Қару: Айтысқа келуіме ұстазым себепкер болды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Алтайдан Атырауға дейінгі ұлан-ғайыр аумақты алып жатқан атырабымыз жайлы кезінде этнограф ғалым Григорий Потанин «Маған бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінеді» деген еді. Тал бесіктен жер бесікке дейін бар ғұмырын әнге сыйғызған қазақтың әу демейтіні жоқ екені жасырын емес. Ұлтымыздың жаны да, жүрегі де – ән.Ән өнерінің салалық дамуы жылдан жылға биіктеп, көркем өнердің шыңы саналар классикалық бағыт та өзінше бөлек қарқын алып келеді. Ерекше бағытта ел мәдениетін дамытып жүрген жастар да жоқ емес.Сондай талантты жерлесіміздің бірі, 2017 жылы Түркия мемлекетінде өткен халықаралық өнер фестивальінің жүлдегері, халықаралық вокалистер байқауының екінші орын иегері, «Жыр жазамын жүрегімнен» Ғ.Жұбановаға арналған классикалық әншілер байқауының жүлдегері, «EXPO» жастары атты халықаралық әншілер фестивалінің лауреаты, халықаралық М.Магомаев әндерін орындау және жаңғырту мақсатындағы «Синяя вечность» әншілер байқауының жеңімпазы, қазалылық талантты жас Сәкен Кермешпен әңгімелесудің реті түсті.— Сәкен Қуантқанұлы, балалық шағыңызға бойласақ... Өнерге алғашқы қадам қашан басталды?– Әйтеке би кентінде туып өстім. Баланың бойынан тамшыдай талантты байқайтын әуелі ата-ана. Өз жұртымда, нағашыларымда әншілікке жақын болғандар баршылық. Сондықтан қандай өнер болса да, қанмен келген қасиет дегенім артық емес.2002 жылы №216 мектеп-гимназияның табалдырығын аттадым. Сол сәттен бастап менің өнерімді, бойымдағы дарынымды қолдап, алға сүйреген алғашқы ұстазым – Гүлнәр Аяпова. Ол жалғыз менің ғана емес, ауданда өнерге аяқ басқан өрендердің ортақ ұстазы.2011 жылы Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық колледжіне тапсырып, оқуға түстім. Колледж қабырғасында жүргенде Қуаныш Құттымұратов есімді кәсіби маман, классикалық әншінің тобына қабылдандым. Осы орайда өнерге баулыған ұстаздарыма алғысым шексіз. Колледжде білім ала жүріп Қызылорда облыстық Тұрмағанбет атындағы ұлт аспаптар оркестрінде қызмет жасадым. Сонымен бірге филармонияда жеке солист те болдым. Сол кезеңде аспаптармен кәсіби түрде танысып, композиторлық қырымды аштым. Әлі күнге дейін ән, өлең жазу өнерін дамытып келемін. Балалық арманым маған шетелдерді көріп, түрлі әлемдік фестивальге қатысу мүмкіндігін сыйлады. Қай бағытта жүрсек те, ән өнерінің жанашыры болдым. Қазіргі таңда аудандық өнер мектебінің вокал сыныбының оқытушысымын. Алдағы мақсат – шәкірт даярлап, туған елдің мәдениет саласына қызмет ету.— «Мәңгі аяқталмайтын істерде адамның ұлылығы жатады» депті Гёте. Академиялық классика да өнер ретінде мәңгілік десек болады. Неге классикалық бағытты таңдадыңыз?— Әнші болам деген балалық арман алға жетелеп, 2015 жылы Алматы қаласындағы Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның вокал кафедрасына қабылдандым. Үлкен шаһарда жүріп өнерге, алға қойған мақсаттарға деген көзқарас түбегейлі өзгерді. Яғни, өзімнен классикалық әнші болуды талап еттім. Опералық жанрда білім алып, өзімді дамытуға ұстазымыз Ұлан Кенжебеков тікелей әсер етіп, түрлі конкурсқа да дайындады. Классикалық бағытты таңдағаныма өкінбеймін.– Өңірде музыканың ерекше жанрына қаншалықты сұраныс бар?– Ауданда классикалық бағытты ұстанған 3-4 әнші бар. Жалпы мәдени шара немесе жиын-тойда классикалық әнге деген ерекше көзқарас сезіледі. Тыңдармандар өздерінің жоғары бағасын беріп жатады. «Ән айтсаң, жаныңды жеп айт» демекші, жанды қозғай шырқалған ән тыңдаушыны бейжай қалдырмасы анық.– Шәкірт тәрбиелеудесіз. Болашақ таланттарды дайындауда аудан тарапынан қолдау бар ма?– Қазіргі таңда Қорқыт ата атындағы Қазалы аудандық өнер мектебінде оқытушымын. Эстрадалық, классикалық бағытта да әнге баулып жүрген шәкірттерім бар. Аудан төңірегінде жас таланттарға қолдау жеткілікті. Осы бағытта жергілікті өнерпаздар Мәдина Ералиева, Роза Бағланова атындағы ән сайысы жиі ұйымдастырылады. Мұндай шараларға балаларды қалдырмай қатыстырамыз.– Өнер деңгейі көрермен санымен өлшенбейді. Дегенмен классикалық ән жанкүйерлерінің қарасы аз. Сіздің ойыңызша, себеп неде?– Біздің елде классикаға деген сұраныс Италия, Германия, Франция сынды мемлекеттерге қарағанда әлдеқайда аз. Себебі XVI ғасырдың 30-жылдарында Италияда опера пайда болды. Сол кезден бастап опера жанры ұлғайып, күрделеніп, бүгінгі күні ұрпаққа мұра, аманат болып отыр. Бізде неге сұраныс аз десеңіз, әр ұлттың өзіне тән ата-бабадан қалған рухани мұрасы бар, классикадан гөрі қазаққа қара өлең, дәстүрлі ән құнды.Дегенмен опера бізге жат өнер емес. Е.Брусиловскийдің «Қыз Жібек», Л.Хамидидің «Абай», М.Төлебаевтың «Біржан-Сара» операсы театрларда әлі күнге дейін қойылып, халықтың ықыласына бөленуде. Қазақ елінде бұл бағыт енді қанат жайып, дамудың жаңа арнасына түскендей. Сондықтан болашақта классикаға деген сұраныстың көбейері анық.– Әнге комерсанттық көзқараспен қарайтын бір топ бар. «Тапсырыспен» ән, өлең жазатындарға қалай қарайсыз?– Өнердің қай-қайсысы да қасиет, киеге ие. Колледж қабырғасында, ата-анадан жырақ жүргенде жазған алғашқы «Сағынышым» деген ән туған жерге деген сағыныштан туған еді. Қазіргі таңда 15 авторлық әнім бар. Ал комерсанттық көзқарасқа қатысты «өнер сатылмайды, тек бағаланады» деген ұстанымдамын. Жазылған әр ән – жан рахаты үшін, іште сайрап жатқан, маза бермейтін ноталардан туар дүние. Сондықтан ақша табу мақсатында шығатын ән жүрекпен жазылмайтын сияқты.– Қазалы топырағы таланттарға кенде емес. Дегенмен тасада қалып кететіндер баршылық…– Әрине, қазір ауылдық жерлерде күміс көмей, музыкалық аспаптың құлағында ойнайтын бауырлар, іні-қарындастар жеткілікті. Таланттың тасада қалуына негізгі себеп – білімнің жоқтығы. Кәсіби музыкалық білімді жалғастырмайтын дарынды жандар көп. Білім алмаған адамда өзіне сенімсіздік болады. Бірақ шын ниеттенген адамның арманы алдамайды, мақсатына жетеді.Өткен жылы ғана әріптесім Гүлдана Мұратбайдың республикалық «Қазақстан дауысы» жобасына қатысып, іріктеуден өту арқылы көрерменнің көзайымына айналғаны – соның айғағы. Ол өзінің өнеріне деген адалдықтың туын желбірете білді. Берілетін мүмкіндік баршаға ортақ. Тек әрекеттену, тоқтамау керек деген пікірдемін.– Әңгімеңізге рақмет!

Аудандық өнер мектебінен түлеп ұшқан талант көп

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> «Қайырымдылық жасасаң, қайырын өзің көресің», дейді қазақ. Иа, жоқжітікке қарасу, жылағанды жұбату, сүрінгенді сүйеу, мұқтаждардың талған өзегіне талғажау табу – халқымыздың бойында ежелден қалыптасқан қасиет. Әсіресе, көптің мәселесін қарақан бастың қамынан жоғары қою – елжандылықты екшейтін болмыс болса керек. Қайырымдылық жасау үшін асып-тасып бай болудың қажеті шамалы, ең бастысы мейірімді жүрегің мен таза ниетің болса жеткілікті. Міне, осы тұрғыда жеке кәсіпкер, аудандық мәслихат депутаты Данияр Досантаевты бөлежара айтсақ артық емес. Осындай жүрегі мейірімге толы азаматтың әрбір ісі көпке өнеге. Кәсіпкер азамат өзінің туған жері Жаңақорғандық кәсіпкер азаматтарының басын біріктіріп, 11 &nbsp;жағдайы төмен отбасыларға үй сыйлап, баспаналы етті.Соңғы уақыттары батыл қадамға барып, кәсіптің көзін тапқан азаматтар аз емес. Осы тұста, депутат Даниярдың мақсат-мүддесі айқын.<blockquote>«Әкем мен анам күн-түн демей еңбек етті. Бала күнімізден әке-шешемізге қолғабыс ететінбіз. Әкеміз бізге өмірлік ұстаз болды. Еңбекке ерте араласып, шаруаның жайын білуге себепкер осы кісілер десем артық болмас. Орта мектепті бітіргеннен кейін, Алматы қаласындағы Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университетіне алғашқы әскери дайындық мамандығы бойынша оқуға түсіп, оны ойдағыдай аяқтадым. Еңбек жолымды аудандағы қиыршық тас өндіретін «КДСМ Қыран» ЖШС-де жүргізуші болып бастадым. 2009-2012 жылы «Құмкөл» мұнайгаз кен орнында оператор қызметін атқардым. 2012 жылдан бастап «Тау-Кен» өндірісінен жинаған тәжірибемді аудан халқына жұмсау мақсатында «Мадияр» дара кәсіпкерлігін аштым. Алғашында жүк көліктерін жалға алып, қиыршық тас өнімін аудан, облыс тұтынушыларына JT Әсел КЕҢЕСҚЫЗЫ тікелей тасымалдадық. Ұйымшыл ұжым мен ерен еңбектің арқасында жеке кәсіпкерлігіміз кеңейіп, ауданда алғашқылардың бірі болып бетон зауытын аштым. Бүгінде өзім секілді қарапайым отбасынан шыққан 35 жас жігітті жұмыспен қамтып отырмын», – дейді ол.</blockquote>– «Сөзіне қарай кісі ал, Кісіге қарап сөз алма» деп Абай Құнанбайұлы айтқандай, сөзі мен ісі келісті адам ғана қашанда құрмет пен мақтауға лайық. Көрген көзге нұр сыйлап, еңбегінің нәтижесімен айналасын қуантып жүретін Даниярды жұртшылық та жақсы көреді, қайырымдылықты жаршысы деп бағалайды. Бұған не айтасыз?– Кәсіпкерлік саладан бөлек қайырымдылық бағытта «Жаңарған Жаңақорған жастары» қоғамдық қорының белсенді мүшесімін. Қордың мұқтаж отбасыларына асар әдісімен тұрғын үй салу жобасына жетекшілік етудемін. Қазақ халқы табиғатынан қайырымды ғой. Жоқжітікке қарасу, жылағанды жұбату, сүрінгенді сүйеу, мұқтаждардың талған өзегіне талғажау табу, көмекке мұқтаж адамға көмек көрсетіп, қайырымдылық жасау, кіріптарға қайыр беріп, қарттарды аялауды, мүгедектерді қолдапқорғау сынды ертеден қалыптасқан ізгі қасиет қой. Бірлесіп істеген жұмыс тез әрі қарқынды болады. Сол себепті де, ауданның белді жастары жиналып, «Асар» үрдісін қайта жаңғыртып, біраз жұмысты жүйелеп келе жатырмыз. Бүгінде көптеген жастарымыз іс-шараларға белсенді түрде атсалысады. Одан бөлек, жанашыр азаматтардың қолдауымен сырқат балалардың еміне көмектесуді мұрат етіп келеміз. Қоғамдық қор құрылғалы әлеуметтік жағынан аз қамтылған мүмкіндігі шектеулі санаттағы 11 отбасына тұрғын үй құрылысын жүргізіп, табыстадық. Осындай істің басы-қасында жүрген азаматтарға, ауданымыздағы кәсіпкер жігіттерге ризашылығымды білдіремін. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демей ме, бәріміз жұдырықтай жұмылып, міне 11 отбасыны қуантып үлгердік.– Аудандық мәслихатқа депутаттыққа келуіңізге не түрткі болды?– Жас кезімнен кәсіпке үйір болып, елмен, қоғаммен тығыз байланыста болдым. Жасыратыны жоқ, біздің қоғамда кез келген әлеуметтік мәселеге әкімдіктегілер ғана жауапты деп ойлайтындар бар. Шын мәнінде жайлы өмір сүру өзімізге байланысты екенін естен шығармасақ. Жақсылық жасауды өзіме жеке басым үшін емес, Алла разылығы үшін міндет еттім. Сауап түгесілмейтін нығмет қой. Осы сайлау болады деген уақытта, қаламы қарымды журналист Әбдісамат Әбдіш фейсбук парақшасына «Кімнің депутат болғанын қалар едіңіз?» деп пост салған екен. Халықтың барлығы дерлік менің аты-жөнімді жазып, қолдау білдіріпті. Содан тәуекел етіп, өзімнің бағдарламамды ұсындым. Шүкір, көпшіліктің қолдауымен, халықтың сенімі ақталып, депутат болып сайландым.– Сайлауалды бағдарламаңызбен таныспын. Онда халыққа маңызды 6 күрмеулі мәселені шешуге жұмыс жасайтыныңды айтқан едіңіз? Бұл уәдеңізді орындай алдыңыз ба?– Иә, бағдарламамда аудандағы жаяу жүргіншілер жолын салу, балаларға арналған спорт алаңдары мен мәдени нысандарының құрылысына жағдай жасауды алғашқы орынға қойдым. Қандөз ауылдық округіндегі ішкі жолдардың асфальттануы мен көшені жарықтандыру, абаттандыру мен Қалғансырға баратын жол мәселесі бойынша аудандық бюджеттің мүмкіндігіне қарай ұсыныс жасайтынымды айтқан едім. Одан бөлек, ауыл жастарының кәсіпкерлікпен айналысуына демеу көрсетіп, «Жас кәсіпкер», «Дипломмен ауылға» бағдарламаларымен жұмыс істеуге және жастардың ұлттық спорт түрлерімен тұрақты айналысуына жағдай жасауға және Жаңақорған кентіндегі Б.Байкенжеев және З.Мұсаханов көшелерінің аралығын абаттандыруға, учаскеме қарасты барлық көшелердің тазалығын қадағалауға уәде еткенмін. Сонымен қатар, қайырымдылық бағытта жалғыз басты аналар мен әлеуметтік жағынан аз қамтылған отбасы мүшелерінің әл-ауқатын жақсартуға, кент бойынша электр желілері мен бағаналарын жаңғыртуға ықпал етуге, №169 орта мектебіне қарай қоғамдық маршруттың жүруіне жұмыс жасайтынымды айтқан болатынмын. Шүкір, барлығы дерлік өз ретімен, өз жолымен шешіліп келе жатыр. Тек, қана №51 мектептің артына ойын алаңқайын салуда аздап мәселелер туындап жатыр. Ол да шешіледі деп есепттеймін. Сондай-ақ, кәсіпкерлер бүгінгі қоғамның және ел экономикасының бастамашыл тобы болғандықтан кәсіпкерлікті қолдау, шағын және орта бизнесті дамытуға арналған бағдарламалар белсенділігін арттыруды ұйымдастырғым келеді. Бағдарламадан тыс халықтың талап-тілегін тыңдап, сол бойынша басқа да жобаларды іске асыруға күш салатын боламын.– Табысты болу үшін нені білу керек?– Әкем үнемі: «Бір істі бастадың ба, тастама. Түбінде жемісін береді» деп отырады. Қазір көп жастарда тұрақтылық жетіспейді. Бір істі бастайды да табысқа кенеле қоймадым деп, екіншісіне ауысып жатады. Ешқашан өрлеу, алға жылжу болмайды. Ең бастысы – тұрақтылық, қиындықтарға төзіп, алған беттен таймайтын қайсарлық қажет. Табыс адамға аспаннан салбырап түспейтіні бәрімізге мәлім. Әрбір адам жетістікке жету сапарында қайткен күнде сәтсіздікке ұшырауы ықтимал. Құлаған орыннан қайта тұрып, еңсе тіктеудің өзі батылдық. Бүгінгі жетістіктерім мақсат қойып, табандылықтан таймауымнан нәтижесі шығар.– Бұдан бөлек, қоғам үшін пайдалы қандай істі қолға алу жоспарыңызда бар?– Елдің ертеңі – жастар. Олар білімді әрі дені сау болса, мемлекетіміз гүлденері сөзсіз. Сондықтан мен жеткіншектердің сапалы білім алуы мен спортқа бейім болып өскендігін қалаймын. Осы орайда қаржылай қолдаудан бөлек олармен емен-жарқын тілдесу маңызды. Ойларын біліп, пікірлерімен санасып отырғанды құп көремін. Өзім төрт ұл өсіріп отырмын. Мен оларға дауыс көтеріп жекіген емеспін. Барынша жәй сөзбен айтып түсіндіремін. Сол сияқты, қазір қоғам қатыгезденіп барады. Өсіп келе жатқан жастарға дауыс көтеріп, айқайламай, дұрыс бағыт-бағдар беруіміз керек.– Қоғамда өзіңізді қандай мəселе алаңдатады?– Мені алаңдатар мəселе көп... Жастардың арасында ажырасушылық, тастанды балалар көбейіп кетті. Осындай оқиғаны көріп-өскен ұрпақтың ертеңгі жайы не болар екен деп алаңдаймын. Қазір тоқшылық, тыныштық заман. Осыған шүкір етемін. Тек соның қадірін жастар білсе екен деп ойлаймын.– Қазір интернеттің дәуірі жүріп тұр. Таяқтың екі ұшы болатыны секілді желінің де жақсы және жаман тұстары бар. Нақтысы, адам санасын улайтын да, теріс жолға түсіріп, адал табысыңды тонайтын да – осы желі. Өзіңіздің желі қолданушысы және депутат ретінде қазіргі жастардың беталысы жайындағы ойыңызды білсек…– Жөн сөз. Қазір желі әлемді кіндігінен байлап, өз иіріміне тартып барады. Жетегінде көптеген жастар кетті. Салдарынан қазіргі буын кітап, газетжурнал оқуды қойып, желідегі арзан қауесеттерге үйірсек болып жүргенін жасыра алмаймыз. Бұл – шындық. Оның үстіне, интернет иіріміндегі әртүрлі жазбалар мен пікірлерден саяси астар іздеп, жалған ақпаратқа сенетіндер көбейген. Сондықтан мейлінше әлеуметтік желіні дұрыс пайдалана білген жөн. Өскелең жастар ғаламтор мүмкіндіктерін өз мақсаттарына ұтымды қолданып, уақытының басым бөлігін кітап оқуға арнап, рухани азықтануға шақырар едім. «Кітап – маған тақтан да қымбат» деген У.Шекспирдің сөзін әр буын өз әлінше түсіне білсе деймін. Өз басым әлеуметтік желіге ақпарат көруге ғана кіріп, өзіме қажетті мағлұматтарды ғана алып отырамын.– Отбасыңыз жайында айтсаңыз.– Шүкір, үйде ата-анамды төредей күтіп, мені сыйлап отырған Назгүл есімді жарым бар. Алланың қалауымен төрт ұлдың ата-анасы атандық. Осы отбасымның береке бірлігін сақтап, ұлдарымды атқа қондырсам, елдің азаматы етуге ықпал етсем, менің әкелік парызымның орындалғаны деп білемін. Адамның жеке басының алғашқы қалыптасуы, ер жетіп өсуі, бойындағы алғашқы адамгершілік белгілер отбасында қалыптасады, сондықтан да туған үйдің жылуы – балаларымның көкірегінде көп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде жүрсе деп ойлаймын.– Сұхбатыңызға рахмет, ісіңіз берекелі болсын.

Жаңақорғандықтарға 11 үй сыйлаған азамат

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> «Мен үшін жақсы мұғалім бәрінен де артық, өйткені мұғалім-мектептің жүрегі» деген еді қазақ ұстаздарының атасы Ыбырай Алтынсарин. Уақыт көші қанша алға жылжығанымен, қай елде де ұрпақ тәрбиесі мен ұстаз біліктілігі қоғамның барометрі екенін байқаймыз.Туған жерден түлеген перзенттердің ішінде ұстаздық жолға түсіп, шәкірттерін өмір мектебіне шыңдап жүргендер аз емес. Соның бірі де бірегейі – Қазақ Ұлттық университетінің қауымдастырылған профессоры, педагогика ғылымдарының кандитаты Сараш Қоңырбаева. Жақында ғана «Аранды жырлары» деген атпен ауыл ақындарының жинағын шығарып, тынымсыз еңбегінің арқасында көптің батасын алған ұстазбен сұқбаттасудың сәті түскен еді.– Арандылық бала Сараштың дана Сарашқа айналу жолына бір көз салсақ... Ұстаздық өмірге қалай келдіңіз?– Есіміме қатысты «дана» деген теңеуді естігенде ыңғайсызданып қалады екенмін. Себебі: даналық сен жақындаған сайын алыстап, зорая беретін адамилықтың биік деңгейі екен. Сократтай данышпанның «мен ештеңе білмейтінімді білемін» дегендігінің өзі осының дәлелі болса керек.Балалық шағым Қазалы ауданы Аранды ауылында өтті. Ол кезде ауылдағы элита мұғалімдер болатын. Ислам мәдениетін құрметтейтін қазақ ілгеріде «Молда бол!» деп бата берсе, бала кезімде «Мұғалім бол!» деп бата беретін. Сондықтан да болар мұғалімдік жақсы адам болудың жолы болып көрінетін.Мектепке бала саны жетпегендіктен алты жасымнан бардым. Содан ба екен, мұғалімдердің қамқорлығы ерекше болды. Әсіресе, алғашқы ұстаз – Рысалды апайым мені жан-жақты дамытуға бағыт беріп отыратын, көп үміт күтетін. Менің сыныптастарым да әзіл-шыны аралас «сені апай жақсы көрді, сондықтан сен жетістікке көбірек жеттің» дейді. Негізі баланың бір бақыты – жақсы мұғалімге жолығуы. Баланың жүрегіне жол тауып, бойындағы жақсы қасиеттерді дамытуға, кемшіліктерінен арылуға жанашырлықпен көмектескен мұғалімді нағыз ұстаз деп атауға болады.Мен музыкаға, өнерге құштар болдым. Сол өнерге деген құштарлық педагогикаға алып келген болса керек. Себебі педагогика ғылым ретінде мойындалмай тұрып, өнер ретінде қарастырылған. Өнерге қабілет керек. Демек, мұғалімдікке де әртістен, әнші немесе суретшіден кем түспейтін қабілет керек. Осы жағынан мен ұстаздықтың ұлы жолы педагогика саласында еңбек етіп жүргенімді мақтан етемін.– Карантин кезінде балалары үйден оқыған ата-аналар ұстаздың қадірін түйсінгендей. Педагог мәртебесі қаншалықты жоғарылады?– Рас, карантин мұғалім еңбегінің елеулі екендігін ұқтырды. Бірақ бұл мұғалімнің беделін көтеретін жағдай емес. Індет елімізден кетіп, балалар дәстүрлі түрде мектепке барғанға не жетсін?!Педагог мәртебесін көтеру 1-2 жылдың аясында іске аса қоймайды. Қанша уақыттан бері осы мәселе жолға қойылып келеді. Биылғы оқу жылында ҰБТ-дан 75 балл жинай алмағандар педагогикалық мамандықтарға тапсыра алмайды. Мәртебелі мамандықтың бәсін биіктету бірте-бірте жүйелі түрде жүзеге асуы керек.– Дипломы бар, жұмысы жоқ жастар көбейді. Мамандығымен жұмыс жасамайтындар тағы бар. Қателік қай жерден кетті?– Бір кездері «дипломды адам жерде қалмайды» деген түсінік болды. Сондықтан, ата-ана баланы қамқорлауда «қатты қағаз» (диплом) алып беруге басымдық берді. Бұл болашақ «наны» деп түсіндірілетін. Сондай-ақ мамандық таңдаудан қателесуге болмайды деген қағида болды.Алайда осы ұстанымдар өзін-өзі ақтамайтынына көзіміз жетті. Себебі қанша есептесе де дипломды мамандар жұмыс таба алмайды. Дипломмен жұмыс жасауда жалақысы аз деген де сылтау бар.Сонда да жыл сайын жоғары оқу орындарын жағалап жүрген жастарды көргенде жалпыға міндетті орта білім деген сияқты, жоғары білім барлық мектеп бітірген жастан талап етілгендей болып көрінеді маған. Шындығында, осы жоғары білім еліміздің интеллектуалдық деңгейін көтеруден бұрын, бітірген маманның рухани-материалдық сұранысына жауап бере ала ма?Негізі сұрағыңның бірнеше себептері бар. Соның ішінде көзге анық байқалатыны: ақылы оқу орындарының көбеюі және олардан диплом алудың оңайлығы. Мұндай жағдайда оқу бітіріп, диплом алғанмен, жұмыс жасауға тәуекел ету қиын. Екіншіден, кәсіпкерліктің дамуы: адамдар мамандығымен аз жалақыға еңбек еткенше, жеке бизнесін құруды түсінуі де бағытын өзгертуге түрткі болды. Үшіншіден, мамандықтың мемлекеттік сұранысқа сай болу-болмауын реттеу тетігі де дәл жоспарлай алмаған болуы мүмкін.Өмір шындығынан туатын тұжырым: халық қатардан қалмай «диплом алу» деген науқаншылдықтан құтылғаны дұрыс. Бастысы жанына қуаныш сыйлайтын, өз қабілетіне сай мамандықты таңдауы қажет. Ол тіпті дипломды қажет етпеуі де мүмкін.– Мектеп табалдырығын алғаш аттағандарға 2016 жылдан бастап «Сауат ашу» оқулығы енгізілген еді. Енді Білім және ғылым министрінің шешімімен «Әліппе» қайта оралмақ. Бұл қаншалықты тиімді?– Ежелден «Сауат ашу» – бағдарламаның атауы, ал оқулықтың атауы «Әліппе» болып келген. 2016 жылы заңнамалық тұрғыдан екі атауды біріктіру қажет болғанда мамандар «Сауат ашуға» тоқталған. Оның атауы өзгергенімен, ішкі мазмұны өзгеріп кеткен жоқ. Бірақ бұл жалпы халыққа ұнамады. К.Н.Шәмшидинова министр болған кезінде халыққа танымал «Әліппе» атауын қайтарамыз деп уәде берген. Қазір маңыздысы – «Әліппеден» әріп танытып, сауат ашу ғана емес, функционалдық сауаттылыққа баулу, яғни, алған білімді өмірде пайдалануға үйрету. Бұрынғы балалар «Әліппеден» бәрін алатын. Ал қазіргі балалар мектепке әріп танып, тіпті, жазуды біліп барады. Бұл мұғалімдерге өте қиын. Мұндай оқушыларға бұрынғыдан 2-3 есе артық күш жұмсауға тура келеді. Сол үшін мұғалімдерге ақпараттық технологияларды меңгеру ауадай қажет.– Мақтануға беспіз. “Шыңғысхан қазақ болған”, ІІ Екатерина айтқандай “Қазақтар өзінің кім екенін білсе, әлемді басқарады” деп кеуде ұратындар көп. Шын мәнінде ұлт ретінде әлемге не бердік?– «Кедейлер атамыз бай болған деп, қорқақтар атамыз батыр болған деп мақтанады» дегендей, мақтану да кемшілікті жасырудың бір түрі. Мақтаныш стимул болуы мүмкін, бірақ өткеніңмен мақтану бүгініңе қаншалықты ықпалды, сол маңызды. Сондықтан ұлтымыздың шектен тыс мақтануын немесе осал жақтары, кейбір келеңсіз тұсы арқылы халықты жасытатын мысалдарды «көрнекі құрал» еткенді де қаламаймын.Педагог ретінде әлемге қазақты, мемлекетті танытар ұрпақ тәрбиелеудің маңызды екенін білеміз. «Қатарың оза шауып бара жатса, арқаңның ауруы не қозбайтұғын» деп Тұрмағамбет ақын айтқандай, қазақ неге басқа ұлттардан артта қалуы керек?Жаһандануда жұтылып кету – қасірет. Ұлтты сақтау балаң мен ата-анаңды қорғаудай құнды. Қазіргі мақсат – қазақ өзінің ұлттық мәдениетін, оның ішінде тілін бірінші орынға қоюы керек. Бірінші өз елінде мойындалуы шарт.– Ағылшын тілін білуге маңыз бергеннен бастап жастардың бір бөлігі шетелден білім алып, сонда тұрақтап қалуда. Неге қазақ баласы басқа елді дамытуға жұмыс жасауы керек? Жастарды қалай алып қаламыз?– Бұл – жаһанданудың салдары. Медальдің екі беті бары сияқты, не нәрсенің де жақсы әрі нашар жағы бар. Тіл білген дұрыс. «Қанша тіл білсең, сонша адамсың» деген жанды сөз десек болар. Шетелден білім алудың артықшылығын да жоққа шығаруға болмайды. Иә, қазір шетелге жұмыс жасауға кетіп жатқандар көп. Олардың да түрлі мақсаты бар шығар. «Арқа жайлы болса, арқар ауып несі бар» дегендей, бұл елдегі талант пен еңбектің дұрыс бағаланбауының нәтижесі деп ойлаймын. Бірнеше тіл білетін, өз еңбегін басқаға мойындата алатын адам патриотизмді жоғалтып алады деп ойламаймын. Керісінше, шетелдегі жастардың Отанға деген сағынышы, елін көркейтуге деген ішкі сұранысы үдемесе, өшпейді. Егер ішкі жағдайлар дамыған елдер деңгейінде реттелсе, олар Қазақстанды дамытуға атсалысып, тәжірибесімен бөлісер еді.«Балам» деген жұрт болмаса – «жұртым» дейтін бала қайдан шықсын?» деген Ахмет Байтұрсыновтың ғасыр бұрын айтқан сөзінің аясында елдегі «Болашақ» бағдарламасын айтуға болады. Мұны шетелдіктердің өзі үнемі тілге тиек етеді. Бағдарлама шарты бойынша шетелде білім алған жастар елімізге келіп сол білімі бойынша еңбек етуі керек. Бірақ олардың елге келіп осы білімді ақтау барысында қиналатындығын байқаймыз. Бұл тағы да жоғарыдағы кемшіліктер мәселесі.– Болашақ ұстаздарға айтар бір кеңесіңіз…– Қазір көпшілік мамандық таңдауға материалдық қажеттілік тұрғысынан қарайтын болды. Мұғалімдік – мәңгілік мамандық, қысқарып қалу қаупі аз әрі соңғы кезде айлық еңбекақысы көбейіп келеді. Осы түсініктердің аясында ғана мұғалімдікті қаласаңыз, сіз бұл мамандықтың қиындықтарына төтеп бере алмайсыз. Себебі мұғалімдік мамандықты меңгеру үшін бойыңызда білгеніңізді үйрете алардай жан-жақты қабілет, ғылымды сүйген ғалымдардай табандылық, жаңа технологияларды меңгерердей үнемі ізденіс керек. Демек, қабілет, құштарлық, ең бастысы – еңбекқорлық.Негізі осындай «болу керек» дегенді көбейтіп айтамыз ғой... Бастысы, жақсы мұғалім болудан бұрын, жақсы адам болыңызшы! Хосе Мартише айтсақ, «Ең қиын мамандық – адам боп қалу». Болды, басқасы реттеле береді…– Сүбелі сұқбат үшін рақмет!

Сараш Қоңырбаева: Ең қиын мамандық – адам боп қалу

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Туған жерден түлеген таланттар қатары аз емес. Бірі медицинада, бірі ғылымда, бірі өнерде өз жолын тауып, еңбегімен еленуде. Халықтың батасын басты орынға қоятын мұндай азаматтар мен азаматшалардың бағасын қашан да уақыт береді.Саналы ғұмырын өнер саласына арнаған, Н.Бекежанов атындағы облыстық қазақ музыкалық драма театрының актрисасы, Мәдениет қайраткері, «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» Кәмилә Әбжанованың өнегелі ғұмыры соның айғағы. Жақында актрисамен әңгімелесудің сәті түсті.– Бала Кәмилә туралы айтып өтсеңіз…– Өзім 1949 жылы 25 шілдеде Қазалы ауданы, Майлыбас ауылында жарық дүниеге келдім. Балдырған балалығым осында өтті. Отбасының тұңғышы, тоғыз баланың үлкенімін. Біздің балалық шағымыз – соғыстың ауыртпалығы ұмытыла қоймаған қиын кез. Материалдық тапшылық көп. Бар мен жоқтың қадірін сезініп, ерте есейдік.Әлі күнге дейін есімде, сол жылдары фин соғысы жүріп жатты. Әкеміз майдан даласынан ауыр жарақатпен елге оралды. Алайда, өмір бойы сол аурудың зардабын тартты. Соғыстан кейінгі жылдар ешкімге оңай болмады. Туыстарым әкемнің Роза Бағланова ән айтқанда домбырамен сүйемелдеуші болғанын, екеуі бірге біраз жерде өнер көрсеткенін айтады. Еміс-еміс есімде, Роза апамыз сахнаға шыққанда, шымылдықтың тасасына тығылып ән тыңдайтынмын. Ауылдың сахнасы ұядай ғана. Бәрі естіліп тұрады. Ауылдағылар концертке тайлы-тұяғы қалмай жиналатын.Бірде ол кісі «Менің Қазақстаным» әнін төгілте шырқағанда, өзімнің қайда тұрғанымды ұмытып, әуенге қосыла айтыппын. Өз дауысымнан өзім селт етіп, қарасам, әнші апам маған жымиып тұр екен. Анамыз да өнерден құр алақан емес. Ауыл ішінде халық әндерін нақышына келтіріп орындаушылардың бірі болған. Міне, сондықтан өнер маған әкенің қаны, ананың ақ сүтімен дарыса керек. Кішкентай кезімде-ақ бұлбұл үнді әнші атанып, атақты «Гүлдер» ансамблінің құрамында болуды армандайтынмын. Алайда есейген соң өмірге, өнерге көзқарасым өзгеріп, актриса болуға аңсарым ауды.– Театрға қалай келдіңіз?– Актерлық өнерге келуіме қазақтың тұңғыш кәсіби режиссері Асқар Тоқпанов себепші. Режиссердің шақыртуымен 1972 жылы Алматы қаласындағы М.Әуезов атындағы академиялық драма театрының студиясын, 1996 жылы Т.Жүргенов атындағы театр және кино институтының драма актері факультетін бітіріп, кәсіби білім алып шықтым. Осылайша балалық арманыма қанат бітіп, бойыма қуат біткендей сезіндім.Кәсіби білім алғаннан кейін 1972 жылы Қызылордадағы театрға жұмысқа орналастым. Қасиетті шаңырақта жүріп, жүзге жуық кейіпкерді сомдаппын. Алайда соның ішінде «Мақпалымды» ешкімге қимаймын. Жаныма жақын.– Жырау Алмас Алматов «Өнерге бір күнде және бір күнге келген жоқпыз» дейді. Осы уақытқа дейін сахнада қаншама бейнені сомдадыңыз. Десе де «осы бір кесек тұлғаны әлі ойнамадым» деген ішкі өкініш бар ма?– Әрине, сахнада ән айтуым керек еді деп өкінемін. Өйткені әнді, ән айтуды жақсы көретінмін. Алғаш студияға барғанда, эстрадаға студенттерді қабылдау уақыты бітіп қалды да, мені театрға шақырды. Сол кездері қалай актриса боламын деп ойлайтынмын. Баянды ойнай алмаймын, көзім көк. Мен қараторымын, актриса деген әдемі болу керек деп өзімді сұлу санамайтын едім. Шынында да мен қалаған рөлдер маған берілмеді. Алайда сахна – кие. Берілген әр образды жаныммен сезінуге, алып шығуға тырыстым.– Өнер жолы – қиын жол. Осы жолға бағыт алғандар қандай қиындыққа төтеп беруі тиіс?– Кез келген өнерге қадам басқан жас үшін басты қиындық – материалдық тұрақтылықтың болмауы. Өзіміз де жас болдық. Мемлекет немесе театр тарапынан қолдау жоқ. Басында баспанасы болса, жастар жергілікті театрда жұмыс істеуден қашпайтын еді. Үлкен қаладағы актер, актрисалар киноға, жарнамаға түсіп, қосымша табыс таба алады. Бірақ бізде мұндай мүмкіндік жоқ. Ал аз ғана уақыт сахнаға шықпай қалсаң, қарайып қалғаныңды сезінесің. Сахнаны аңсап жүресің.Облыс, аудан көлемінде дарынды жастар жетерлік. Тек алғашқыда олардың аяғынан тік тұруына көмектесіп, қолдау көрсету керек. Өнерді дамыту үшін алдымен өнерпаздарды қолдау маңызды.– Жарыңыз екеуіңізге жұрт сүйсіне қарайды. Жұлдызды жұп қалай табысты?– Екеумізді таныстырған да, табыстырған да – өнерге деген құштарлық, өмірге деген сүйіспеншілік. Бәкең екеуміз Алматыда бірге оқыдық. Ұстазымыз Алексей Лакшин өте мейірімді, шыншыл жан еді. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген Фараби даналығына сай шәкірттеріне өмірде де, өнерде де бағыт беруден жалықпайтын. Ұстазым Бақытбекті мақтап, есімін жиі айтатын. Оралдағы концертте алғаш таныстым. Осылайша бүкпесіз шынайы достығымыз үлкен махаббатқа ұласып кетті. Студенттік жылдардан бері біргеміз. Қазір, міне, бір әулеттің атасы мен әжесіне айналдық. Алғашқы сыншым, әріптесім әрі кәсіби кеңесшім де осы кісі. Сахнада берілген рөлді де, отбасылық ортақ мәселелерді де бірге талқылаймыз. Оның пікірі мен үшін өте маңызды.Өнер жолы – қиын жол. Десек те, бір-бірімізге көрсеткен қолдау мен түсіністіктің бағасы биік. Бірге ойнаған образдарымыз да жеткілікті. Бірде Лидия Егембердиеваның «Көресінді көрмей» пьесасы бойынша тағдыр тауқыметін тартқан қос ғашық – Өмірсерік пен Ақдидардың рөлін ойнап, халықтың қошеметіне ие болдық.– Шәкірт тәрбиелеп жүрсіз бе?– Театрда шәкірттерім көп. Қарлығаш Айтжанова, Айгүл Байдалиева, Зағипа Төлепова сынды бізден кейінгі буын жұмыс істей жүріп, тәрбиеленді. Олар да қазір орта буынға жатады. Олардың артынан тәуелсіздік алғаннан кейін туған жастар келді. Біздің ұжымдағы тәжірибелі өнерпаздар – соларға үлгі. Бір ұрпақ бір ұрпаққа қарап өсіп келеді. Тек осы жастардың бағы жансын деп тілейміз.– Сәбира Майқановамен жолыққаныңызды көпшілік біле бермейді. Естелігіңізбен бөліссеңіз…– Майқанова – біздің жерлесіміз. Туған жерге жер жете ме? Оның Сырға бүйрегі бұрып тұратын. «Әй, қыз, бері кел. Қарның ашып жүрген жоқ па?» деп үйіне жиі шақырып, тойдырып жіберетін. Қазір сол кездерді есіме алып, не деген құрмет, бауырмалдық деп ойлаймын.Сәбира апаммен танысқанша «Актрисалар сұлу болады. Мен қараторымын, көзім де көк. Ендеше, бұл оқуға неге түстім?» деп іштей таңдауымның дұрыстығына күмәнданумен жүретінмін. Ешқашан Қарагөзді ойнай алмаймын деп қынжылатын едім. Ал оны көргеннен бастап өнер сұлулықта емес, сенім мен дарында екенін шын ұқтым. Ол кісінің жақсы тұстары көп, үлгі алатын болдым. Бір рет Сәбира апаның үйіне барғанымда, сыйлыққа орамал берді. Оны мойнымнан тастамай, ырымдап жүрдім. Сол орамал Сәбира Майқановадан қалған тәбәріктей, ұлылық пен шынайылықтың символы іспетті үйімде сақтаулы.– Көпшілік театрлар бұрынғы репертуармен қалып кеткендей. Жаңа, жас драматургтер шығармашылығы неге жолға қойылмай келеді?– Жақында ғана Астанада фестиваль болды. Сонда қазақ театрына қатысты бірқатар мәселе талқыланды.Қазір Қазақстанда 35 жас режиссер бар екен. Бірақ оның 3-4-еуі ғана елімізде қызмет етуде. Қалғаны шетелдерге көшіп кеткен. Шығармашылығын сыртта жүріп дамытып, елдегі фестивальдерге қатысып кетеді. Яғни, жастар шығармашылығына кедергі жоқ. Қайта жаңа толқынның көзқарасын танытып, қойылымдарды өзгертіп отыруға мүдделіміз. Жыл сайын театрдың көркемдік кеңесіне жаңа туындылар келіп түседі. Кеңестің шешімімен қойылымға лайықты деп танылғандарын репертуарға қосып отырамыз.Кешегі фестивальде тәуелсіздік алғанымызға 30 жыл болғанына қарамастан, әлі де театрлық қойылымдарда тарихымыз толық көрсетілмегенін, осы бағытта туындылар керектігі сөз етілді. Бұл рас. Алайда көзі тірісінде жазып кеткен талай мықты жазушылар бар ғой. Тарихи, көркем шындықты ұштастыра, драмаға тігісін жатқызып алсақ, қаншама қойылым туындар еді. Мәселен, Шыңғыс Айтматов та драматург емес. Есесіне оның жазған дүниелерін кино, драма, пьеса ретінде көріп жүрміз. Бүкіл әлем Айтматовты таниды. Осы қырынан да ойланып, әрекет етуіміз керек сияқты.– Кәмилә Әбдіғалиқызы, әдемі әңгімеңізге рақмет!

Сыр бойының топырағы мен тау-тасына дейін қасиетті

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Жыл сайын әлемде қатерлі ісіктен 9 млн адам көз жұмады екен. Онкологиялық науқас саны бойынша Қазақстан алғашқы 50 елдің қатарында. Елімізде қатерлі ісікті ерте анықтау мақсатында скринингтің 3 түрі жүргізіледі. Яғни жатыр мойны обыры (әйелдер арасында 30-70 жас), сүт безі обыры (әйелдер арасында 40-70 жас) және тоқішек обыры (ерлер мен әйелдер арасында 50-70 жас). Жыл сайын 2,5 млннан астам азамат скринингтік зерттеуден өтеді. Осы орайда облыстық онкологиялық орталықтың директоры Нұржамал Мырзағалиевамен өңірдегі ахуал жайында тілдескен едік.– Қазір онкологиялық аурудың түр-түрі бар. Ол қалай пайда болады? Алғашқы белгілері қандай?– Өкінішке қарай, елімізде ғана емес, бүкіл әлемде онкологиялық аурудың түрі де, оларға шалдыққан науқастардың саны да көбеюде. Көптеген адам бұл диагнозды үкім ретінде қабылдайтыны рас. Бірақ қазіргі заманғы медицина мен ғылым онкологиялық аурулардың басым бөлігін емдеуге мүмкіндік береді.Қатерлі ісіктің қайдан пайда болатынын дөп басып айту қиын. Әрі оның пайда болуы адамға бірден білінбейді. Тек ісік өскен кезде, жан-жағындағы үлкен жүйке талшықтарын, тамырларын немесе асқазан, тікішек секілді ағза мүшелерінің саңылауын жапқан кезде ғана байқалады. Қатерлі ісіктің пайда болу ошақтарының бірі – созылмалы аурулар. Сондықтан оны уақытылы емдеткен дұрыс.Обыр жасушасы тез өсіп, белгілі бір уақытта қан және лимфа тамырлары арқылы ағзаның мүшелеріне тарайды немесе балалайды. Сөйтіп, жыл сайын жер бетіндегі миллиондаған адамның өмірін жалмайды. Онкологиялық аурулардың деңгейі әр ағзада орналасқан ісік көлемі мен зақымдану деңгейіне байланысты ҚР емдеу протоколына сәйкес қойылады.Ал қай ағзада пайда болатынын ісік түріне байланысты бірнеше белгілері арқылы білуге болады. Мәселен, асқазанның бұзылуы ішек, ұйқы безі, бауыр обырымен ауыратын науқастар үшін онкологияның алғашқы көріністерінің бірі саналады. Ұзақ уақыт бойы емделуші және оның емдеуші дәрігері дұрыс диагноз қоя алмай, гастрит және эрозия деп ойлауы мүмкін.Тағы да белгілеріне тоқталып өтсек. Аз мөлшерде тамақ ішкеннен кейін де асқазанның толып кету симптомы асқазан мен ұлтабардың обырына тән. Ешқандай себепсіз салмақ жоғалту да обырдың басталғанын білдіруі мүмкін. Егер пациент ешқандай күш салмай, мақсатсыз килограмдап салмақ жоғалтса, бұған сақтықпен қарау керек.Онкологияға тән тағы бір белгі – жөтел немесе ентігу. Бұлар өкпе обырының алғашқы симптомдарының бірі саналады. Кеудедегі тұрақты ауырсыну және күйдіру сезімі гастро-эзофагальды рефлюкс симптомынан туындайды, яғни, асқазан қышқылы өңешке көтеріледі. Бұл жағдай асқазан, өңештің қатерлі ісігіне тән. Лимфа түйіндерінің ұлғаюы оған жақын орналасқан органның қатерлі ісігінің әлеуетті белгісі десек болады. Себепсіз көгеру және қан кету қан обырының көрінісі болуы мүмкін. Әлсіздік пен шаршау онкологиялық аурулардың барлық түрі үшін ортақ симптом ретінде қаралуда.Нәжістегі қан, дефекациядан кейінгі қан – геморрой кезінде ғана емес, тік ішек обырында да кездеседі. Зәр шығарудың қиындауы простата обырының симптомы болуы мүмкін. Кеуде немесе емізік ауруы сүт безі обырының симптомы ретінде ерлерде де пайда болып жатады. Бірақ бұл өте сирек кездеседі. Терідегі өзгерістер, нақтырақ айтсақ, сүйелдердің, гипер немесе гипопигментация учаскелерінің пайда болуы дәрігерге баруға себеп болуы тиіс. Әйелдерде етеккір арасындағы қан кету, климактериялық кезеңде қан жоғалту эндометрий обырының белгілері болуы мүмкін.– Қазақстанда әр екінші әйел жатыр мойнының обырына ұшырайтынын естідім. Себеп неде?– Жатыр мойнының обыры әйелдерде ең жиі кездесетін түрі екені рас. Жатыр мойнының обыры 16, 18, 31, 33, 35 немесе 39 түрге жататын адам папилломасының вирусынан туындаған цервикалды интраэпителиалды неоплазияя (CIN) нәтижесі болып саналады. Көбіне жатыр мойнының обырына 45-50 жастағы әйелдер шалдығады. Алайда соңғы уақытта бұл ауру жас әйелдерден де анықталып жатыр.Себептеріне тоқталып кетсек: бей-берекет төсек қатынасы; иммундық жүйенің әлсіреуі; бұрын болған немесе ағымдағы хламидий және жыныс жолымен берілетін басқа да инфекциялар; онкологиялық ауруларға, соның ішінде жатыр мойнының обырына тұқымдық бейімділік; жүктілікке қарсы дәрі-дәрмекті ұзақ уақыт қабылдау; ерте басталған жыныстық қатынас.– Өңірде онкологиямен ауырғандардың статистикасы қандай? Ең жиі кездесетін түрін айтып өтсеңіз…– Өңірде онкологиялық сырқат есебінде 4947 адам тұрады. Оның ішінде 40-70 жас аралығындағы тұрғындарда онкологиялық аурулар көп кездесіп отыр. Өңір бойынша өткен жылдың қорытындысына сәйкес, қатерлі ісік ауруына ұшырағандардың ішінде өкпенің қатерлі ісігі көп кездескен. Одан кейінгі орында сүт безі обыры, асқазан ісігі, жатыр мойны ісігімен науқастанғандар тұр.Өкінішке қарай қатерлі ісікке шалдыққандардың басым бөлігі аурудың III-IV кезеңінен асқан кезде ғана дәрігерге жүгінеді. Емдеудің небір тиімді әрі заманауи жолдары болуына қарамастан, науқасқа диагноз қойылған соң оның өлу қаупі 50 пайызға дейін артады. Бұл дәлелденген. Қазақстан бойынша өкпе ісігіне шалдыққандардың саны көбейіп жатыр. Себебі көбі әдеттегі жөтелді пневмония ғана деп ойлап, дәрігерге қаралмайды. Шылым шегетіндер ғана өкпе обырына шалдықпайды. Мысалы, бронх қабынуы, пневмония, туберкулез сияқты созылмалы аурулар өкпе обырына тікелей себепші болады.– Бізде кәсіби білікті мамандар жеткілікті ме? Өңірдегі орталыққа жаңа аппараттар келді ме?– Қазіргі таңда облыс бойынша 18 онколог кабинеті жұмыс істеуде. Мамандарға келетін болсақ, облыста 17 маман бар. Жыл сайын Алматы, Астана қалаларына тәжірибе алмасуға барып тұрады. Тіпті, Ресейге, Кореяға барып білімін жетілдіруде. Орталыққа 2021 жылы РЧА (Радио толқынды абляция) аппараты алынып, оның көмегімен пациенттерге оталық ем жасалуда. Міндетіміз – адам жанын аман сақтап қалу. Түрлі дәрежедегі оталар сәтті аяқталып жүр.– Онкология тұқым қуалай ма?– Ғалымдар қатерлі ісік ауруының пайда болу қаупі көбінесе тұқым қуалаушылықтан емес, өмір сүру жағдайынан болатынын дәлелдеуде. Зерттеушілердің жалпы қорытындысы бойынша, тұқым қуалау жағдайы қатерлі ісік ауруы кезінде онкологиялық аурулардан болатын өлімнің 15 пайызын ғана құрайды. Яғни, қатерлі ісікке бейімділік гендерінің тасымалдаушыларын салауатты тамақтану және салауатты өмір салтын ұстану арқылы қорғауға болады.Монреаль университетінде әйелдердің сүт безінің ісігін тексеріп көрді (BRCA-1 және BRCA-2 гендерінің қалыпты өзгеруі). Олар әр апта сайын тамақ рационына 27 түрлі көкөніс пен жемісті енгізіп, нәтижесінде қатерлі ісік ауруларының даму қаупін 73 пайызға азайтқан. Бұл қауіпті гендерді қорғауда ұстау керегін айтқан алғашқы зерттеу емес. Егер ген белсенділік танытса, құрылымы өзгеру мүмкін. Рак гені бар адамдар гені белсенділік танытқан жағдайда ғана ауруы дами бастайды. Геннің белсенділігіне көптеген факторлар әсер етеді, оның ішінде дұрыс тамақтану және дене белсенділігі ең маңыздысы саналады. Салауатты тамақтану және тиісті физикалық күш салу – онкологиялық аурудың дамуын тудыратын ген белсенділігін «ұйықтау» жағдайында ұстап тұратын маңызды және тиімді құрал.– Қатерлік ісікке ұшырағанын естіген адам әрі қарай не істеу керек? Бұл ауруды жеңу адамның ішкі күшіне байланысты ма? Психологиялық жағынан жеңуге, күресіп қайта өмір сүруге қаншалықты мүмкіндік бар?– Қатерлі ісік диагнозы қойылғаннан кейін пациентке дәрігер-отбасы тізбегі бойынша қолдап, психологиялық көмек корсеткен абзал. Себебі пациенттер бұл ауыр диагнозға шалдыққанан кейін жауабы жоқ сұрақтары көбейіп, толыққанды жазылудың жолын іздестіре бастайды. Біздің орталықта дәл осы сұраққа байланысты психологиялық кабинет жұмыс атқаруда. Білікті психолог дәрігерлеріміз пациенттерден бөлек олардың отбасыларымен біріге белсенді жұмыс істейді. Кез келген ауруды жеңу ең бірінші кезекте пациенттің осы сырқатты қабылдап, күресуінен басталады. Психологиялық тұрғыдан күресіп, сырқатты жеңу арқылы қайта өмір бастауы да осы диагнозды қабылдай білуінде.– Сұқбат үшін рақмет!

Аймақтың бас онкологі скринингке салғырт қарамауға шақырды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Самал Мәлікқызы – облысқа белгілі жас спортшы. Таяуда Францияның Нормандия қаласында дүниежүзілік гимназия ойындары өтіп, Сыр спортшылары ел мерейін асқақтатты. 70 елден 4000-нан аса спортшы бақ сынаған байрақты бәсекеде дзюдошы Самал Мәлікқызы да сайысқа түсіп, қоржынға қола жүлдені салды. «Кәрі құрлықтан» Қызылордаға жеткен жеңімпаз жарыстың деңгейімен бөлісті.– Самал, Франциядағы жүлдеңіз құтты болсын! Қола жүлде оңай келмеген болар…– Иә, Франциядағы жарыс қызық болды. Жарыс басталмас бұрын дәстүрге сәйкес жеребесі өтті. Жеребенің нәтижесіне орай сегіздікке ендім. Сегіздікке ену дегеніміз – алғашқы белдесуде есе жіберген дзюдошының жұбаныш кездесуге қатысып, қола жүлдеге талас жүргізе алатынын білдіреді. Бірақ мен мұны естен шығарып, алтын үшін келгенімді байқатқым келді. Бірақ бұл ой жүзеге аспай қалды. Жарыстың алғашқы белдесуінде алаң қожайындарымен күш сынасуға тура келді. Бірінші белдесу болған соң аздап абдырап қалғанымды жасырмаймын. Оның үстіне Францияға жарақатпен келдім. Алматы қаласындағы оқу-жаттығу жиындарының бірінде тобығымды ауыртып алдым. Тобық – біздің спортта маңызды рөл атқарады. Өйткені әдіс тәсілде аяқпен көп жұмыс істейміз. Францияға түсе салысымен бейжай қараған тобығым ісіп, жүруге мұрша бермеді. Ел сенім артқан соң үкілеген үмітті ақтауыма тура келді. Татамидегі тұңғыш белдесу өкінішке қарай жеңіліспен аяқталды. Қола жүлде үшін мүмкіндігім болғанымен, көңіл күйім құлазыды. Бапкерім Рамазан Мұстафаев қолдау сөзін арнап, жарысқа қайта желпіндірді. Осылайша қайта күш жинап, жұбаныш белдесуінде түрік қызын, қола жүлде үшін таласта Испания өкілін ұтып, жүлде¬герлер қата¬рынан көріндім.– Жеке бапкерініңіз Рамазан Мұстафаев нәтижеге көңілі толмаған секілді…– Енді әр бапкер шәкірттің шамасын біледі. Менің алтын алуыма физикалық тұрғыдан мүмкіндігім мол болды. Өйткені жыл басынан бері татамиден алшақтаған жоқпыз. Әлемдік жарыстардың түр-түрінде бақ сынап, жүлдеге іліктік. Францияның алдында &nbsp;Алматы қаласында 2 оқу-жаттығу жиынын өткіздік. Тәжірибе алмасу мақсатында түрлі спарингтер болды. Соның бәрін қорытындылай келгенде кем дегенде күміс жүлдеге ілінуім тиіс еді. Алайда жарақат жолымды байлады.– Енді денсаулық жайын реттейтін шығарсың?– Кәсіби спортшыда уақыт кемшін болады. Қызылордаға келе салысымен сынықшыға барып, тексерілдім. Тобығым шығып кеткен екен. Дәл сол жарақатпен жүргеніме 1 айдан асыпты. Мұны естігенде өзімде аң-таң болдым. Қазір жағдайым аздап дұрысталған секілді.– Жыл басынан бері түрлі жарыстарда бақ сынадың. Бапкерлерің тынығуға мүмкіндік бермей ме?– Бізде демалыс деген мүлде болмайды (күліп). Бүгін Көкшетау қаласына бағыт алып барамын. Онда ұлттық құраманың кезекті оқу-жаттығу жиыны өтеді. Сондай-ақ маусым айыныі бел ортасынла Грузияға аттанып, халықаралық деңгейдегі мықты дзюдошылармен тәжірибе жинақтаймыз. Шілде айында Гонгконгта жаһандық жарыста ел намысын қорғаймын. Осылайша күнтізбем тығыз болғандықтан демалысты ысырып қойғанымыз абзал.– Сәттілік!

Самал Мәлікқызы: Бапкер шәкірттің шамасын біледі

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Сырбойылық жастар қашанда жақсы жаңалықтың басында, оң өзгерістің қасында жүреді. Сөзімен де, ісімен де ұлт руханиятына үлесін қосып жүрген жастың бірі – жас ақын, ҚР Жазушылар Одағының мүшесі, филология ғылымдарының магистрі Дәулет Жадырасын. Жақында жарық көрген балаларға арналған «Дара бала» кітабының авторымен жаңа туынды, қазіргі балалар әдебиеті мен алдағы жоспарлары туралы тілдескен едік.– Дәулет, жаңа туындының шығу тарихымен бөліссеңіз…– Идея авторы – белгілі радиожурналист, диктор, ауылдас ағам Мұхамедияр Рашай және талантты жас журналист Ардақ Қасымхан. Қателеспесем, қаңтар айында хабарласып, балаларға арналған кітап жазуға ұсыныс тастаған болатын. Бұрын бұл жанрда жазып көрмеген мен үшін алдын-ала уәде беру қиын еді. Сондықтан уақыт беруін сұрадым. Бірақ 2-3 күннің көлемінде Мұхамедияр аға берген тақырыптарға тақпақтар жазып шықтым. Жыл басындағы жаңалық болған соң мені біраз шабыттандырды. Жазған дүнием идея авторларының көңілінен шықты. Сөйтіп, корректорлардың сүзгісінен өтіп, мамыр айының соңында баспадан «Дара бала» деген атаумен шағын кітапшамыз жарық көрді.– Балаларға арналған қазақша, сапалы контент жасау – «балалар жылында» ғана назарға алынатын мәселе емес. Мемлекет алдындағы маңызды міндеттің бірі десек, қателеспейміз. Соңғы жылдары балалар әдебиетіне ден қойылып келеді. Жаңа туындының артықшылығы неде? Балалар оны не үшін оқуы тиіс?&nbsp;– Дұрыс айтасыз. Балалар елдің болашағы дейтін болсақ, олардың іргетасын қалауда әрбір қоғам мүшелері жауапты. Бұл жоба да осындай ізгі ниеттен туындап отыр. Кітапшаның артықшылығы дегеннен гөрі ерекшелігі деген жөн болар, бұл кітап біріншіден, балабақша жасындағы балақайларға арналған. Тақпақтар танымдық сипаттан ажырамай, барынша жеңіл сөздермен жазылды және көбіне қ, р, ң әріптерін жиі пайдаландық. Себебі, осы әріптердің дыбысталу мәселесі бүгінгі күні өзектілігін жоймай тұр. Ал келесі ерекшелігі, әрбір тақпақтың жанында арнайы екі QR код берілген. Бірінші QR кодта Ардақ Қасымхан балақайларға тақпақтың дұрыс оқылуын үйретеді. Балалар журналистпен бірге және қайталай отырып өлеңдерді әдеттегіден тез жаттай алады. Екінші QR код ата-аналарға арналған. Ол сілтемеде өлеңдегі күрделі әріптердің дұрыс дыбысталуын білікті логопед көрсетеді. Яғни, ата-аналар үй жағдайында баласының әріптерді жөнді айта алуын өзі үйрете алады.– Өзіңізді лирикалық, сатиралық өлеңдеріңіз арқылы жақсы танимыз. Өмірге юмормен қарай аласыз ба?&nbsp;– Рақмет! Байқағаным, бастан өткен әрбір кезеңнің қайғы жеген тұстары уақыт өте келе күлімдеп еске алатын сәттерге айналып жатады. Сол кездегі кезіккен кедергілерге көрсеткен реакцияң еске түскенде, тіптен күлкіден көзіңнен жас шығып кетеді. Қорғасындай ауыр көрінген дүниелердің кейін қауырсындай жеңіл екенін сеземіз. Яғни, бәрі де көзқарасқа, түсінікке келіп тіреледі. Шынында, өмірдің өзі жылап тұрып күлуге болатын үлкен сатиралық тақырып. «Мен бір өлеңімде былай деймін» деп аға-апалар айтпақшы, «Сүйсең сүй қара көлеңкемді де, Ол-дағы Күннен жаралған» дейтін тіркес бар еді бір өлеңімде. Күн болмаса, көлеңке де болмас еді, сондықтан қараңғының артында міндетті түрде жарық тұрғаны анық. Басқа қайғы келген қайғыны да, қуанышты да жақсы қабылдағанға не жетсін. Сол адам бақыттырақ.– Өнерге әркімнің-ақ бар таласы. Біреу үшін өлең мүшайраға арналған арнау өлеңдердің жиынтығы болса, біреуге музейге сақталған, іздеп барған адам ғана қол жеткізетін құпия қазына сынды. Сіз үшін өлең мен өнер немен өлшенеді? Не үшін жазасыз? &nbsp;— Мүшәйраға жазып тұратынымыз жасырын емес. Алайда оған өлең деп қарау айып болар. Жұмекен Ғафу жайлы мақаласында «Ол «жазу» үшін жазбайтын ақын» дейді ғой. Байқауға көп өлең «жазу» үшін жазылады. Жүрегіңді жарып шыққан жырдың орны бөлек, әрине. Өлең, меніңше, шынайылықпен өлшенуі тиіс. Өзіңе жат болып көрінген туындыны көптің назарына ұсынып керек емес деп ойлаймын. Шынайылық қашанда сұлулығын жоғалтпайды. Себебі айналамызда аздық етеді, шынайылыққа шөлдейміз. Шынымен басымыздан өткен, сезінген дүниелерді жазуға тырысып жүрміз. Алла сол жолдан айырмасын.&nbsp;Ал не үшін жазып жүргенімді білмеймін. Әзір білмеген де жөн шығар. Кейін уақыт өзі көрсетеді деп ойлаймын.– Әдебиет керек пе деу қателік. Дегенмен сананы тұрмыс билеген заманда сұраныста не болса, соны жаппай сатылымға шығарып, қайта-қайта басып шығару сәнде. Осы жағынан көңілі аш оқырманға ананы да, мынаны да же демей, іріктеп, саралап, жүректі айнытпайтын, сапалы дүние ұсыну керек сияқты..?&nbsp;– 2 жылдан астам уақыт кітапханада жұмыс істедім. Мұхтар Ниязов ағамыз: «Тұсауын кескен кітап көп, Шауып кеткені шамалы» деп. Сол секілді талай кітаптың тұсаукесерін жасап, қызыл лентасын кесіп, кітапхана сөрелеріне қойдық. Өйткені сол үшін айлық аласың. Бірақ сонша кітаптың ішінен жарқырап шығып, бағы ашылғаны шамалы, жоқ деуге де болады. Қап, зая болған қағаз бен сиялар-ай дейсің. Нағыз трагедия емес пе?! «Баспаға шағым» деген утопиялық өлеңім бар. Сол өлеңде «шіркін, осы кітаптарда ақындардың өлеңді қалай жазғаны, қандай сезімді бастан кешіргені де көрінер болса ғой. Біраз «таланттың» беті ашылар еді. Нағыз ақындар мен нағыз оқырмандар қалар еді» дегендей боламын. Шындығында, әрбір өлеңде автордың сезімі айқын беріліп тұрады. Оны сезетін жүрек, көретін көз керек.&nbsp;– Алда қандай жоспарларыңыз бар?&nbsp;– Мен жалпы жоспарсыз жүретін адаммын. Мүмкін, мұным қателік шығар. Өмір өзі аяқ астынан жаңалықтар жасап отырады. Әзірге тап басып айта алмаймын. Бірақ Құдайдың бізге жақсы жоспарының бар екенін сеземін.&nbsp;– Сыр өңірінде, киелі Қазалыда туып өстіңіз. Туған жерді сағынасыз ба? Қандай сәттер сағынтады?– Кең пейілдерді, таза жүректерді, аппақ көңілдерді сағынбауға бола ма?! Кез келген адамның жүрегі бар ғой. Балаң шақтағы әрбір сәтті сағынамын.– «Тығылмақ» өлеңінің тарихымен бөліссеңіз…– Бұл өлең 2019 жылы ауылда жүргенде жазылды. Мүмкін, балалардың ойынынан әсерленген шығармын. Әйтеуір, бір білерім – бұл да аяқ асты келе қалған туынды екені. Көп адамға жақын тақырып болған соң оқырманның жақсы бағасын иеленді. Ал өзім үшін көп өлеңнің бірі.– Сұқбат үшін рақмет!<figure class="image"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/kitap_fc92865748.jpg" alt="китап.jpg"></figure>

Сырбойылық ақынның «Дара бала» кітабы жарыққа шықты

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Мемлекеттің баянды болашағының алғышарты – арманы айқын, мақсаты мәнді, өзіне сенімді ұрпақ қалыптастыру. Осы орайда аталған мәселеге «балалар жылы» ғана баса назар аударылмай, жалпы ел көлемінде түрлі жобалар қолға алынып жүр. Соның бірі – «Дара» қайырымдылық қоры қолға алған «Тәлімгерлер» жобасы. Облыс бойынша жобаны жүзеге асырушы, «OSTOD» қоғамдық бірлестігінің директоры, «Самғау» жастар сыйлығының иегері Әділ Әліқұловпен сұқбаттасудың реті түсті.– Жобаның тарихына тоқталсаңыз…– «Дара» балалар қайырымдылық қоры 2015 жылдан бастап республика бойынша «Тәлімгерлер» бағдарламасын жүзеге асырып келеді. Бағдарламаның мақсаты – балалар үйіндегі жасөспірімдерді әлеуметтендіру. Қазіргі таңда еліміздің 15 қаласында іске асырылып отыр. Өңірлерде бағдарлама серіктес ҮЕҰ-мен бірлесе отырып жасалынып келеді. Ең алғашында Алматы, Астана және Қарағанды қалаларында бастау алса, кейіннен басқа өңірлер де қосылды. Жыл сайын бағдарлама жүргізілетін қалалар саны көбеюде.&nbsp;Бұл әлемдік тәжірибеде бар дүние. АҚШ-та 100 жылдан астам тарихы бар «Big brother Big sister» жобасы, Ресейде де осы сынды тәлімгерлік бағдарламалары жүзеге асырылып келеді. Әлемдік тәжірибені ескере отырып, біздің жағдайға бейімдеп жасадық. «Тәлімгерлер» бағдарламасы осы уақытқа дейін орыс тілінде жүзеге асты, осы жылдың сәуір айынан бастап қазақ тілді бағытын дамытуды қолға алдық. Себебі өңірлерде қазақ тілді балаларға тәлімгер табу қажеттілігі туындады.&nbsp;– «Тәлімгерлер» бағдарламасының нәтижесі қандай?– «Тәлімгерлер» бағдарламасы 3 бағытта жүзеге асырылады: біріншісі жеке (дара) тәлімгерлер болса, екіншісі корпоративтік тәлімгерлер. Ал соңғысы білім беру курстарына тікелей байланысты.&nbsp;«Жеке тәлімгерлер» бағытының мақсаты – балалар үйінде тәрбиеленген жасөспірімдерді әлеуметтендіру, ерікті-тәлімгермен достық қатынас құру арқылы дербес өмірге дайындау. Тәлімгер демеуші емес, балалар үйіндегі жасөспірім үшін маңызды ересек адамға айналатын үлкен дос. Тәлімгер өзінің өмірлік тәжірибесімен бөліседі, балалар үйіндегі баланы бағыттайды және қолдайды. Басты талап – баланың жасы 11-ден асу керек. Ал жасы 25-тен асқан ҚР-ның кез келген азаматы тәлімгер бола алады, ол үшін іріктеуден, арнайы оқытудан өту қажет. Бағдарламаға қатысу ұзақ мерзімді. Әрине, тәлімгер мен балалардың арасындағы достық қатынас өмір бойына жалғасқанын қалаймыз.Корпоративтік тәлімгерліктің мақсаты – жасөспірімдерге қоғамда табысты әлеуметтену үшін өмір мен кәсіби жоспарлауға көмектесу, сондай-ақ бизнес қауымдастық үшін балаларға қандай да бір кәсіпті меңгеруде білім, тәжірибе алуға көмектесу мүмкіндігі. Бұл бағытта корпортивтік тәлімгерлер-балалар үйінен балаларды оқытып, тағылымдамадан өткізе алатын түрлі компаниялар.Соңғы бағыттың мақсаты – балалар үйінің &nbsp;тәрбиеленушілеріне мектеп пәндері бойынша білімдегі олқылықтардың орнын толтыруға және ҰБТ тапсыруға, колледждерге түсу емтиханына дайындалуға, олардың жоғары оқу орындарына түсу мүмкіндігін арттыруға және сол арқылы қоғамда табысты әлеуметтенуді арттыруға көмектесу. Қазіргі таңда 220-дан астам баланың жеке тәлімгері бар, корпоративтік тәлімгерлік бойынша 280 бала әртүрлі компанияда маусымдық тағылымдамадан өтті. Білім беру курстары бойынша 160 бала тұрақты түрде оқиды. Осындай білім беру курстарының арқасында 7 балалар үйінің түлегі грантқа ЖОО-на оқуға түсіп, студент атанды. Бұл – біз үшін үлкен қуаныш, үлкен мәртебе.– «Атамекен» балалар үйімен бірлесіп жұмыс жасап келесіздер. Өңірдегі балалардың өмір сапасына аталған жобаның қандай әсері бар?– 2020 жылы «Дара» қорына «Атамекен» отбасылық типтегі балалар ауылының директоры Лиза Ноғайқызы хабарласып, балалардың біздің бағдарламаға қатысқанын қалайтынын айтты. Әрине, ұсынысты қуана қабылдадық. Қызылорда қаласында жоба 2021 жылдан бастап жүзеге асырыла бастады, қазіргі таңда 2 баланың тәлімгерлері бар. Ал білім беру курстары бойынша 5 бала «Достық» білім беру орталығында дайындықтан өтуде. &nbsp;– Алда қандай жоспарларыңыз бар?– Біріншіден, Қызылорда қаласында тәлімгерлер санын көбейтуді жоспарлаудамыз. Сондықтан жасы 25-тен асқан қала тұрғындарын бағдарламаға қатысуға шақырамыз. Республика бойынша көптеген жасөспірім өз тәлімгерін күтуде. Біздің мақсат – тәлімгерлер санын көбейту. Сонымен қатар алдағы уақытта Ақтөбе және Талдықорған қалаларында бағдарлама бастау алады. Балалар үйінің жасөспірімімен дос болуға шақырамыз!&nbsp;– Әдемі әңгімеңізге рақмет!

Әділ Әліқұлов: Қызылордалық тәлімгерлер санын көбейткіміз келеді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Өз елінде қалып, өмір сүру патриотизм емес. Шетте жүріп-ақ күн сайын, сағат сайын өзі таңдаған саламен тығыз байланыста болып, Қазақстанның дамуына атсалысып жүргендер көп. Соның бірі – қызылордалық журналист Ғалымжан Бәйімбет. «Хабар 24» телеарнасының Лондондағы меншікті тілшісі, халықаралық «Болашақ» бағдарламасының түлегі, көптеген телевизиялық жобалардың, телехабарлар мен ток-шоулардың авторы Ғалымжан Қараманұлымен сұқбаттасудың сәті түскен еді.– Лондон қазақ баласын қалай қарсы алды?– 2015 жылы «Болашақ» бағдарламасының стипендиаты атандым. Сынақтардан сүрінбей өтіп, алдымен академиялық тіл курсын оқыдым. Англияның 3 қаласы, атап айтсам, Саутгемптон, Лондон және Лестерде өмір сүріп көрдім. Одан кейін Шотландияның Глазго қаласындағы әлемдегі озық университеттердің бірі Глазго университетінде медиа менеджмент мамандығы бойынша білім алдым. Стратегиялық өзгерістерді басқару, медиа экономика, маркетинг және менеджмент, аудиторияны басқару бойынша мәселелер, зерттеу әдістері, медиа және мәдениет саясаты бағытындағы білімді терең меңгердім. Нәтижесінде оқуымды сәтті аяқтап, магистрлік диплом алдым.Университетте оқи жүріп, «Хабар 24» телеарнасымен тығыз байланыста болдым. Ұлыбританияда болып жатқан жаңалықтарды журналист әрі оператор ретінде өзім камераға түсіріп, өзім монтаждап, ақпарат жіберіп отырдым. Оқуым аяқталысымен шығармашылық әріптестігіміз жалғасып, осында қалу мүмкіндігі туды. Қазір Лондонда отбасыммен бірге өмір сүріп жатырмын.Лондонда тіліңе, түсіңе, дініңе қарап алаламайды. Бастысы тәртіпке бас исеңіз, заңды түрде жұмыс істеу визаңыз болса жеткілікті. Үш ұлым, бір қызым бар. Үш балам мемлекеттік мектепте, тұңғышым колледжде ағылшын тілінде оқиды. Қызым Кәусар қазақ телевизия¬сындағы тұңғыш балалар арнасы «Balapan»-да «Мисс Кәусар» атты ағылшын тілін үйрететін бағдарламаны жүргізеді. Келіншегім Марина Бекенова – «Qazaqstan» ұлттық арнасының Лондондағы тілшісі. Отбасымыздың қызметі қазақстандық медиамен тығыз байланыста десек болады.– Туған жерден жырақта жүрген адамнан білгіміз келеді. Қызылорда сіз үшін..?– Қызылордам – туып-өскен, өсіп-өнген жерім, балалық, жастық шағым өткен өңір. Қызметтегі алғашқы қадамдарым да осы қалада басталды. 2000-шы жылдардың басында «Қызылорда қоғамдық телеарнасында» (ол кезде «Қала ТВ» аталған) Шәкизада Әбдікәрімовтың басшылығымен «Болашақ» жастар бағдарламасын дайындадым. Одан кейін «Бізбен бірге болыңыздар», «Күзгі шеру», «Бәрекелді», «Каранteen» және басқа да жобаларды эфирге шығардым. Осында «Болашақ» жастар сериалын түсіріп, алғаш рет режиссерлік қырымды сынап, шыңдап көргенім де есімде. Одан кейін «Qyzylorda» облыстық телеарнасында редактор, аға редактор, директордың орынбасары қызметтерін атқардым.Мен үшін Қызылорда қашанда ыстық. Жұрт жазғы демалысын шетелде өткізіп жатса, жылда отбасымызбен міндетті түрде Қызылордаға барып, ауасын жұтып, күніне күйіп қайтқанды жөн көреміз. Ең бастысы мұнда біздің туған-туыстарымыз тұрады. Лондон өмір сүру сапасы жағынан дамыған, экологиясы тамаша әлем астанасы болғанымен кіндік қанымыз тамған Қызылордаға жетпейді…– Сіздің үйіңізде қандай да бір отбасылық ережелер, принциптер бар ма?– Ұяда не көрдік, ұшқанда соны іліп жүрміз. Әке-шешеміздің берген тәрбиесі мен білімі біз үшін өте маңызды. Оны балалары¬мызға да үйретудеміз. Үй болған соң кесе-шәйнек сылдырламай тұрмайды. Бірақ ақылға салып, ұрыс-керіссіз шешу керек деп ойлаймын. Қоғамда көбіне әлеуметтік мәселелер отбасылар¬дың шырқын бұзып жүр. Жұмыссыздық белең алып, несие төлей алмай жатқан жанұя мүшелері арасында араздық өрши түседі.Астанада тұрғанымызда біздің де пәтер сығалап жүрген кезіміз болды. Лондонда да үй-жәйіміз жоқ, жалдап тұрамыз. Өзім қосымша 5 жерде фрилансерлік жұмыс істеймін. Әйтпесе, қымбат қалада өмір сүру мүмкін емес. Балаларымды да еңбекқорлыққа тәрбиелеп жатырмын. 17 жастағы үлкен ұлым Әлішер колледждегі оқуына 3 күн барып, 2 күн жергілікті мейрамханада кассир болып жұмыс істейді. Пәтердің ай сайын төленетін салығын жабуға жәрдемдеседі. Ал 10 жастағы Кәусар қызым ағылшын тілін үйрететін курстары бар қазақстандық компанияның инстаграмдағы бренд-амбассадоры. Яғни, «Balapan» телеарнасынан бөлек, блогер ретінде еңбек етіп жүр. Біздің отбасымыздағы басты ереже – еңбекқорлық.– Шетелде жүрсеңіз де, таза қазақша сөйлеп, қазақы нақышта киініп жүресіз. Жалған намыссыз, фанатизмсіз нағыз қазақылықтың үлгісісіз. Осындай өмір салтына не түрткі болды?– Англияда тұрсаңыз да балаларыңызбен қазақша сөйлеседі екенсіз деп жазатын оқырмандарым көп. Ана тілімізде сөйлеспесек, кім болғанымыз?! Қазақстанда өмір сүрсе де ұл-қыздарымен орысша түсінісетіндер көп деп ренжиді олар. Өзім де соңғы уақытта әлеуметтік желілерден байқап жүрмін. Тіпті, кейбір әріптестерімнің өздері де қазақтілді журналист бола тұра балаларына орысша шүлдірлейді.«Қазақ тілді орта жоқ. Аулада, қоңырау кезінде бәрі орысша сөйлеседі. Сол тілде мультфильм көреді» деп ақталады олар. Құдай-ау, Лондонда орта жоқ десек жарасады, бәрі ағылшынша. Бірақ мен ғана емес, үнділер, ауғандар, пәкістандықтар өз тілі мен мәдениетін сақтап жүр ғой. Сіз де сөйтіңіз. Балаңыздың ана тіліне деген құрметін арттырып, қазақша сөйлесіңіз деймін оқырмандарыма. Өзім қазақтықты жаннан да, қаннан да жоғалтпаудың үлгісі болғым келеді.– Әдемі әңгімеңізге рақмет, Ғалымжан аға!

Ғалымжан Бәйімбет: Отбасымыздың қызметі қазақстандық медиамен тығыз байланыста

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Кішкентай ауылдан шығып үлкен тарихты жасайтын тұлғалар болады. Руға да, жерге де, ұлтқа да бөлмей, қайда барса да, мақтаныш еткің келіп тұрады. Сөзімен емес ісімен үлгі. Сондай тұлғаның бірі – Сыр өңірінің бір ғасырда біртуар азаматы, ғалым, математик Асқар Жұмаділдаевпен сұқбаттасқан едік.– Әр жастың өз биігі бар. Сіздің осы жаңа жасыңыз қандай ойға жетелейді?– Көп рақмет. Зейнетке шықтық. Бірақ аттан түскенім жоқ. “Ақырын-ақырын, сағатына бір шақырым” дегендей тірлік кешіп жатырмыз.– Жақында 50 жасыңызда берген есебіңізді қайта жарияладыңыз. Жылдан-жылға есептің құны 100 долларға өсіп келеді. Қазір оның бағасы 1400 долларға жетті. Есептің жауабы табылды ма? Есептің шешуін жолдап, жылда қанша адам бақ сынайды?– Бүгін бұл есептің құны 1500 доллар болды. Осыған қарап әлі есептің шықпағанын байқарсыз. Хатшы қыздың айтуына қарағанда, кафедраға мыңдаған хат түскен секілді. Көмекші студенттерім қарап тұрады. Қызық идея болса, маған хабар береді. Анда-санда өзім де қарап қоямын. Есеп дұрыс шықса, қызық ой болса, жауап беремін. Дұрыс болмаса жауап бермеймін. Оның бәріне жауап қататын болсаң, басқа жұмысыңның бәрін тастауың керек. &nbsp;Кейде осы есепті бекер бердім бе деген ой келетінін жасырмаймын. Есеп шығарушылардың 99 пайызы екі түрлі қате жібереді.– Қызық болып тұрғаны, толығырақ айтсаңыз?– Бірінші қате, жас та, кәрі де есеп шығарғанның бәрі дерлік есепті компьютермен шығарады. Калькулятордың қате есептейтінін ескермейді. Мысалы, компьютер 9,99999 санын әдетте 10 деп ұғады. Компьютер бүтін сан мен нақты санның айырмашылығын білмейді. Өкініштісі, бұл айырмашылықты оқушы да, кейде оқытушы да біле бермейді екен. Бұл есеп компьютердің есебі емес. Бұл – адам ақылына салмақ түсіретін есеп. Компьютер үлкен көмек жасауы мүмкін, бірақ есепті шығара алмайды. Екінші қате, есеп шығарушылар дәлел деген не екенін білмейді. &nbsp;Әсіресе үлкендер келтіретін дәлел мынаған саяды.Марста алма гүлдеді. Юпитерде жер сілкінді. Алматы мен Қызылорданың арасы – 1000 км, Қызылорда мен Алматының арасы – 2000 км. Олай болса х!+1=y^2 теңдеуінің шешімі жоқ. Демек, Шыңғысхан қазақ. Шыңғысхан қазақ екенін “Астарлы ақиқаттағыдай” генетикалық экспертиза қуаттаса, бүкіл әлем мойындар еді. Бұлтарпас факты болса, мен де қуанар едім. Мұнсыз сіздің дәлеліңіз жай даурықпа болып қала беретініне өкпелеу қажет емес. Барлық проблема Шыңғысхан төңірегіне тіреле берсе, дәлелі 100 пайыз бір мағлұмат ұсынайын. Шыңғысхан қазақ емес, Шыңғысхан – қазаққа жиен. Шыңғысханның ісін жалғастырған төрт баласы да қазаққа жиен. Шыңғысханның толып жатқан тоқалдары болған. Бірақ солардың бірінің аты тарихта қалды ма? Шыңғысханның бәйбішесі Бөрте апамыздың қоңыраттың қызы екенінін бұлтартпайтын дәлел келтірелік. Темужиннің әкесі Есугей баһадүр баласына “нағашыларың – тәуір адамдар, бірінші келін қоңыраттан болсын” деп, баласын өзі жетектеп, қайын жұртына апарады. Қоңыраттар жиеніміз келіп қалыпты деп, құшағын айқара аша қоймайды. Бір-екі жыл мал бақтырып, жұмысқа салады. Садақ аттырып, сынақтан өткізеді. Содан кейін барып, бұл бала біздің қызымызға лайық екен деп келісімін береді. Қосымша дәлел тағы айтайық. Жошы, Шағатай, Үгедей, Төле. Төртеуінің де шешесі Бөрте екенінде ешқандай күмән жоқ. Ал әкелері Шыңғыс хан ба? Бұл туралы әртүрлі пікір бар. Қорытынды. Шыңғысхан және оның төрт баласы бәрі –қоңыраттың жиендері. Демек тарихты жасап отырғандар – қазақтың жиендері. Әңгімені осы қырынан қозғасаңыз, сөзіңіз өтімдірек болады. Тақырыптан ауытқымас үшін осы жерден Шыңғысханның ұлты жөніндегі қазақтың сүйікті әңгімесін тоқтатып, факториалдар жайлы тақырыпқа оралғанымыз жөн болар. Меніңше, бұл тақырып қазақты алға қарай сүйрейтін тақырып. Факториал анықтамасын еске сала кетейік: x! деген осы санға дейінгі тізбектес сандардың көбейтіндісі. Мысалы, 4!= 1 x 2 x 3 x 4=24. Олай болса &nbsp; &nbsp; 4!+1=25=5^2. &nbsp; Осындай x!+1=y^2 теңдеуінің үш шешімін табу оңай: (x,y)=(4,5),(5,11) және &nbsp;(7,71). Төртінші шешімді &nbsp;табу керек. Бар болса, әрине.Бұл есеп – шүріппе. Шүріппе басылғасын мылтық атылуға тиіс. Бала интернеттен, кітаптан қарау керек. Ғылым жасау қызығы да мол, сонымен қатар шыжығы да мол тірлік екенін байқау керек. Бұл шүріппе ақылды балаға серпіліс береді. Ұмтылыс қылар қайрат береді. Есепті шығару шарт емес, ұмтылыс қылу шарт, ғылымды етегінен ұстау шарт. Мен бұл арада жаңалық ашып тұрғаным жоқ. Мен Абай атамыздың “Дүние де өзі, мал да өзі, ғылымға көңіл болсеңіз” деген сөзін бүгінгі заман ағымымен ұйқастыра қайталап қана тұрмын. Келген жүз хаттың бірі мынадай сарында болады. “Есеп қызық екен. Бірақ мен бүтін санның не екенін білмейтінімді байқадым. Сандар теориясынан, алгебрадан дұрыс кітаптар оқу керегін түсіндім. Үш кітап таптым. Ертеңнен бастап соларды оқып білімімді шыңдай бастаймын” Осындай кездерде есепті бергенім дұрыс болған екен деп қуанып қаламын.– Қазір ел арасында онлайн білім алу «білім сапасын төмендетеді» деген пікір қалыптасқан. Бірақ бұл тәжірибе осы уақытқа дейін шетелде қалыптасып үлгерген. Өзіңіз де шетелде сабақ бердіңіз. Жалпы онлайн білімге көзқарасыңыз қандай?– Бұл жалпы әңгіме. Менің айналамда білімі нашар студенттер де жетеді, білімі тәуір студенттер де баршылық. Оқимын, білікті маман боламын дейтін студентке осы күні ғылым үйренер мүмкіншілік көп. Онлайн оқу ма, оффлайн оқу ма, бәрібір. Көп оқысам басым ауырып кетеді, диплом алсам болды дейтін студентке оқымаудың сылтауы таусылмайды. Оқу онлайн ба, оффлайн ба, оған да бәрібір.– Өскелең ұрпақты математика пәніне қызықтырудың оңтайлы жолы бар ма?– Бұл сұрақтың жауабын Евклид деген кісі бұдан 2000 жыл бұрын берген. Бірде патша Евклидті шақырып алып “Мен дүниенің жартысын жаулап алдым. Адам тағдыры ашсам алақанымда, жұмсам жұдырығымда. Жұрт менен қатты қорқады, бірақ іштей құрметтемейді. Бәрі Евклидті мойындайды. Сені сыйлайды. Өйткені сен геометрия өнерін білесің. Мен де геометрия ғылымын үйренгім келеді. Бірақ он жыл партада отырар уақытым жоқ. Маған патшаға лайық геометрияға барар жолды көрсет” дейді. Бұл өтінішке Евклид былай жауап беріпті: “Геометрия үшін алдында кім тұр, патша ма, жалшы ма бәрібір. Геометрияға барар патшаға арналған арнайы жол жоқ”. Мен осы жауапты қайталаймын. Математика үйрену үшін кітап оқу керек. Есеп шығару керек. Басты істету керек. Басқа жол жоқ.– Бір сұхбатыңызда «жасырған есептерімнің шешуін білмеймін» депсіз. Мұның сыры неде?– Мен есеп жасырғаным жоқ. Бұл – журналистік штамп. Алты жасар балаға жұмбақ жасырылады, ғылыми проблема жасырылмайды. Менің беріп тұрғаным –баяғыдан келе жатқан ғылыми есеп. Ғылымның терезесін тықылдатпақ ойы бар балаға арналған есеп. Абай айтпай ма “Ғалым болмай немене, балалықты қисаңыз” деп. Бұл балалықты қимақ ойы бар, балаға арналған есеп. Жұрт ойлайды: “Математика неге керек? Барлық есеп шығарылып қойған. Онда балалардың миын ашыту неге керек деп. Мінеки, x!+1=y^2 шығарылмаған есептің бір мысалы. Бұл есеп былай деп тұр.Ей адамзат! Ақылдымын дейсің. Құдайдың ең үздік, ең шебер, жер бетін басып жүруге ең лайықты туындысымын дейсің. &nbsp;Суды лайладың, ауаны бұздың, экологияны құрттың. Жан-жануар, құрт-құмырсқа, өсімдік бәрі адам жоқ жерде баланс сақтап, бақытты өмір сүреді екен. Жер Анаға табын деп әмір бердің. Сөйте тұра Алланың ең үздік туындысымын деп айтуға қалай дәтің шыдап тұр? Ал ақылды болсаң, шығаршы осы есепті. Бар болғаны екі белгісізі бар, үш-ақ әріптен құралған есеп. Шығаршы осыны, ақылың тасып бара жатса. Ааа, шығара алмайсың ба? Онда айылыңды тарта тұр. Тәубеге кел деп тұрған жоқ па бұл есеп?– Жастарға қандай кеңес бересіз?– Жастық шақ – керемет шақ. Жастықта жалын да бар, жігер де бар, қуат та бар. Жастықта өлең бар, өлем дейтін ой жоқ. Жастықтың жалғыз кемшілігі бар: өтеді де шығады. Сондықтан жас кезіңде қуатыңды бос іске сарқа берме. Жастың биігіне ойнап барамын деме, бір-ақ рет баратын биікке ойлап барайын де.

Асқар Жұмаділдаев: Жастықта өлең бар, өлем дейтін ой жоқ

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Елдік жолында ерлермен иық тіресіп, ел ертеңі үшін аянбай еңбек етіп жүрген әйелдер бар. Шаруа қожалығын, кәсіпорынды немесе үлкен ауылды басқаратын қыз-келіншектер қаншама?! Әйел табиғатынан нәзік болғанымен, мойнына артылған ауыр жүкті көтеріп, міндеттелген жұмысын бар ықыласымен атқаратын қуатқа ие. Олар отбасының берекесін келтіріп қана қоймай, ер азаматтармен бірге ілесіп, әр салада халыққа қызмет қылып жүр. Тіпті әйел әкім де бола алады. Ал әкімнің жұмысы ер адам, әйел адам деп бөлінбейді. Мойынға түсер салмақ бірдей. Осындай елдің сенімін арқалап жүрген жанның бірі – Нұржамал Тұрсынбаева. Ол 2020 жылдан бері Қармақшы ауданы, Ақжар ауылдық округінің әкімі қызметін атқарып келеді. Жуырда ауылға сапарлап барғанымызда әкіммен тілдесудің де сәті түскен еді.– Ауыл халқының жағдайы қалай? Қандай істер атқарылып жатыр? Ауылдың бүгінгі тыныс-тіршілігі туралы айтсаңыз..– Ауылға әкім болып келгеніме 3 жыл толды. Сол кезде "журналист әкім болды" деген ақпарат та тарап жатты ғой. Әкімдік қызметте білмеген тұстарым да болды. Оны жасырмаймын. Білмегеніңді мойындап, сұрау қажет. Әлгі білместікті бәлки мінездегі қасиетім басып түскен болар. Әкім болған кезде қаламен де, даламен де, ермен де, әйелмен де, тіпті баламен де тілдесе алу керексіз. Осы орайда мен халық алдында ашықпын. Қай кезде болмасын, қандай мәселе болмасын барлығын бірігіп, ақылдасып шешуге тырысамыз. Тіпті ауыл халқының ватсаптағы чатында бармын. Ауыл халқының жағдайына келсек, бүгінде Ақжар ауылдық округінде 386 отбасы, 1784 тұрғын тұрады. Зейнеткерлер саны – 199, оқушылар – 332, мектеп &nbsp;жасына дейінгі балалар – 213 құрайды. Мұндаа барлық әлеуметтік нысандар орналасқан. Сонымен бірге күріш егумен айналысатын «Ораз Ахун», «Ақжар», «Шәкизада» шаруашылықтары, мал шаруашылығымен айналысатын 15 шаруа қожалығы, 113 кәсіпкер ауыл тұрғындарының күнделікті тұрмыстық қажеттілігімен қамтамасыз етіп отырады. Биыл ауыл бойынша мал саны ірі қара – 2996 бас, қой-ешкі – 5805 бас, жылқы – 778 бас болып отыр. Жеке ауыл тұрғындарын бақша өнімдерімен қамту мақсатында 35 гектар жер жасақталып, 95 отбасы бақшалық салуда. Соңғы 2 жылдың көлемінде мал жайылымдықтарға су жіберу, көгалдандыру, аяқ су мәселесін шешімін тауып келеді. Шаруашылықтардың демеушілігімен 67 шақырым каналды ашу ұйымдастырылды. Нәтижесінде көп жылдан бері су бармай тұрған жайылымдықтар табаны суландырылып, өріс кеңейді. Ауылдың кіреберісіне «Жасыл желек» ашылып, тал-теректер көгеріп тұр. Осы жылы ауылдың дендрологиялық есебі жүргізіліп, ауыл аймағында 5962 түп ағаш пен жеміс ағаштары бар екендігі анықталды. Сондай-ақ «Алма бақ» бойынша 887 түп алма ағашы егілсе, биыл қосымша 587 түп басқа да жемістер отырғызылды.Ауылдың инфрастурктурасын жақсарту мақсатында, биыл Жамбыл Жабаев көшесі асфальттанатын болса, дәрігерлік амбулатория, балалар ойын алаңының құрылысы жүргізілмек. Бірнеше көшеге сметалық құжаттамалар әзірленуде. Қазіргі кезеңде сатып алу жұмыстары жүргізіліп, келісім-шартқа отыру шаралары жүргізілуде.– Сіздіңше қоғамдағы әйелдің рөлі қандай?– Қоғамдағы әйелдердің рөлі деген сауал өте ауқымды сұрақ. Оған бір-екі тұжырыммен жауап беру әсте қателік болар еді. Қоғам, ол – халықтың шоғыры, сол шоғырдан ер азамат бол, әйел азаматша бол, алатын орныңызды өзіңіз айқындауыңыз қажет. Қоршаған әлеммен араласқан соң, қоғамда да өз орныңызды сала білуге тиіссіз. Айналаңызға пайдаңыз тиіп, білім мен тәжірибеңізді қоғам үшін жұмсағаныңыз ләзім.&nbsp;– Ауылдағы кәсіпкерлік саланың жұмысы қандай деңгейде?– Сөз басында айтқанымдай, ауылды 100-дің үстінде кәсіпкерлікке тіркелген азаматтар бар. Бірақ сол азаматтың барлығының кәсібі дөңгеленіп тұр деуге келмейді. Дүкен ұстап, халыққа қатынас қызметін ұсынып отырғандар бар. Шаруашылық құрып, мал басын көбейтіп отырғандар да, егіспен айналысып жатқандар да жеткілікті. Ауыл кәсіпкерлігінің ақсап тұрған жері қайсы? Шығатын өнім және оны өткізу жолдары ақсап тұр. Себепті осы жерден іздеу керек. Ауылда мемлекеттік грант алғандардан құралған тігін цехы бар. Өнімдерін әлеуметтік желі арқылы сатуда. Үлкен еңбек жасап отыр. Бірақ бәселекелестік ортаға сіңісе алмайды. Себеп, әлі де болса маркетингтік дамымауы. Сосын тағы бір байқағаным, ауыл халқының өнеркәсіп пен өндіріс ашуға келгенде, тәуекелділігінің осалдығы мен сенімсіздігі, қаржының қол байлауы дер едім.«Ауыл аманаты» деген жақсы жоба қолға алынбақшы. Аты айтып тұрғандай, ауыл халқының тұрмысын сәл де болса, көтеру, кәсіпкерлікке жетелеу, отбасы табысын арттыру ниеті жатыр. Осы жоба бойынша 21 азамат құжат дайындап, 127,1 млн теңгенің қаражатын алсақ деп отырмыз. Бұл – үлкен көмек болар еді.&nbsp;– &nbsp;Мемлекеттік қызметтің әйел адам үшін ауыртпалығы бар ма?– Ешқандай ауыртпалығы бар деп есептемеймін. Ең бастысы қызметке адалдық пен жауапкершілік, сүйіспеншілік болуы тиіс. Әкім болу – қызмет емес, қызмет етуші. Сол себепті бұл қызметте ар алдындағы адалдықты биік қоямын.&nbsp;– &nbsp;Ауыл жастарын қолдауда қандай жұмыстар жүргізілуде?– Жақында ғана аудан әкімінің тікелей басшылығымен, &nbsp; жастардың ортасын дұрыс қалыптастыру мақсатында гранттар бөлінді. Бір қарағанда, бұл іс – әкімшіліктің кезекті бір жұмысындай көрінер. Бірақ мұның астарында үлкен тәрбие жатыр. Осы грант шеңберінде ауылымызға стол теннисін алдық. Жастар айналшықтап қалды, яғни бос уақытын тиімді өткізуде және бұқаралық спорттың бір түрі дамиды деген сөз. Бұл туралы неге басымдық беріп отырмын. Себебі, соңғы жылдары ауылда ат спортына мән бердік. Қазір тай ұстамайтын отбасы қалмады. Көкпарды қолға алғанбыз. Биыл мектеп жасындағы жасөспірімдер келіп, тай жарыстырғысы келетіндерін айтты. Сонымен демеушілердің көмегімен жүлде тағайындап, тай жарыс өткіздік. Қызығушылық деген осы. Ал одан әрі, кәсібилікке ұласады.– &nbsp;Алға қойған жоспар қандай?– &nbsp;Жоспар өте көп. Ауылымызда 20 көше бар, барлығы 16,7 шақырымды құрайды. 4 көше ғана асфальттанған. 8 көше тастақты, 8 көше алаңсыз топырақты. Осы көшелерге жөндеу жұмыстарын жүргізу керек. &nbsp;Өздеріңізге белгілі, ауылымыздан Әлем чемпиондары шығып тұр. Бірақ спорт мектебіміз жоқ. Сол мектепті салдыру арман, әрине жұмыс жасап жатырмын. Арман өте көп. Қалғанын уақыт еншісіне қалдырайық.– Қызметте әкімсіз, ал үйде анасыз. Отбасы, ошақ қасында қандайсыз? Бос уақытыңызды қалай өткізесіз? Ұрпақ тәрбиелеуде қандай қағиданы басшылыққа аласыз?– Әрине, анамын, әжемін. Ұрпақ тәрбиелеуде, ұлттық негізді басшылыққа аламын. «Адамның баласы емес, ұлттың баласы» болғанын қалаймын. Жалпы елімізде әйелдердің зейнет жасын қысқартуды көтеру мәселесі өте орынды. Неге дейсіз ғой. Себебі ұлтты тәрбилейтін ана, әже. Қазір 25-30 жастағы қыз-келіншектер баласының тәрбиесіне жөнді көңіл бөліп жүр деп айта алмаймын. Таңнан кешке дейін жұмыста, балаға бақылау жоқ. Ал зейнетке ерте шыққан әйелдер немере тәрбиесімен айналыса алады. Көпті көрген, түйгені мол, тәжіриесі де бар. Мұны тіпті арнайы заң шеңберінде міндеттеп қойған да артық болмайды деп ойлаймын. Әрі-беріден осң бұл тың бастама болар еді. Бос уақытымды табиғат аясында өткізгенді қалаймын. Жалғыз, себебі, сумен де, өсімдікпен де, тіпті топырақпен де сырласқанды жаным қалап тұрады. Олардың әсемдігіндей сұлулық еш жерде жоқ. &nbsp;Табиғатты суретке түсіріп алу &nbsp;хоббиім.&nbsp;– Сөз соңында ел-жұртқа айтар ақ тілек, ұсынысыңыз, арман-мақсат, ой-пікіріңіз, өкшеңізден ерген жастарға, кейінгі ұрпаққа жеткізер ұлағатты сөзіңіз болса, мархабат.– Еліміз аман, халқымыз бейбітшілікте болсын. Жастарға айтарым, өмір бір орында тұрмайды. Құм сағатты былай ауыстырсаң, арғы бетінде тұрған құмы, төмен түскенде бірінші боп ағады. Сондықтан да, өмір алмасып тұрады. Енді бір 30 жылда, ауыл дамиды, үлесіңді алып қал дер едім. Біз қаласақ та, қаламасақ та, демографиялық өсімнің нәтижесінде, келешекте ауыл дамып, ауылдан жер таба алмайтын деңгейге келеміз. Кеш болмай тұрғанда, ауылға келіп, отбасылық кәсіпке бет бұр дер едім.

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Сұхбат