<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Қаржы жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі – ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып табылады. Оны арттыру үшін Қазақстанның Ұлттық Банкі қаржы ұйымдары үшін жаңа талаптар енгізді.&nbsp;Оларды түсіну үшін Fingramota.kz-тің көмегіне жүгінелік.&nbsp;Қандай жаңалықтар жұмыс істей бастады?Деректердің жария болуы, ұрлануы, фишингі және алаяқтық тәуекелдерді азайту үшін пайдаланушы жөніндегі ақпараттың қауіпсіздігін және оны беру процестерін бақылау маңызды.&nbsp;2025 жылғы 1 шілдеден бастап ҚР Ұлттық Банкі қаржы ұйымдарына міндетті жаңа талаптар енгізді. Оның нәтижесінде банктер, шетелдік банктердің филиалдары, сондай-ақ «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ және «Қазпочта» АҚ Ұлттық Банкке мыналарды:Банктік шоттың (салымның) иесі туралы есеп — деректерді алғаннан немесе өзгерткеннен кейін 10 жұмыс күні ішінде;Банктік шот (салым) шарты туралы есеп — 10 жұмыс күні ішінде;Банктік шоттың өзі туралы есеп &nbsp;— сол мерзімдерде;Шот бойынша қаржының қозғалысы туралы айлық есеп — келесі айдың 10-шы жұмыс күнінен кешіктірмей беруге міндетті.Бұл есептілік шоттардың барлық түрлеріне қатысты — ағымдағы, мерзімді, жинақтаушы, инвестициялық, шартты, ұлттық және шетел валюталарында, тіпті нөлдік қалдықпен. Есептердің мазмұны мыналарды қамтитын болады:Шоттың иесі туралы мән-жайлар: пайдаланушының санаты (жеке тұлға, ДК, заңды тұлға), туған жылы, жынысы, азаматтығы, өңір&nbsp;Шарт талаптары: сомасы, валютасы, салым мерзімі, мөлшерлемесі, мультивалюталығы, мерзімінен бұрын алу мүмкіндігі&nbsp;Шоттың техникалық деректері: валюта, қалдық, төлемдер мен аударымдардың мақсаты.Операциялар типологиясы: түсімдер, есептен шығару, пайыздарды есептеу, тыйым салу және т. б.&nbsp;Жеке деректерді қорғау қалай қамтамасыз етіледіДеректерді тұрақты беру кезінде тәуекелдерді барынша азайту үшін қорғау шаралары көзделген. Мәселен, азаматтардың банктік шоттары (салымдары) бойынша ақпарат анонимді болады. Атап айтқанда, дербестендіруден шығару қолданылады: ЖСН орнына ДСН қолданылады – ұзындығы 15-64 таңбадан тұратын бірегей шифрланған код, оны арнайы жабдық пен бағдарламалық қамтылымсыз үшінші тұлғаларға ЖСН-ға қайта түрлендіру мүмкін емес. Нәтижесінде тек уәкілетті органдар – Ұлттық Банк, ҚНРДА, Салымдарға кепілдік беру қоры және т. б. – сұрау салу бойынша қорғалған арналар арқылы осы ЖСН/ BIN ала алады&nbsp;Сол сияқты, аты-жөнінің орнына АСН – анонимді сәйкестендіру нөмірі қолданылады. Бұл шешім қаржы ағындарын бақылауды, көлеңкелі операциялармен ақшаны жылыстатумен және терроризмді қаржыландырумен күресті күшейтуге мүмкіндік береді.Жеке деректерді өз бетінше қалай қорғауға болады?Жеке деректерді үнемі қауіпсіз сақтау керек екенін ұмытпаңыз. Ұстануға &nbsp;тиіс негізгі қағидаларды еске саламыз:1. Банкпен жасалған шарттарды мұқият оқып шығыңыз: сіздің деректеріңіз қалай қолданылатынына және банк қандай қорғау шараларын ұсынатынына назар аударыңыз.&nbsp;2. Операцияның дәйектілігіне күмән туындаған жағдайда, дереу үзінді- көшірмені сұратып, оны мобильді немесе веб-қосымша арқылы тексеріңіз.3. Банкпен ресми байланыс арналарын ғана пайдаланыңыз, өздерін «банк» немесе «Ұлттық Банк» деп таныстыратын хабарламалардан/қоңыраулардан сілтемелер бойынша өтпеңіз.4. Интернет-банкинг және мобильдік қосымшалар үшін екі факторлы аутентификацияны (2FA) орнатыңыз.5. Құрылғылардағы операциялық жүйе мен бағдарламаларды жаңартыңыз: банктер мен мемлекеттік қызметтер бағдарламалық қамтылымның қорғалған нұсқаларын қажет етеді.6. Телефондар мен компьютерлерге лицензияланған антивирустық бағдарламаны орнатыңыз, ал Android-ты қолданған кезде қосымшаның қолжетімділік құқығын тексеріңіз.7. Операцияларды растау үшін телефон арқылы жеке деректерді (құпиясөздер, SMS-кодтар) жіберу қажет емес — банктер ешқашан оны сұрамайды.&nbsp;8. Маңызды құжаттар мен мәлімдемелердің резервтік көшірмелерін жергілікті немесе шифрланған бұлтта сақтаңыз.9. Күрделі құпиясөздерді және сенімді құпиясөз менеджерлерін пайдаланыңыз.&nbsp;10. Онлайн-банкке барлық кірген кезде және транзакциялар жасағанда хабарлама келетін функцияны орнатыңыз — бұл күдікті әрекеттерді дер кезінде білуге мүмкіндік береді.&nbsp;11. Өзіңіздің банктік деректеріңізді үнемі тексеріп отырыңыз – егер &nbsp;белгісіз операцияларды байқасаңыз – картаны/шотты дереу бұғаттап, банкке хабарласыңыз.<figure class="image"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_kaz_f1a63336c7.png" alt="финграмота каз.png"></figure>Жеке деректерді қорғау тек қаржы ұйымдары мен мемлекеттік органдардың ғана міндеті емес, сонымен қатар сіздің жауапкершілігіңіз екенін ұмытпаңыз.&nbsp;Құрылғылар мен шоттардың қауіпсіздігін үнемі тексеріп, Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: Fingramota.kz

Ұлттық Банк қазақстандықтардың шоттары туралы есептер алатын болады 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> ҚМА Астана қаласы бойынша департаменті Астана қаласы әкімдігіне қарасты «№81 Astana English School халықаралық мектебі» КММ-нің лауазымды тұлғаларына қатысты бюджет қаражатын жымқыру фактісі бойынша тергеу жүргізуде, деп хабарлайды <a href="https://baq.kz/mektep-direktory-memleket-aqshasyna-kottedzh-pater-zhane-kolik-satyp-algan-200016495/">BAQ.KZ.</a>Астана қаласы бойынша ҰҚКД қызметкерлерімен бірлесіп, бұрынғы директор мен бас бухгалтердің 900 млн теңгеден астам қаражатты жымқырғаны анықталды.Бұл соманың бір бөлігі – ата-аналардан дайындық сыныптарына оқыту және жазғы лагерьге қатысу үшін қолма-қол алынған ақша, алайда бұл қаражат мекеме шоттарына түспей, ұрланған.Сонымен қатар, шамамен 16 млн теңге іс жүзінде ұйымда жұмыс істемейтін жалған қызметкерлер атына аударылған. Олардың қатарында күдіктілердің жалған түрде рәсімделген туыстары да бар.<blockquote>Күдіктілер қылмыстық жолмен алынған табыстарға жалпы құны 382 млн теңгені құрайтын мүлік сатып алған: коттедж, елордада екі пәтер және автокөлік. Сот санкциясымен бұл мүлікке тыйым салынды. Күдіктілер қамауға алынды. Қылмыстық-процестік кодекстің 201-бабына сәйкес өзге ақпарат жариялауға жатпайды, - дейді ҚМА.</blockquote>

Мектеп директоры мемлекет ақшасына коттедж, пәтер және көлік сатып алған

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Сіздің дербес деректеріңіз алаяқтар үшін таптырмас құнды ақпарат, сондықтан алаяқтар мен хакерлер қайткен күнде де оны қолға түсіруге тырысады. Ол үшін олар жаңа технологияларды, алдау схемаларын, тіпті әлеуметтік инженерияны игереді.Сіздің құрылғыларыңыздағы және онлайн-аккаунтарыңыздағы деректерді қалай қорғауға болатыны жөнінде Fingramota.kz-пен бірге қарастырып көрелік. &nbsp;Дербес деректер — бұл адамды анықтауға көмектесетін ақпарат. Мысалға, бұл адамның аты-жөні, ЖСН, мекенжайы, телефон нөмірі, фотосурет немесе видео, физиологиялық ерекшеліктері және басқа да мәліметтер. Қазақстанда мұндай деректер электронды түрде, қағаз түрінде немесе басқа форматта болуы мүмкін.Қол жеткізу деңгейі бойынша дербес деректер жалпыға қол жетімді және қол жетімділігі шектеулі екі түрге бөлінеді. Жалпыға қол жетімді ақпаратты телефон кітапшаларынан, БАҚ-тан немесе интернеттен табуға болады. Қол жетімділігі шектеулі деректер – бұл адамның аты-жөні, туған күні, мекенжайы, ЖСН және төлқұжат деректері. Бұл ақпарат заңмен қорғалған мәліметтер және алаяқтардың мақсаты – осы деректерді қолға түсіру.Күдікті сілтемелер бойынша өтпеңізЕгер сіздің жұмысыңыз көп хат-хабарлармен алмасумен байланысты болып, сізге әртүрлі адамдардан мысалы, коммерциялық ұсыныстармен хаттар келетін болса, қатарынан барлық хаттарды ашпағаныңыз және күдікті сілтемелерге өтпегеніңіз жөн.Себебі бұл жерде фишингтің қаупі бар: хат жалған болуы мүмкін — сізден сілтеме бойынша өтіп, логиніңізді, құпиясөзді, ЖСН немесе картаның деректерін енгізуді сұрайды. Сайт сырт көзбен қарағанда ресми сайтқа ұқсас болады, алайда оны алаяқтар жасайды, егер де сіз өз деректеріңізбен бөліссеңіз, дербес деректерді алаяқтарға өз еркіңізбен бересіз. Бұған қоса, хаттағы сілтеме файлға немесе сайтқа апаруы мүмкін, ол арқылы сіздің компьютеріңізге немесе телефонға вирус орнатылады. Ол дербес деректерді ұрлай алады; құпиясөзді енгізу кезінде &nbsp;басылған батырмаларды тіркеп қалады (алаяқтарға құпиясөз ауадай қажет); шабуыл жасау &nbsp;үшін сіздің құрылғыңызды &nbsp;бот-желіге қосады. Сондықтан құрылғыңызға вирусқа қарсы &nbsp;жақсы бағдарлама орнатыңыз және оның көмегімен әрбір келген &nbsp;хатты мұқият тексеріңіз.Деректердің резервтік көшірмелерін жасап қойыңызҚауіпсіздік шараларының ең басты, алайда жиі ескерілмей қалатын түрі — үнемі деректердің резервін жасап отыру. Ол ақпараттың көшірмесін жасайды, егер де құрылғыңызды жоғалтып алған немесе ұрланса немесе вирус жұқтырылған жағдайда &nbsp;сіз маңызды ақпаратты жоғалтпайсыз.Көптеген қосымшалар мен ресурстар резервтік көшірмелерді жасауға мүмкіндік береді: олардың ішінде ең танымалы — Google One, iCloud, Acronis Cyber Protect Home Office, Mac Time Machine және т.б. Дегенмен, резервтік көшірмелерді бұлт аясында сақтасаңыз да, оны қорғауға мұқият болыңыз: сенімді құпиясөзді орнатыңыз, қорғаудың күрделі деңгейлерін қамтитын ақылы нұсқаны сатып алыңыз, екі факторлы аутентификаттау &nbsp;туралы ұмытпаңыз.Ескі қатты дискілерді оқылмайтындай етіп жасаңызЕскі компьютерлер мен смартфондарда көп жеке ақпаратты сақтауға болады, ал дискіні пішімдеу бәрін мүлдем жоймайды — деректердің көп бөлігі қалады, тіпті қарапайым дайындық кезінде де алаяқтарға оларды алу қиындық туғызбайды. Құрылғыларда ЭЦҚ, куәліктердің, паспорттардың және басқа құжаттардың сканерленген нұсқаларын сақтауды ұнататынымызды ескере отырып, қатты дискіні оқылмайтын ету өте маңызды. Өкінішке орай, Сізді алаяқтардан 100% қорғайтын ең сенімді әдіс — дискіні физикалық тұрғыдан жою және оны қоқыс алаңында тастау.Үйдегі сымсыз желіні қорғаңыз және жалпыға қолжетімді желіні пайдаланбаңызҮйдегі Wi-Fi желісіне бөгде адамдар қосылмауы үшін оны сенімді &nbsp;және күрделі құпиясөзбен қорғаңыз. Алаяқтар интернет-трафикті «үнемдегісі» келсе де, олар сіздің құрылғыларыңызға, демек сіздің дербес деректеріңізге қол жеткізеді деген тәуекел бар. Сондай-ақ, кафелерде, әуежайларда, сауда орталықтарында, әсіресе қосымша қорғау болмаған жағдайда жалпыға ортақ Wi-Fi пайдалану қауіпті екенін есте сақтаңыз. Бұған дербес деректерді ұрлау мен алаяқтық жасаудың жоғары тәуекелі себеп болады. Жалпыға ортақ желілер сирек шифрланады және ауқымдағы кез келген пайдаланушы трафикті ұстай алады. Сондықтан сіздің логиндеріңізді, құпиясөздеріңізді, ЖСН, банк карталарының деректерін, құжаттарды алаяқтар ұстап қалуы мүмкін.Өз құрылғыларыңыздағы бағдарламалық қамтылымды үнемі жаңартып отырыңызБағдарламалық қамтылымды әзірлеуші компаниялар оларды жоя алмас бұрын, алаяқтар оларды пайдалану үшін осал жерлерді іздейді. Сондықтан жаңа нұсқа шыққан кезде компьютердегі, планшеттегі және ұялы телефондағы бағдарламалық қамтылымды мүмкіндігінше тезірек жаңартыңыз. Бағдарламалық қамтылымды жаңартуларда көбінесе маңызды түзетулер мен қауіпсіздік қатерлеріне қарсы құралдар бар. Сондай-ақ, вирусқа қарсы бағдарламаны, интернет-браузерді, операциялық жүйені, мобильді қосымшаларды автоматты түрде жаңарту қызметін &nbsp;міндетті түрде қосыңыз.Аккаунттарыңызды сенімді құпиясөздермен және екі факторлы аутентификациямен қорғаңызОнлайн-аккаунттарда сіздің көптеген жеке ақпаратыңыз болуы мүмкін, сондықтан оларды басқалар оңайшылықпен таба алмайтын сенімді құпиясөзбен қорғаңыз және екі факторлы аутентификацияны қосыңыз. Сіз құпиясөздер менеджерінің көмегімен автоматты түрде жасалған құпиясөзді таңдай аласыз немесе оны өзіңіз құра аласыз. Егер екінші нұсқаны таңдайтын болсаңыз, құпиясөз ұзақ болсын: онда кемінде 15 символдың болуына мән беріңіз. Бас және кіші әріптер, цифрлар мен символдардың жиынтығын пайдаланыңыз, бірақ өзіңіздің туған күніңізді және қандай да бір маңызды күндерді қоймаңыз – оларды оңай біліп алуға болады. Сондай-ақ, хакерлік бағдарлама оңай болжай алатын жалпылама қолданылатын сөз тіркестерін, әндердің мәтіндерін немесе фильмдерден алынған дәйексөздерді пайдаланудан аулақ болыңыз.Деректеріңізді шифрлаңызҚазіргі уақытта деректерді шифрлау кез-келген адамға қолжетімді, ол үшін мәселеге сәл тереңірек үңілу жеткілікті. Сонда сіз хабарлар мен файлдарды оңай шифрлауға мүмкіндік беретін көптеген құралдардың бар екеніне көз жеткізесіз. Мысалы, Apple Mail-де OpenPGP стандартында хаттарды шифрлауды, транскрипциялауды, қол қоюды және тексеруді жеңілдететін ашық GPG for Mail плагині бар. Аталған стандарт хабарлар мен файлдардың конфиденциалдылығы мен тұтастығын қамтамасыз етеді. Бұдан басқа, компьютердегі файлдарды қорғау үшін macOS компьютердің тұтастай дискісін шифрлайтын FileVault бағдарламасын қолданады.Сіздің алмалы-салмалы тасымалдағыштардағы деректеріңізді шифрлау қаскүнемдердің сіздің деректеріңізге қол жеткізу немесе процесін немесе құрылғының жоғалуы не ұрлануын қиындатуы мүмкін. Мысалы, USB-дискісін Windows-те BitLocker немесе VeraCrypt және Rohos Mini Drive сияқты тексерілген бөгде бағдарламалар арқылы шифрлауға болады.Ал SIM-картаны PIN-код орнату арқылы шифрлауға болады. Мысалы, Android-та алгоритм мынадай болады: Теңшеулер – Қауіпсіздік – Басқа қауіпсіздік теңшеулері – SIM-картаның қауіпсіздігі – SIM-картаны бұғаттау – PIN қосу.Пайдаланбайтын уақытта Bluetooth-ді өшіріп қойыңыз &nbsp;Bluetooth технологиясы бізге жайлы жағдайлар жасады, мәселен, кем дегенде сымсыз құлаққаптар ұсынды, бірақ ол да өзінің осалдығына байланысты алаяқтар үшін үлкен мүмкіндіктер береді. Bluetooth-байланысын пайдаланатын қауіптердің көпшілігі белсенді түрде қосылуға байланысты және олар әдетте жойқын немесе қауіпті болмаса да, өзіңізді қорғап, пайдаланбайтын уақытта Bluetooth-ді өшіріп қойған жөн. Егер ол үнемі қосылып тұрса, сіздің құрылғыңызды анықтау, демек деректерге қол жеткізу де оңайырақ болады. Сонымен қатар, Bluetooth-ді өшіріп қою сіздің құрылғыңыздың автономды жұмыс уақытын арттырады.<figure class="image"><img src="/uploads/1905_infographics_rus_27_1b397cd609.png"></figure>Өзіңізді, өз ақшаңызды сақтаңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!

Цифрлық қауіпсіздік құпиялары: дербес деректерді қорғау  

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz</a> Отбасылық кредит ресімдеген кезде &nbsp;— мейлі ол жөндеу жұмыстарына, оқуға немесе автокөлік сатып алуға арналса да — орынды сұрақ туындайды: ай сайынғы төлемдер отбасы бюджетіне ауыртпалық түсірмей ме? Себебі &nbsp;ағымдағы мәселелерді мерзімінен бұрын шешу қаржылық тұрақтылыққа зиян келтірмеуге тиіс.Fingramota.kz кредитті қалай дұрыс жоспарлау керектігін айтып береді.Жоспарлау және бақылауӨзіңізге кредиттік міндеттемелер алмас бұрын қаржылық мүмкіндіктеріңізді шынайы бағалап алу маңызды. Көп жағдайда адамдар тек банк мақұлдаса болды немесе проблемасын тез арада шешу үшін қарыз алады. Алайда есепсіз шешім қабылдау бюджетке елеулі салмақ түсіруі мүмкін.Мысал келтірейік. Екі адамнан тұратын отбасы үш жыл мерзімге 27%-дық жылдық мөлшерлемемен 2 000 000 теңге сомаға тұтынушылық кредит алуды жоспарлайды. Мұндай пайыздық мөлшерлеме кепілсіз тұтынушылық кредиттер үшін бүгінде жиі кездеседі. Аннуитеттік төлем кестесіне сәйкес (ай сайынғы төлемдер бірдей мөлшерде), ай сайынғы төлем шамамен 81 000 теңге болады.Бір қарағанда бұл қиын емес сияқты. Бірақ ойланып көрейік: егер отбасының жиынтық табысы, мәселен, 400 000 теңге делік, онда бір ғана &nbsp;кредитке табыстың 20%-дан астамы кетеді. Егер бұрын алған қарыз, кредиттік картасы немесе банктер алдында міндеттемелер болса — жүктеме артады. Бұл ретте, басқа да шығындар бар: тұрғын үй жалдау, күнделікті міндетті шығындар - азық-түлік, жол ақысы, киім-кешек, коммуналдық төлемдер, балабақша немесе мектеп төлемі, күтпеген шығындар.Сол себепті, қарыз ресімдеуден бұрын отбасылық бюджетті толық есептеп алу қажет. Оны ең қарапайым жолы &nbsp;— алдымен кесте жасап алыңыз немесе жай ғана қағаз бетіне отбасыңыздың барлық айлық кіріс көздерін жазыңыз. Содан кейін күнделікті барлық шығындарды белгілеңіз. Енді салыстырыңыз: жаңа кредит бойынша төлемге жеткілікті қаражат қала ма?Алдымен барлық табыс көздерін — жалақы, қосымша табыс, жәрдемақыларды қосыңыз.Содан кейін барлық міндетті шығындарды көрсетіңіз — коммуналдық қызметтер, көлік, азық-түлік, оқу, кредиттер.Қандай сома қалатынын талдаңыз. Егер міндетті шығындарды алып тастағаннан кейін кредитке жұмсамақ болған сома табыстың 30–35%-нан аз болса — бұл алаңдатарлық белгі.&nbsp;Қаржылық сауаттылық қағидасына сәйкес банк мақұлдаса да, кредит сізді тапшылыққа ұшыратпауға тиіс. Ең бастысы — шынайы мүмкіндігіңізге қарай әрекет ету.КБЖ шектеулерін ескеруТөлемдерді өтей аламын деп ойласаңыз да, ескеретін маңызды жайт бар: егер сіздің кредиттік борыш жүктемеңіз (КБЖ) белгіленген шектен асып кетсе, банк сізге кредит бермейді. Қазақстанда бұл шек айлық табыстың 50%-ын құрайды. КБЖ — бұл қарыздарыңыз бойынша барлық ай сайынғы төлемдердің (ипотеканы, автокредитті, бөліп төлеуді, тұтынушылық қарыздарды және тіпті кредиттік карталарды қоса алғанда) ресми табысыңызға қатынасы.Мысалы, егер сіз айына 300 000 теңге табыс тапсаңыз, барлық кредиттер бойынша ай сайынғы төлемдердің жиынтық сомасы 150 000 теңгеден аспауға тиіс. Егер сізде бірнеше қарыз, оның ішінде бөліп төлеулер болып, тағы бір кредит алуды жоспарласаңыз, КБЖ лимитінен асқан жағдайда, банк сізге кредит бермейді.Мұндай тәсіл азаматтарды шамадан тыс кредит алудан қорғауға көмектеседі. Бұл жай ғана формалдылық емес — бұл сіздің бюджетіңіз үшін сақтық тетігі. Себебі төлемдер табыстың көп бөлігін ала бастағанда, өмірдің басқа салалары: азық-түлік, денсаулық, білім, демалыс зардап шегеді.Қанша төлей алатыныңызды анықтап алған соң ғана өзіңізге қолайлы кредит өнімін таңдаңыз. Мұнда тек пайыздық мөлшерлемеге ғана емес, төлем түріне де назар аудару маңызды. Қарызды өтеудің екі негізгі түрі бар: аннуитеттік және сараланған.Аннуитеттік кестемен&nbsp;бір соманы ай сайын төлейсіз. Бұл ыңғайлы — бюджеттен нақты қанша қаражат бөлу қажет екенін білесіз. Алайда мұндай тәсілмен алғашқы айларда негізінен пайыздарды, кредиттің өзін кейіннен төлейсіз.Сараланған кесте – басқаша. Алғашқы айларда төлем көбірек болғанмен, кейінгі айларда азая береді. Мұндай тәсілмен алынған кредитте артық төлем аз, бірақ алғашқы айлар қаражатты көбірек қажет етеді. Бұл әдіс – табысы тұрақты және артық төлемді азайтқысы келетіндерге қолайлы.Шартқа қол қоймас бұрын банктен екі кестені де сұрап, салыстырып көріңіз. Кейде жүктемені тең бөліп, сәл артық төлеген тиімдірек болуы мүмкін.Қосымша жоспар құруӨмірде түрлі жағдайлар орын алуы мүмкін, сондықтан борыш жүктемесін жоспарлау кезінде мұны да ескеру қажет. Бүгін тұрақты жұмысыңыз, табысыңыз бен денсаулығыңыз болғанымен, ешкім жазатайым жағдайдан: жұмыссыз қалудан, аурудан, қысқартудан, туыстарға көмек беруге мәжбүр болудан немесе бағаның күрт өсуінен сақтандырылмаған.Мұндай жағдайларда не істеу керек? Жауап біреу: алдын ала резерв дайындау қажет. Қаржылық сауаттылық жөніндегі мамандар арнайы резервтік шотқа кемінде екі-үш ай сайынғы төлемді салып қоюға кеңес береді. Бұл қаражат қорын күнделікті қажеттіліктерге жұмсамай, тек төтенше жағдайларда ғана пайдалану керек.Қамданудың тағы бір тәсілі – төлемдерді сақтандыруды ресімдеу. Кейбір банктер жұмыстан айырылу немесе уақытша жұмысқа қабілетсіздік тәуекелін өтейтін полис ұсынады. Бұл кредит сомасын ұлғайтады, бірақ қиын жағдайда үлкен көмегі тиеді. &nbsp;Сондай-ақ, қаржылық қиындықтардың туындауы жағдайына өзіңіз үшін анық іс-әрекеттер жоспарын құрып алыңыз: қандай жағдайларда шығындарды азайта аласыз, табысты уақытша арттырудың жолдары бар ма, жақындарыңызды қайсысы төлемдер жағынан көмектесе алады? Мұндай дайындықтың арқасында барлық нәрсе бақылауда болады, өзіңіз де сенімді боласыз.Кредит ресімдеу – тек бастамасы ғана. Қаржылық сауаттылық сіздің кредитті қаншалықты тез ресімдегеніңізде емес, оны қаншалықты дұрыс басқара алғаныңызда көрініс береді. Төлем жасау процесінде жиі жағдайда оңтайландыру үшін мынадай мүмкіндіктер туындайды:Біріншіден, қайта қаржыландыру жөніндегі ұсыныстарды тұрақты түрде қадағалап отырыңыз. Сіз өзіңіздің кредитіңізді басқа банкте біршама тиімді жағдайларға, атап айтқанда пайызы төмендеу, өтеу кестесі ыңғайлырақ етіп ауыстыра алуыңыз мүмкін. Қайта қаржыландыру артық төлемді қысқартуға, тіпті кейде бірнеше қарызды бір қарызға біріктіруге көмектеседі.Екіншіден, қосымша қаражат (сыйлықақы, қосымша табыс, салықтардың қайтарылуы) пайда болған кезде мерзімінен бұрын төлемдер жасауға тырысыңыз. &nbsp;Бұл кредит мерзімін қысқартуы немесе ай сайынғы жүктемені азайтуы мүмкін. Бастысы – мерзімінен бұрын өтеу үшін банктің комиссия ұстамайтынына көз жеткізу.Үшіншіден, қаржылық қиындықтар туындаған жағдайда қайта құрылымдау мүмкіндігін бағалаңыз. Егер сіз туындаған қиындықтар туралы алдын ала хабарлап, кестені өзгерту туралы өтінішпен жүгінсеңіз, кейбір банктер клиенттерге түсіністікпен қарайды.&nbsp;Бақылау мен икемділік - қаржылық тұрақтылықтың кілті. Кредит бастапқыда жеңіл болып көрінген жағдайда да оның тұтастай мерзімінде сақ болыңыз.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_336b1c644c.png" alt="финграмота.png"></figure>Қаржы өнімдерін дұрыс пайдаланыңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңызФото: Fingramota.kz

Кредиттерді отбасылық бюджетке зиян келтірмей қалай жоспарлауға болады 

Инвесторға арналған жадынама: шетелдік банктің сенімділігін қалайша тексеруге болады 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қаржылық алаяқтық күн сайын күрделеніп, әккі сипатқа ие болуда. Алаяқтар мұқият дайындалып, бірнеше кезеңнен тұратын схемаларды құрып, цифрлық технологияларды пайдаланады және өзін заңды құрылым ретінде көрсетуге тырысады.Fingramota.kz ең көп таралған алаяқтық әдістері туралы айтып, оларды уақытында қалай анықтап, қалай қорғану керектігі жөнінде кеңес береді.Медициналық және косметологиялық қызметтерді жамылған алаяқтықСоңғы уақытта алаяқтар медициналық немесе косметологиялық қызмет түрінде әрекет етуді жиілетуде. Олар азаматтарға телефон шалып немесе мессенджерлер арқылы хабарласып, өзін жеке клиникалар, диагностикалық орталықтар немесе сұлулық салондарының қызметкері ретінде таныстырады. Құйтырқы әрекет мынадай сценарий бойынша жүреді: азаматқа денсаулығынан проблема табылғанын айтып, тегін тексеруден өтуге немесе шұғыл ем алуға шақырады. Көп жағдайда олар «егер қазір емделмесеңіз, денсаулығыңызға ауыр зардабын тигізеді» деген сылтаумен шұғыл шешім қабылдатуға тырысады. Алаяқтар жалған лицензиялар мен фейк сайттарды пайдаланып, сенімділік тудырады. Әсіресе «онлайн диагностика» атауымен азаматтардан жеке фотосуреттері мен жеке бас мәліметтерін (ЖСН, төлқұжат деректері) сұрап алып, артынша «шұғыл ем керек» деген желеумен ақша аударуды талап етеді.Көп жағдайда олар «ғажайып әсері бар» дәрілер мен косметикалық өнімдерді ұсынады. Алайда бұл өнімдер не уәде етілген нәтижеге сай келмейді, не мүлдем пайдасыз болып шығады. Адамдар медицина саласына сенеді және денсаулығына алаңдайды. Осы сенім мен қорқынышты пайдаланған алаяқтар азаматтарды асығыс әрі тексерусіз шешім қабылдауға итермелейді. Әсіресе интернеттегі қызметтерге сенетін егде жастағы адамдар осындай әрекеттерге жиі алданып қалады. Кей жағдайларда олар «мүмкіндікті жіберіп алмау» қаупіне сүйеніп, қосымша сыйлықтар немесе бастапқыда өте қымбат қызметтерге үлкен жеңілдіктер ұсынады. Сонымен қатар, «денсаулыққа үнем жасауға болмайды» деген психологиялық қысым әдісі де жиі қолданылады.Тіпті кейбір азаматтар мұндай қызметтер үшін несие рәсімдейді. Бұл ретте ескеретін жайт – банк немесе микроқаржы ұйымы қызметтің сапасына жауап бермейді, тек оның ақысын төлеуге несие береді. Егер қызмет сапасыз болса, азамат өз құқығын азаматтық-құқықтық тәртіпте қорғауға мәжбүр болады. Ал қарызды қайтару міндеті бәрібір сақталады.«Тиімді инвестициялар» деген желеумен жасалатын алаяқтықКең таралған тағы бір алаяқтық түрі – инвестициялық алаяқтық. Мұнда азаматтарға жоғары табыс (айына 20–30 пайыз) табуға мүмкіндік бар деген уәдемен ақша салуды ұсынады. Алаяқтар беделді компаниялардың атын жамылып, жалған жобаларға сілтеме жасап, ресми құжаттарға ұқсайтын жалған материалдар ұсынады. Қазақстанда мұндай жағдайлар жиілеп кетті: алаяқтар өздерін ірі компаниялардың немесе мемлекеттік органдардың өкілі ретінде көрсетіп, жәбірленушілерге пайдалы қазбалар өндіру, жасыл энергетика, IT-жобалар немесе криптовалюта саудасына «инвестиция құюды» ұсынады. Бастапқыда олар шағын сома – 50–100 мың теңге сұрайды. Одан кейін «табыс түсіп жатыр» деген желеумен көрсеткіштерді қолдан жасап, оны шығару үшін тағы ақша салуды сұрайды. Бұл осылай шексіз жалғасып, адам шығынға батпайынша тоқтамайды.Соңғы уақытта «Telegram жобалары» да көбейіп кетті. Мұнда бейне көру, лайк басу, токен саудасы сияқты әрекеттерге инвестиция ұсынған болады. Азаматтар арнайы нұсқаулық алып, криптовалюта әмиянын ашып, қаражат аударады – ал артынша байланыс үзіледі. Алаяқтар кәсіби сайттар мен әлеуметтік желідегі жарнамаларды пайдалана отырып, ұсыныстарын шынайы әрі тартымды етіп көрсетеді. «Бүгін ғана мүмкін», «жобаға кіру шектеулі» деген секілді шұғыл шешім қабылдататын қысым, сондай-ақ «қаласаң – қазір әрекет ет» деген эмоциялық манипуляция да жиі қолданылады.Тұрмыстық қызметтерді жамылған алаяқтық: жөндеу, терезе орнату, сантехникаТағы бір жиі кездесетін алаяқтық түрі – тұрмыстық қызмет саласындағы әрекеттер. Оған пластикалық терезе орнату, есік қою, пәтер жөндеу, сантехникалық және электрлік жұмыстар кіреді.Мұндай алаяқтар жарнама арқылы немесе хабарландыру сайттарында азаматтардың өтініштеріне жауап беру арқылы байланысады.Схема келесідей: азаматпен келісіп, алдын ала төлемді сұрайды – мысалы, материалдарға немесе жұмысшыларды «брондау» үшін. Ақша аударылғаннан кейін орындаушы жоғалып кетеді. Кейде жасанды фотосуреттер жібереді немесе «жақында бітеді» деп сендіріп, тағы төлем талап етеді.Көп жағдайда мұндай жұмыстар келісімшартсыз атқарылады, түбіртек берілмейді, ақша бейресми шоттарға түседі. Байланысқа қайта шығу мүмкін болмайды – телефон сөндіріледі, әлеуметтік желідегі парақша жойылады. Бұл алаяқтық түрі, әсіресе күз-қыс мезгілінде – жөндеу мен жылу оқшаулау маусымында белсенді жүреді. Негізгі әдіс – арзан баға мен шұғыл шешім қабылдауға итермелеу. Адамдар келісімшарт жасаспай, үнемдеуге тырысады, жеңілдіктерге сеніп қалады. Ал кейін құқықтық тұрғыда өз құқығын дәлелдеу қиынға соғады.Кейбір жағдайда алаяқтар қорқыту әдістерін қолданады: «егер жөндетпесеңіз – құрылғыңыз істен шығады, көршілерді су басады» дегендей.Немесе өте төмен бағамен «сапалы қызмет» ұсынып, нәтижесінде нарықтағы бағадан бірнеше есе жоғары ақы алады.Көбіне егде жастағы азаматтар немесе тәжірибесі аз жастар осындай алдауға түсіп жатады.Қаржылық алаяқтықтан қалай қорғануға болады?<ol style="list-style-type:decimal;"><li style="text-align:justify;">Ресми келісімшартсыз алдын ала төлем жасамаңыз. Тіпті төлем сомасы аз болса да, келісімшарттың болмауы – қаражатты қайтаруды қиындатады.</li><li style="text-align:justify;">«Кепілдендірілген табыс» уәдесіне сенбеңіз. Қаржылық инвестициялар әрдайым тәуекелмен байланысты. Егер жоғары пайдаға еш қауіп жоқ десе – бұл алаяқтықтың белгісі.</li><li style="text-align:justify;">Компания мен қызмет туралы пікірлерді бейтарап дереккөздерден тексеріңіз. Егер пікірлер жоқ немесе барлығы бірдей жазылған болса – бұл дабыл белгісі.</li><li style="text-align:justify;">Банктік деректеріңізді (CVV-код, SMS-код, логин) ешкімге айтпаңыз. Мұндай ақпаратты көбіне банктің немесе басқа ұйымның қызметкері ретінде сөйлейтін алаяқтар сұрайды.</li><li style="text-align:justify;">Эмоциялық қысымға ерік бермеңіз. «Соңғы мүмкіндік», «тек бүгін ғана» деген сөздер – алаяқтардың ең жиі қолданатын тәсілдері.</li><li style="text-align:justify;">Төлем кезінде түбіртек немесе чек талап етіңіз. Онлайн қызмет болса да, төлем сомасы мен себебі көрсетілуі керек.</li><li style="text-align:justify;">Ішкі түйсігіңізге сеніңіз. Егер ұсыныс тым жақсы көрінсе – ол шындыққа жанаспайды.</li></ol>&nbsp;<figure class="image"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_516922a3f3.png" alt="финграмота.png"></figure> Егер сіз күмәнді жағдайға тап болсаңыз немесе алаяқтардың құрбаны болсаңыз – бұл туралы үндемей қалмаңыз. Құқық қорғау органдарына, ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне хабарласыңыз. Жақындарыңызды да ескертіңіз. Қаржылық қауіпсіздік – сіздің хабардарлығыңыздан басталады. Fingramota.kz-пен бірге оны арттырыңыз!Фото: Fingramota.kz

Денсаулықты тегін диагностикалаудан бастап пәтер жөндеуге дейін: алаяқтықтың жаңа түрлері 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> &nbsp;Маусымдық жаппай сатылым жақындап келеді, бір жағынан, бұл кезде тауарларды тиімді бағамен табуға болады, ал екінші жағынан, жосықсыз сатушыларға және тіпті алаяқтарға тап болу қаупі артады.Fingramota.kz-пен бірге олардың айла-шарғыларына қалай түспеуге және ақшаны жоғалтпай, шынымен үнемдеуге болатынын қарастырайық.«Маусымдық жаппай сатылым» басталмас бұрын бағаларды тексеріңізЖосықсыз сатушылар көбінесе ең көп таралған маркетингтік тәсілдердің бірін қолданады: сатылым басталмас бірнеше апта бұрын олар танымал тауарлардың бағасын әдейі көтереді. Ал акция күні бағаны бұрынғы деңгейге дейін төмендетіп, үлкен жеңілдік елесін жасайды. Бастапқы бағаларды бақыламаған сатып алушылар тиімді сатып алу жасап жатырмыз деп қателеседі, ал іс жүзінде олар сатылым басталғанға дейінгідей ақша төлейді. Мұндай тәсіл эмоционалды және импульсивті сатып алуларға бағытталған, сондықтан алданып қалмас үшін өзіңізді қызықтыратын тауарлардың бағасын алдын ала тіркеп алу маңызды.Кеңес: Баға динамикасын арнайы сервистер арқылы міндетті түрде тексеріңіз – мысалы, Google-да «Баға тарихы» бар, немесе жай ғана бағалардың скриншоттарын алдын ала сақтап алыңыз. Сондай-ақ, әртүрлі сатушылардағы бағаларды салыстырыңыз, егер жеңілдік тым жоғары болса, сақ болу керек.«Тек бүгін!» ұрандарына сенбеңізБарлық шектеулі таймерлер мен «Тауар таусылуға жақын қалды» немесе «Жеңілдік түн ортасында аяқталады» деген жазулар агрессивті жарнамалар және сатып алушыларға қысым көрсету әдістері болып табылады. Алаяқтар да сенгіш адамдарды осындай манипуляциялық айла-шарғылар арқылы өз желілеріне тартуды өте жақсы көретінін ұмытпаңыз.Кеңес: Әдетте, көптеген акциялар бір күннен артық созылады - сатушылар өз тауарларын мүмкіндігінше көп адам сатып алғанына мүдделі. Сондықтан асықпаңыз және тауарлардың шынымен аз екенін өзіңіз тексеріңіз, өйткені жосықсыз сатушылар дүрбелең тудыру үшін ассортиментті жасанды түрде шектейді.Белгісіз брендтерге сенбеңізБіз люкс компаниялардан тауар сатып алу керек деп айтпаймыз, бірақ өте белгісіз брендтер, олар үлкен жеңілдіктер ұсынса, бұл сақ болуға тұрарлық себеп. Қауіптісі, тауар бастапқыда сапасыз немесе үлкен жеңілдіктерді ескерсек те, тым жоғары бағаланған болуы мүмкін.Кеңес: Егер сізге жаңа бренд қызықты болса, онда тәуелсіз алаңдардағы пікірлерді оқып шығыңыз, тек біреуімен шектелмеңіз, сонда толыққанды сурет аласыз. Әлеуметтік желілерді зерттеу де артық болмайды - адамдар пікірлерде, әдетте, шынайы эмоцияларымен бөліседі, бірақ мұнда да абай болу керек және бренд сатып алған боттардан сақтану қажет.Жалған сайттар мен фишингтен сақтаныңызБіз бұл туралы бірнеше рет айттық және тағы да қайталаймыз: алаяқтар көбінесе танымал брендтер мен маркетплейстердің «үлкен жеңілдіктері» бар сайттарының көшірмелерін жасайды. Жалған сайттар ұсақ-түйегіне дейін көшірме болуы мүмкін, сондықтан App Store және Google Play-ден қосымшаларды жүктеп алған дұрыс – мұнда тек тексерілген нұсқалар ғана түседі, және солар арқылы жұмыс істеңіз.Кеңес: Әрқашан URL мекенжайын тексеріңіз (атауы https:// басталуы керек, «s» әрпінің болмауы сайттың жалған екенін көрсетеді). Сондай-ақ, белгісіз сайттарда карта деректерін (нөмір, пин-код, CVV/CVC) ешқашан енгізбеңіз және онлайн төлемдер үшін әрдайым шағын сома болатын бөлек карта ашқан дұрыс. Және, ақырында, барлық құрылғыларыңызда екі факторлы авторизацияны қосыңыз.Қайтару және жеткізу шарттарын әрқашан оқыңызКейбір интернет-дүкендер мен маркетплейстердегі сатушылар маңызды бөлшектерді жасыруы мүмкін – мысалы, айырбастау және қайтару мүмкін еместігі немесе қайтарудың ерекше шарттары. Кейде бұл шарттар тапсырысты ресімдеу кезінде ғана пайда болады, немесе олар мүлдем айтылмайды.Кеңес: Мұндай әрекеттер жаңылыстырады және сіздің сатып алушы ретіндегі құқықтарыңызды бұзады. Сондықтан сатып алу шарттарының скриншоттарын, әсіресе тауар сипаттамасы бар бетті, қайтару туралы ақпаратты және жеткізу құнын сақтап алыңыз. Бұл сатушы кейіннен шарттарды өзгертсе немесе қайтарудан бас тартса, дәлел болады.Бұдан басқа, Қазақстан заңнамасына сәйкес, егер тауардың сыртқы түрі мен қаптамасы сақталған болса, оны 14 күн ішінде қайтаруға болатынын есте ұстаған жөн. Іш киім, дәрі-дәрмектер, шұлық бұйымдары және т.б. бұған жатпайды. Егер сатушы тауар қайтаруға жатпайды деп мәлімдесе, онда сіз оған Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне шағым беруге толық құқылысыз.«Маусымдық жаппай сатылым» алдындағы сатып алушының чеклистіБағаларды алдын ала салыстырыңыз. Акциялар басталғанға дейін қажетті тауарлардың бағасын жазып алыңыз – жеңілдіктер жалған болуы мүмкін.Сайттар мен сатушыларды тексеріңіз. Сайттың шынайы екеніне көз жеткізіңіз: мекенжайын, байланыс деректерін, пікірлерді және қайтару шарттарын тексеріңіз.Ұсыныстарды салыстырыңыз. Бір тауар әртүрлі дүкендерде әртүрлі бағада болуы мүмкін.Пікірлерді зерттеңіз. Сатушы сайтында ғана емес, тәуелсіз алаңдарда да сатып алушылардың пікірлерін оқыңыз.Шарттарды оқыңыз. Төлем, қайтару және жеткізу ережелерін мұқият оқып шығыңыз.Импульсивті сатып алулардан аулақ болыңыз. Өзіңізге: «Маған бұл шынымен қажет пе?» деп сұраңыз – және ойлануға уақыт беріңіз.Қауіпсіз төлеңіз. Карталарды және тексерілген төлем сервистерін пайдаланыңыз. Ақшаны жеке шоттарға аудармаңыз.Бюджетті бақылаңыз. Шығыстар лимитін анықтаңыз және қажетті сатып алулар тізімін ұстаныңыз.Растауларды сақтаңыз. Түбіртектерді, хаттарды және скриншоттарды сақтаңыз – бұл қайтару немесе дау кезінде пайдалы болады.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/19_05_infographics_rus_7_4a7c0d2186.png" alt="19.05 infographics rus-7.png">Өзіңізді, ақшаңызды сақтаңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Жаздық жаппай сатылым: жосықсыз сатушылардың айла-шарғыларына қалай түспеуге болады 

Қызылордада банкроттыққа 14 202 арыз түскен

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Көптеген қазақстандықтар үшін ипотека жылжымайтын мүлікті сатып алудың немесе тұрғын үй жағдайын жақсартудың іс жүзіндегі жалғыз жолы болып табылады. Алайда, айқын артықшылықтарына қарамастан, қарыз алу кезеңі өте ұзақ болғандықтан, қарыз алушылар үшін белгілі бір тәуекелдер туындайды.&nbsp;Fingramota.kz жобасы артықшылықтар мен кемшіліктерді түсінуге көмектеседі.Қашан алу керек?Ипотека бойынша ЖСТМ-нің 2025 жылғы 1 қарашадан бастап 20%-ға дейін төмендегені туралы соңғы жаңалықтарға байланысты, көптеген адамдар жеке тұрғын үй сатып алу туралы ойлана бастады. Алайда, ипотеканы алып, өзіңізді ұзақ мерзімді кредиттік міндеттемелермен байланыстырудың бірқатар шарттар сақталған жағдайда ғана мағынасы бар. Ипотека ұзақ мерзімді қаржылық міндеттеме екенін есте сақтаңыз, ол сізден көптеген жылдар бойы тәртіпті, тұрақтылықты және шығыстарды жоспарлауға дайындықты талап етеді. Қандай жағдайларда ипотека орынды қадам болуы мүмкін?1) Сіз кем дегенде 10-20 жыл бір қалада тұруды жоспарлайсыз. Тұрғын үйді сатып алу, егер сіз жақын жылдары көшуді жоспарламасаңыз, мағынасы бар. Ипотека ұзақ мерзімге есептелген, сондықтан таңдалған жылжымайтын мүлік пен орналасқан жердің сіздің өмірлік жоспарларыңызға – жұмысқа, өмір салтына, балалар мектебіне және т.б. сәйкес келетінін түсіну ерекше маңызды.2)&nbsp;Сізде тұрақты және расталған кіріс бар. Ай сайынғы ипотекалық төлемдер табыстың тұрақты көзін талап етеді. Банктер, әдетте, соңғы 6-12 айдағы сіздің төлем қабілеттілігіңізді растауды талап етеді. Сонымен қатар, экономикадағы немесе жеке деңгейдегі өзгерістер (жұмыс ауыстыру, декрет, ауру және т.б.) кезінде де ұзақ уақыт бойы – 10, 15, тіпті 25 жылға дейін – төлемді уақтылы енгізе алатыныңызды өзіңіз дұрыс бағалау маңызды.3) Сізде бастапқы жарнаға арналған жинақ бар. Қазақстандағы ипотекалық бағдарламалардың көпшілігі тұрғын үй құнының 10%-дан 30%-ға дейін бастапқы жарнаны талап етеді. Бұл жарна – кредиттік мақұлдаудағы басты факторлардың бірі. Сонымен қатар, жеке қаражаттың болуы қарыздың жалпы мөлшерін және пайыздық артық төлемді азайтады. Күтпеген шығыстар жағдайында «қаржылық жастыққа» ие болу да маңызды.4)&nbsp;Сіз қаржылық тәртіп пен жауапкершілікке дайынсыз. Ипотека тұрақтылықты талап етеді: әр ай сайын сіз тіркелген соманы енгізуге міндеттісіз. Мерзімін өткізіп алу айыппұлдарға, кредиттік тарихының нашарлауына немесе тіпті тұрғын үйден айырылуға әкелуі мүмкін. Сондықтан ипотека өз бюджетін жоспарлауға, кірістер мен шығыстарды есепке алуға, импульстік шығындардан аулақ болуға және қаржылық қауіпсіздік жастығына ие болуға дайын адамдарға сәйкес келеді.Ипотеканың артықшылықтары мен кемшіліктеріИпотека, өзінің ұзақ мерзімділігіне қарамастан, жылжымайтын мүлік саласындағы ең сұранысқа ие қаржы құралдарының бірі ететін бірқатар елеулі артықшылықтарға ие.Жеке тұрғын үй.&nbsp;Басты артықшылығы – жылжымайтын мүлік иесі болу мүмкіндігі. Ипотекалық кредит толық өтелгеннен кейін тұрғын үй сіздің толық меншігіңізге өтеді. Бұл мүлікті еркін басқара аласыз дегенді білдіреді: отбасы мүшелерін тіркеуге, жөндеу жұмыстарын жүргізуге, сыйлауға, сатуға немесе жалға беруге болады.Жалдаудан тиімдірек.&nbsp;Қазақстанның кейбір аймақтарында ай сайынғы ипотекалық төлем жалға берудің нарықтық құнымен салыстырылатын немесе одан да төмен. Әсіресе бұл жылжымайтын мүлік бағасы тұрақты қалаларда және жеңілдік шарттары бар мемлекеттік бағдарламалар аясында өзекті.Болашаққа инвестиция.&nbsp;Жылжымайтын мүлік – бірнеше өтімді және салыстырмалы түрде тұрақты активтердің бірі. Жылдар өткен сайын ол бағасы өсуі мүмкін, әсіресе дамып келе жатқан ауданда орналасқан болса. Қажет болған жағдайда сіз тұрғын үйді сата аласыз, айырбастай аласыз немесе жалға бере аласыз, қосымша табыс ала аласыз.Мүлікті сақтандыру.&nbsp;Ипотеканы ресімдеу кезінде банктер сатып алынатын тұрғын үйді сақтандыруды талап етеді. Бұл қосымша қаржылық қорғауды қамтамасыз етеді: өрт, су басу немесе басқа да форс-мажорлық жағдайларда сіз өтемақы аласыз, демек, тұрғын үйсіз де, банк алдындағы қарызсыз да қалмайсыз.Айқын артықшылықтарына қарамастан, ипотека – әмбебап шешім емес. Шешім қабылдамас бұрын ескеру қажет кемшіліктері де бар.Бастапқы жарнаның қажеттілігі.&nbsp;Ипотекалық бағдарламалардың көпшілігі тұрғын үй құнының 10%-дан 30%-ға дейін жарнаны талап етеді. Бұл алдын ала жинақтау қажет өте үлкен сома. Онсыз ипотека алу мүмкін емес немесе айтарлықтай қиын.Кірісті растау.&nbsp;Банк ипотеканы мақұлдау үшін сіз төлем қабілеттілігіңізді растайтын құжаттарды ұсынуыңыз керек: кіріс туралы анықтамалар, банк шоттарынан үзінді-көшірмелер, салық декларациялары. Бұл өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар немесе бейресми жұмыс істейтіндер үшін қиын болуы мүмкін.Төлемдердің қатаң кестесі.&nbsp;Ай сайынғы төлемдер кесте бойынша қатаң түрде, кідіріссіз енгізілуі керек. Тіпті бір күндік мерзімді өткізіп алу айыппұлдарға немесе өсімпұлдарды есептеуге әкелуі мүмкін. Жүйелі бұзушылықтар – кредиттік тарихының нашарлауына, сотқа, ал соңғы жағдайда – тұрғын үйді банкке тәркілеуге әкеледі.Ұзақ мерзімді қаржылық жүктеме.&nbsp;Ипотека – ұзақ мерзімді міндеттеме: 10-дан 25 жылға дейін. Осы кезең бойы сіз жеке өміріңіздегі, кірісіңіздегі немесе экономикалық жағдайдағы өзгерістерге қарамастан, ай сайын кредитті өтеуге міндеттісіз. Бұл жоғары деңгейдегі жауапкершілік пен қаржылық тұрақтылықты талап етеді.Ипотеканы таңдағанда неге назар аудару керек?Банкті таңдау. Егер сіз белгілі бір банктің картасына жалақы алсаңыз, сол банктен бастаңыз. Жалақы алатын клиенттерге жеңілдіктер – төмендетілген мөлшерлеме, құжаттарды жеңілдетілген тексеру ұсынылуы мүмкін.Бағдарламаларды зерделеу.&nbsp;Нарықта мемлекеттік бағдарламалар да, банктердің жеке өнімдері де бар. Шарттармен танысыңыз:«7-20-25» – ресми кірісі бар жұмыс істейтін азаматтар үшін.«Бақытты отбасы» – көп балалы, толық емес отбасылар және мүгедек балалары бар отбасылар үшін.Әскери ипотека – әскери қызметшілер үшін. Пайыздық мөлшерлемелерді, мерзімді, бастапқы жарнаның мөлшерін, бағдарламаның сіздің санатыңыз үшін қолжетімділігін салыстырыңыз.Өтеу әдістері: аннуитеттік немесе сараланған.&nbsp;Аннуитеттік әдіс – ай сайынғы төлем бірдей. Ыңғайлы, бірақ артық төлем көбірек болады: алғашқы жылдары сіз негізінен пайыздарды төлейсіз. Сараланған әдіс – төлем біртіндеп азаяды. Басында төлем жоғары, бірақ кредит бойынша жалпы артық төлем аз болады. Банк екі нұсқаны да таңдауға ұсынуға міндетті. Қаржылық мүмкіндіктеріңізге байланысты таңдаңыз.Кредиттік шартты зерделеу. Қол қоймас бұрын:Титулдық парақты тексеріңіз – онда қарыз сомасы, пайыздық мөлшерлеме, мерзім, ЖСТМ, айыппұлдар, мерзімінен бұрын өтеу құқығы көрсетілуі керек.Қарыз алушы жадынамасын талап етіңіз – онда сіздің құқықтарыңыз бен міндеттеріңіз көрсетілген.Қажет болса – заңгермен кеңесіңіз.Әрқашан ай сайынғы кірісіңізді есептеу қажет екенін есте сақтаңыз. Кредиттік міндеттемелер сіздің кірісіңіздің 50%-ынан аспауы керек! Тек осы жағдайда сіз кредитті уақтылы өтеуге сенімді бола аласыз.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_kaz_543cf6ea73.png" alt="финграмота каз.png">Fingramota.kz жобасымен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз, тақырыптық әдебиетті оқыңыз, өз бюджетіңізді жоспарлауды және ақшаңызды дұрыс басқаруды үйреніңіз!Фото: Fingramota.kz&nbsp;

Қазақстандағы ипотека: ережелері мен ерекшеліктері 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 2025 жылы 16 маусымнан бастап Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) тағайындау және төлеудің жаңартылған қағидалары күшіне енді. Тиісті №166 бұйрыққа Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі 30 мамыр күні қол қойған.&nbsp;Бұл туралы<a href="https://stan.kz/kazakstanda-memleketten-beriletin-aleumettik-komekti-ta-419402/">&nbsp;Stan.kz&nbsp;</a>ақпарат агенттігі хабарлады.Жаңашылдықтардың басты мақсаты – жүйені анағұрлым нақты әрі әділ ету. Енді мемлекеттік көмек рәсімдеу кезінде өтініш берушінің табысы ғана емес, шығындары да ескеріледі. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жоспары бойынша, бұл өзгеріс шынымен мұқтаж жандарды анықтап, көмекті дәл сол адамдарға бағыттауға мүмкіндік береді.Өтініш берген кезде барлық қажет&nbsp;деректер "электронды&nbsp;үкімет" жүйесі арқылы автоматты түрде жиналады. Ақпарат түрлі мемлекеттік органдардың дерекқорынан алынады – азаматтық мәртебесінен бастап, тіркелген мекенжайы, көлік пен жылжымайтын мүлік иелігі, депозиттер, банктік қарыздар мен жұмыс не бизнестен түсетін табыстарға дейін. Тіпті банк карталары арқылы жасалған шығындар да есепке алынады.Сондай-ақ&nbsp;азаматтың асырауындағы адамдардың оқып жүргені, алименттің тағайындалуы, еңбекке жарамдылығы мен біліктілік деңгейі де тексеріледі.Атаулы әлеуметтік көмек қалай беріледі?Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекті&nbsp;отбасының әрбір мүшесіне есептелетін орташа табысы кедейлік шегінен төмен азаматтар ала алады. Бұл көмекке келесі санаттағы адамдар үміткер бола алады:Қазақстан азаматтары;Қандастар (тарихи Отанына оралған этникалық қазақтар);Босқындар;Қазақстанда тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдар.Отбасының бір адамға шаққандағы орташа табысы — бұл отбасының жалпы табысын отбасы мүшелерінің санына бөліп есептеледі.2025 жылдан бастап Қазақстанда кедейлік шегі — өтініш берілген тоқсаннан алдыңғы тоқсандағы медиандық табыстың 35%-ына тең, бірақ ол сол кезеңдегі өңірлік ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70%-ынан төмен болмауға&nbsp;тиіс.Қазір&nbsp;АӘК-ті алу үшін азаматтар:Тұрғылықты жері бойынша әкімдікке,Мансап орталығына,Немесе электронды&nbsp;үкімет порталы (egov.kz) арқылы өтініш бере алады.Өзімен бірге тек жеке куәлік (немесе шетелдік азаматтың ықтиярхаты, азаматтығы жоқ адамның куәлігі, босқын куәлігі немесе қандас куәлігі) болуы жеткілікті.Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректеріне сәйкес, 2024 жылы АӘК төлемдеріне 39,5 миллиард теңге жұмсалған. Ал 2025 жылы 1 миллион адамға&nbsp;атаулы әлеуметтік көмек&nbsp;төлеу үшін 132,9 миллиард теңге қарастырылған.

Қазақстанда мемлекеттен берілетін әлеуметтік көмекті тағайындау ережесі өзгерді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Соңғы жылдары, жаппай цифрландыруға байланысты онлайн форматта инвестиция жасайтын адамдардың саны айтарлықтай өсті. Ісін жаңадан бастаған инвесторлар инвестициялар туралы ақпарат алу үшін әлеуметтік желілер мен трендтерге жиі жүгінеді.Әлеуметтік желілер инвесторлар үшін көптеген артықшылықтар бере алғанымен, алаяқтар үшін де көп мүмкіндіктер туғызады.Қаскүнемдердің арбауына түспеудің жолдарын Fingramota.kz-пен бірге қарастырайық.Жылдам табысқа кенелуге &nbsp;уәде беретін жалған сайттарҚазақстанда алаяқтардың жиі қолдана бастаған тақырыбы - ресурс өндіруші кәсіпорындарға инвестициялау. Қаскүнемдер компаниялардың ресми сайттарының көшірмелерін - жалған веб-сайттар жасап, болашақта компанияның пайдасынан өз үлесін алу үшін қымбат металдар немесе мұнай өндіруге инвестиция салуды, не ірі компаниялардың акцияларын не жалған «токендерін» сатып алуды ұсынады. Алаяқтар танымал әлеуметтік желілер (Facebook, Telegram, YouTube) арқылы онлайн жарнама жасап, белгілі адамдардың немесе білікті қаржыгерлердің атынан шығып, жоғары табыс әкелетін күмәнді құралдарды жарнамалайды. Мұндай платформа туралы жазбалардың астында, әдетте, осы платформаға ақша салуға шақыратын, табысын жариялап, алғыс айтқан жалған инвесторлардың пікірлері жарияланады.Олардың мысалы, KAZMinerals, Қазақмыс, ҚазМұнайГаз, Қазатомөнеркәсіп және ірі қазақстандық банктердің бірегей инвестициялық жобалары-мыс. Алаяқтар пайдаланушыларды мұнай-газ және мыс өндіруші компаниялардың командасына қосылуға шақырып, «53 мың теңге бастапқы инвестициямен 4 аптада 890 мың теңгеге дейін «табыс алуға» уәде береді. Мұндай схеманың алғашқы қадамы – адамды платформаға тіркелуге мәжбүрлеу, екіншісі – виртуалды шотты толықтыру, яғни ақша аудару. Бұдан кейін алаяқтар «қаржылық сарапшы» деген атпен адамға кеңес беретін &nbsp;бір адамды бекітіп береді, ол адам барынша тиімді бағалы қағаздарға немесе табыс процесіне тікелей ақша салуға көмектеседі-мыс. Алайда ондай жалған сарапшының басты міндеті – адамды көбірек ақша салуға көндіру. Алаяқтар әлеуетті клиенттеріне жалған есептер мен графиктерді көрсетіп, виртуалды шотта кірістердің табысты инвестициялардан өсіп жатқанын көрсетіп, одан да көбірек инвестиция салуды ұсынады.Сізге «баланс», «өсу графиктері» мен есептелген табысы бар интерфейс көрсетіледі. Бұл сенімді көрінуі мүмкін – бірақ барлығы толығымен жалған.Сізге: «Сіздің пайдаңыз – 450 000 теңге! Оны шығару үшін 15 000 теңге комиссия төлеңіз» немесе «Аккаунтты белсендіру керек – тағы біраз ақша аударыңыз» деп айтуы мүмкін. Бұл шексіз жалғаса беруі мүмкін. Жәбірленуші ақша аудара беруге дайын болса, алаяқтар да ақшаны талап ете береді.Тағы бір кең таралған алаяқтық схема – инвестициялық деп көрсетілген жалған веб-сайтқа (фишингтік сайтқа) тіркелу үшін пайдаланушылардан сауалнамаға жауап беру талап етіледі. Ол үшін аты-жөні, электрондық мекенжайы және телефон нөмірі көрсетілген деректерді енгізу қажет. &nbsp;Алаяқтар адамның ұзақ ойланғанын қаламайды, сондықтан өз жазбаларында олар платформаның тіркелуі аяқталуға жақын екендігін жазады. Егер сіз сауалнамадан өтсеңіз, өзіңіздің компьютеріңізде не смартфоныңызда зиянды бағдарламалық қамтылым орнатылып, ол сіздің деректеріңізді ұрлап, оларды алаяқтарға беруі мүмкін.Кеңес: Инвестициялық шешім қабылдаған кезде танымал адамдардың пікірлеріне немесе мақұлдауына сенбеңіз. Алаяқтар сізді адастыру үшін белгілі мемлекет қайраткерлерінің, атақты адамдардың фотосуреттерін, дауыстарын және бейнежазбаларын пайдаланады.Сондай-ақ, Қазақстан заңнамасы бойынша қарапайым азаматтың қор биржасында бағалы қағаздарды өз бетінше сатып алуға немесе сатуға құқығы жоқ. Ол мұны тек брокер - нарыққа кәсіби қатысушы арқылы жасай алады. Брокердің міндетті түрде ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға лицензиясы болуы керек және биржаның тікелей мүшесі болуға тиіс.Инвестициялық алаяқтықты болдырмау үшін не істеу керекИнвестициялық алаяқтар жәбірленушінің психологиялық профиліне бейімделген көптеген сендіру әдістері арқылы өз мақсаттарына қол жеткізеді. Мынадай жайттарға назар аудару қажет:Бұл құлаққа жағымды болып естілгенмен, шындық болуы екіталай. Уәде етілген кірісті белгілі қор индекстерінің ағымдағы кірістілігімен салыстырыңыз. Табатын пайда неғұрлым көлемді болса, тәуекелдер де соғұрлым жоғары болады деген қағиданы бәріміз білеміз, бұл сіздің пайда аламын деп өз ақшаңызды жоғалтуыңызға алып келеді. Бұл инвестициялар «керемет кіріс» әкеледі, «орасан пайдалы &nbsp;акциялар» болып табылады немесе «өсу қарқыны ғаламат және ешқандай тәуекел болмайды!» Мұндай мәлімдемелер төтенше тәуекелдің немесе ашық алаяқтықтың белгісі болып табылады. «Кепілдік берілген» кірістілік деген болмайды. Әрбір инвестиция белгілі бір тәуекел дәрежесімен қатар жүреді, бұл күтілетін кірістен көрінеді. Егер сіздің ақшаңыз толығымен қауіпсіз жерде болса, сіз төмен пайда табуыңыз мүмкін. Жоғары кірістілік жоғары тәуекелдерді, соның ішінде инвестициядан толық айырылуға әкелуі мүмкін. Көптеген алаяқтар инвесторларды «кепілдік берілген» өте жоғары кірістілік немесе «жіберіп алмауға болмайды деп сендіруге көп уақыт жұмсайды. Олар сіз бай болған кезде өміріңіздің қандай болатынына сендіруге тырысады. Бұған сенбеңіз.Алдамшы әсерден сақ болыңыз. Алаяқ сүйкімді немесе сенім білдіруге тұрарлық болып көрінгенде, инвесторлар оның «керемет әсерінен» арыла алмауы мүмкін. Сенімділік жалған болуы мүмкін. Нақты біліктіліктілігін тексеріңіз.«Барлығы сатып алуда». Барлығы инвестиция салуда, сондықтан сіз де инвестиция салыңыз деген таныстырылымдардан сақ болыңыз. Бұл өнім Сізге қажет па. Егер таныстырылым өнімді қанша адам сатып алғанына назар аударса, бұл ойланарлық &nbsp;дабыл болуы мүмкін.ДӘЛ ҚАЗІР ақша жіберу үшін қысым жасау. Алаяқтар өз құрбандарына мұндай ұсыныс өмірде бір рет қана болатынын және ертең бұл ұсыныстың болмайтынын жиі айтады. Бірақ тез инвестициялауға қысымға жасауға жол бермеңіз және ақша жібермес бұрын зерттеуге уақыт бөліңіз.Өзара пайда. Алаяқтар көбіне инвесторларды ақысыз инвестициялық семинарлар арқылы тартуға тырысады, Сіз оларға жауап қайтарып, олардың өніміне инвестиция саласыз деп сенеді. Ешқашан инвестициялау туралы асығыс шешім қабылдамаңыз. Егер сіз мұндай іс-шараларға қатысатын болсаңыз, материалды үйіңізге апарып, оны мұқият оқып шығыңыз да барлық «артықшылықтар» мен «кемшіліктерді» бағалаңыз. Өнімнің сізге лайық екенін және сіз оған байланысты барлық алымдарды бірге сатып алатыныңызды түсініп тұрғаныңызға көз жеткізіңіз. &nbsp; &nbsp;Қалай қорғану керек?Алаңды тексеріңіз:Компанияның лицензиясы бар ма? ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне кіріңіз – www.gov.kz/memleket/entities/ardfm. Лицензиясының бар-жоғын тексеріп, компанияның күдікті субъектілердің тізіміне кірмейтініне көз жеткізіңіз. &nbsp;Компания туралы жария деректер бар ма? Шынайы компаниялар басшылықтың ЖСН/БСН, мекенжайын, телефонын, заңды ақпаратын, деректерін жариялайды. &nbsp;Кірістілігін нақты нарықпен салыстырыңыз. Қор нарығының орташа кірістілігі &nbsp;жылына 8–12%-ды құрайды. Айына 20–30%-ды құрайтыны – жалған.Пікірлер мен ескертулерді іздеп көріңіз. Көп жағдайда алаяқтар туралы форумдар мен жаңалық сайттарында жазып жатады.Күдікті сілтемелерге өтпеңіз. Тіпті олар «таныстардан» немесе топқа келсе де.Fingramota.kz инвестициялық қызметін тек қана түсінікті және ашық құқықтық салада жүзеге асыратын компаниялармен шарттық қатынастар жасауды ұсынады. Қазақстан Республикасының қаржы нарығында қызмет етуге уәкілетті органның лицензиялары бар компаниялар тізімі ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ресми сайтында орналастырылған. &nbsp;<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/11_87b9bfb500.png" alt="11.png">Сақ болыңыз, алаяқтардың арандатуына бой алдырмаңыз және пайдалы ақпаратты www.fingramota.kz -тен көбірек біліңіз!Фото: fingramota.kz

Инвестициялар саласындағы алаяқтық схемалар: алданып қалмаудың амалдары

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда микронесиелер бойынша қарыз жүктемесін жеңілдету үшін коллективтік қайта құрылымдау механизмі енгізілмек. Бұл – қарыз алушыларға біраз жеңілдік әкелетін маңызды өзгеріс болмақ, – деп хабарлайды&nbsp;<a href="https://massaget.kz/news/kazakstanda-nesiesn-kaytara-almay-jurgenderge-jenldk-127825/">Massaget.kz&nbsp;</a>тілшісі.Құжат туралыҚаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) «Микрокредит беру туралы шарттың талаптарына өзгерістер енгізу ережесін бекіту туралы» қаулы жобасын қоғам талқысына шығарды. Құжат бірнеше кепілсіз тұтынушылық микронесиесі бар азаматтарға қатысты маңызды жаңалықтарды қамтиды.Ұсынылып отырған өзгеріс қандай?Ең басты жаңалық — қарыздарды біріктіре отырып, бірлескен түрде қайта құрылымдау мүмкіндігі. Яғни, әртүрлі микроқаржылық ұйымдардан екі немесе одан көп мерзімі өткен қарызы бар азаматтар енді сол қарыздарын біріктіріп, жаңа төлем кестесін келісуге мүмкіндік алады.Жоба аясында қайта құрылымдау келесі мүмкіндіктерді қамтиды:микронесиелер бойынша қарыздарды біріктіру; кредиторлармен жаңа төлем кестесін келісу; өтеу мерзімін ұзарту және икемді төлем шарттарын ұсыну. Бұл өзгеріс бұрын бөлек жұмыс істеп келген бірнеше микроқаржы ұйымы мен бір қарыз алушы арасында келіссөз жүргізуге жол ашады.Бұл не үшін қажет?Мақсат — микронесиелер бойынша мерзімінен кешігіп қалған азаматтарға қаржылық қысымды азайту және олардың тұрақтылығын арттыру. Қазірде бір адамда бірнеше ұйымға берешегі болса, әрқайсысы жеке өсімпұл, айыппұл қосып, қысым көрсетеді. Қарыздарды біріктіру – бұл жағдайды жеңілдетеді, әрі адамның жағдайын біршама тұрақтандырады.Кімдер пайдалана алады?Механизмге әртүрлі кредиторлардан кемінде екі кепілсіз микронесиесі бар және олар бойынша мерзімі өткен қарызы бар азаматтар қатыса алады. Бағдарламаға микроқаржы ұйымдары қатысады деп күтілуде.Қашан іске асадыЖоба әзірге «Ашық НҚА» сайтында қоғам талқысында тұр. Қаулының нақты күшіне ену мерзімі қоғамдық пікір мен түпкілікті бекітуге байланысты. Дегенмен, бұл тәсіл қарыз алушыларды қорғаудың басым бағыты ретінде қарастырылып отыр.Мемлекет басшысының тапсырмасыБұған дейін Президент қазақстандықтарға қарыз құрсауынан шығуға көмектесу – «маңызды саяси мәселе» екенін атап өткен. Кейін Ұлттық банк басшысы Мемлекет басшысының тапсырмасын қалай орындайтынын түсіндірген болатын. Құжат бекітілсе, бұл өзгеріс мыңдаған азаматтың қаржылық жағдайын жеңілдетуі мүмкін.Фото: freepik

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Қаржы