<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 2025 жылы алаяқтықтың негізгі түрлері толығымен онлайн-ортаға көшті. Ескі схемалар ешқайда жоғалған жоқ, бірақ олар жасанды интеллект, жалған сайттар, deepfake дауыстар және психологиялық қысым жасау арқылы айтарлықтай қауіп төндіретін болды.Заманауи алдау схемалары қалай жұмыс істейтіні және өзіңізді қалай қорғауға болатынын Fingramota.kz-пен қарастырып көрелік.Фишинг: адамды өз деректерін өз еркімен беруге қалай мәжбүрлейдіФишинг – бұл жалған сайттар, хаттар мен хабарламалар арқылы сіздің логиндеріңізді, құпиясөздерді, карта деректерін қолға түсіру.Бұл қалай болады: сізге мессенджерде банктен, салықтан, маркетплейстен немесе жеткізу қызметінен хат, SMS немесе хабарлама келеді. Хабарлама мәтінінде&nbsp;«сәлемдеменің кешігуі», «салық берешегі», «күдікті операция», «өтемақы»&nbsp;туралы айтылады және толығырақ ақпарат алу үшін сілтемеге өту керек. Әрі қарай, сілтемеге өту кезінде сайт ашылады, оның шынайы сайттан ешқандай айырмашылығы болмайды. Пайдаланушы логинді, құпиясөзді, карта деректерін немесе SMS-пен келген кодты енгізеді және бұл деректер бірден алаяқтардың қолына түседі және ақша есептен шығарылады.Азаматтар алаяқтардың арбауына жиі түсіп жатады, өйткені жалған сайттардың шынайы сайттардан ешқандай айырмашылығы жоқ, олар https-қорғанысымен қамтамасыз етілген, жасанды интеллекттің көмегімен &nbsp;жетілдірілген мәтіндермен толтырылған және «дәл қазір» шешім қабылдауға мәжбүр ететін «уақыттың тапшылығын» желеу етеді.Дауыстық алаяқтар және deepfake-қоңырауларКлассикалық сценарийлердің бірі келесідей: адамға «банктен» қоңырау шалып, күдікті операция туралы хабарлайды, қаражатты дереу «қауіпсіз шотқа» аударуды талап етеді, содан кейін SMS-пен келетін кодтарды сұрайды. Алайда, тағы бір қорқынышты әдіс жиі қолданылуда: алаяқтар әлеуметтік желілерде туысының дауысының жазбасын табады, оның сандық көшірмесін жасайды және жәбірленушіге «ұлының, қызының немесе бастығының дауысымен» қоңырау шалып, қайта-қайта жалбарынып &nbsp;немесе шұғыл түрде ақша жіберуді талап етеді. Мұндай жағдайда адам эмоцияға беріліп, тіпті ақпаратты тексеруге тырыспайды.Жалған интернет-дүкендер және «сатылымдар»Алаяқтар шынайы интернет-дүкендерден айнымайтын сайттар жасайды. Әдеттегі схема келесідей: «қойманы жаппай сату» немесе «90%-ға дейін жеңілдіктер» туралы уәделері бар әлеуметтік желілердегі жарнама арқылы жәбірленуші кері есеп таймері бар әдемі безендірілген сайтқа кіреді, онда олар тауарды картамен төлеуді ұсынады; ақша есептен шығарылады, бірақ сәлемдеме ешқашан келмейді және сайт та көп ұзамай жоғалады. Кейде алаяқтар бірден жоғалып кетпейді және бірнеше күн бойы сатып алушылардың қырағылығын жою үшін жұмыс көрінісін сақтайды.Жеке деректерді ұрлау және аккаунттарды қолды етуАлаяқтар азаматтардың жеке деректерін: фишингтік хабарлар мен жалған сайттар арқылы, қолды болған дерекқорлардан, жалған пікіртерімдердің көмегімен, сондай-ақ әлеуметтік желілердегі ашық профильдер сияқты әр түрлі тәсілдермен жинайды. Олардың қолында жеткілікті ақпарат болған кезде, олар келесі кезеңге өтеді — жәбірленушінің аккаунттарына қол жеткізеді, иесінің бақылау мүмкіндігін өзіне қайтаруды бұғаттау үшін қолжетімділікті қалпына келтіру деректерін өзгертеді, оның атына кредиттер мен микрокредиттер ресімдейді, зат сатып алуды және кез келген басқа қаржылық &nbsp;операцияларды жасайды. Көбінесе адам бұл туралы бірнеше айдан кейін, қарыз туралы хабарламалар, кредитті төлеу талаптары немесе коллекторлардан қоңыраулар келе бастағанда ғана бірақ біледі.Инвестициялық алаяқтықЕң тиімсіз және қауіпті схемалардың бірі мессенджерде немесе әлеуметтік желіде әдеттегі танысудан басталады. Алаяқ бірте-бірте адамды өзіне қаратып, кірісі көп инвестициялар туралы әңгімелерімен бөліседі және қалай оңай және тез ақша табуға болатындығын көрсетеді. Содан кейін ол жеке кабинетте кірістің біртіндеп өсуін көрсете отырып, «аз мөлшерде инвестиция салуды» ұсынады. Адам ақшасын шығарып алуға тырысқанға дейін бәрі сенімді болып көрінеді: бұдан кейін оларға «комиссия», «салық» немесе «сақтандыру сыйлықақысын» төлеу қажеттілігі туралы хабарлайды. Осы ақшаларды аударғаннан кейін байланыс кенеттен үзіліп, «кабинетке» қолжетімділік жоғалады.Мұндай схеманың ерекше қауіпті түрі— «ұзақ уақыт араласу» деп аталады. Алаяқ бірнеше ай бойы сенімді қарым-қатынас орнатып, күнделікті қарым-қатынас жасауы, қажетті уақытта инвестиция салуды ұсынуы мүмкін. Осыған байланысты адамдар ақшаны ғана емес, сонымен бірге өз пайымдауына деген сенімділікті жоғалтады, өйткені алдау мүмкіндігінше сенімді көрінеді.Маркетплейстер мен QR-кодтарды ауыстыру арқылы алдауАлаяқтар онлайн-төлемдер мен аударымдар кезінде адамдарды алдау үшін әр түрлі әдістерді қолданады. Олар жалған «төлемге» сілтемелер жібереді, жалған төлемдер туралы хабарламаларды көрсетеді және «қате аударылған ақшаны» қайтаруды сұрайды. Көбінесе шабуылдаушылар сатушылардың немесе сатып алушылардың шоттарын ұрлап, сенімділікті арттыру үшін олардың атынан әрекет етеді. Сонымен қатар, кафелерде, автотұрақтарда немесе қайырымдылық жинақтарында QR-кодтарды ауыстыру тәсілі қолданылады: адам кодты сканерлейді, ал кодты ауыстыру алаяқтың шотына немесе фишингтік сайтқа апарады, әрі қарай алаяқ қаражатты немесе жеке деректерді ұрлайды.Дропперлер мен «ақша будандары»Дропперлермен немесе «ақша будандары» деп аталатын схема адамдарға қарапайым әрі қауіпсіз жұмысқа қатысуға ұсыныс жасауға негізделген. Алаяқтар оңай ақша табуға уәде беріп, «банктік картасын жалға беруді», оған аударымдарды қабылдауды немесе «компанияның жұмысы үшін» жаңа шот ашуды өтініп сұрайды. Мұның бәрі зияны жоқ техникалық көмек ретінде көрінеді – адамға олардың картасы арқылы «төлем жасау ыңғайлы» немесе «компанияға қосымша қаржы арнасы қажет» деп түсіндіріледі.Іс жүзінде мұндай операциялар ұрланған ақшаны алу және жылыстату үшін қолданылады. Көмектесуге келіскен адам іс жүзінде қылмыстық схеманың бір бөлігіне айналады. Оған қоса не болып жатқаны үшін жауапкершілік алаяқтарға емес, күмәнді аударымдар жүргізілген карта немесе шот иесіне жүктеледі. Нәтижесінде, «қосымша ақша тапқысы» келген аңқау адам заңсыз операцияларға қатысатынын білмесе де, қылмыстық істің қатысушысы болу қаупі бар.Неліктен адамдар мұндай схемаларға сеніп қалады?Себептер көбінесе технологиялармен емес, адамның эмоциясы мен дағдыларына байланысты. Көптеген адамдар аккаунтқа кіре алмай қаламын, маңызды төлемді өткізіп аламын немесе мүмкіндікті жіберіп аламын деген қорқынышпен жүреді. Басқалары тым сенгіш, оларға күлімдеп, сенімді сөйлеген соң айла-шарғы жоқ деп ойлайды. Асығыстыққа салу да маңызды: қарбаласта адамдар мән-жайын тексермейді және бірінші көрген нәрсені баса салады. Тез пайда тапқысы келудің де өз рөлін атқарады – жеңіл ақшаға уәде беру сақтықты әлсіретеді. Заманауи схемалар туралы ақпараттың жетіспеушілігі адамды одан да осал ете түседі.Нәтижесінде, алаяқтарға күрделі жүйелерді бұзудың қажеті жоқ – олар тек адам психологиясын бұзады.Өзіңізді қорғау үшін Fingramota.kz-тен қарапайым, бірақ тиімді кеңестерді орындау маңызды:Ешқашан&nbsp;ешкімге&nbsp;растау&nbsp;кодтарын,&nbsp;құпиясөздерді және картаңыздың деректерін бермеңіз — тіпті қоңырау шалушы банк қызметкері болып көрінсе де.Күдікті сілтемелерді баспаңыз және белгісіз адамдардан келген &nbsp;файлдарды ашпаңыз.Операцияларға лимиттер&nbsp;қойыңыз және күдікті белсенділікті бірден байқау үшін есептен шығару туралы хабарлау функциясын қосуды ұмытпаңыз.Кредит тарихыңызды үнемі тексеріп отырыңыз,&nbsp;онлайн сатып алу үшін бөлек карта пайдаланыңыз және ешқандай жағдайда карталарыңызды, аккаунттарыңызды немесе рұқсатты үшінші тұлғаларға бермеңіз.Маңызды! Егер сіз күдікті нәрсе байқасаңыз, картаны дереу бұғаттап, банкке хабарласыңыз. Алаяқтық фактісі расталса, eOtinish платформасы арқылы полицияға дереу өтініш беру керек.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_2_6f96cbf06b.png" alt="2605-infografika-kaz-2.png">Ең бастысы – сыни ойлауды дамытыңыз. Бұл сәйкессіздіктерді уақтылы байқауға, қысымға берілмеуге және импульсивті жауап бермеуге көмектеседі. Жағдайды неғұрлым сабырлы және саналы түрде бағаласаңыз, алаяқтардың сізді алдау мүмкіндігі де соғұрлым аз болады!Фото: fingramota.kz

2025 жылдағы интернет-алаяқтықтың кеңінен таралған түрлері: өзіңізді қалай қорғауға болады?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазан айынан бастап теңгенің долларға шаққандағы айырбастау бағамы 499-500 теңге деңгейіне дейін нығайып, шамамен 9%-ға өскені байқалады. Ұлттық банктің мәліметінше, ұлттық валютаның күшеюі қолайлы сыртқы ахуал, дәйекті макроэкономикалық саясат және инвесторлардың оң күтулері нәтижесінде жүзеге асып отыр, деп хабарлайды <a href="https://baq.kz/ulttyq-bank-tenge-kursyna-qatysty-malimdeme-zhasady-200026783/">BAQ.KZ тілшісі.</a>Мұнайдың әлемдік бағасы барреліне 60 АҚШ долларынан жоғары деңгейде тұрақты қалыптасқан. Сонымен қатар, АҚШ Федералды резерв жүйесінің мөлшерлемені төмендету циклі жаһандық доллар индексінің 8,3%-ға әлсіреуіне ықпал етті. Нәтижесінде дамушы нарықтар валюталары да осындай деңгейде нығайды. Бұл халықаралық инвесторлардың активтерге, соның ішінде Қазақстан нарығына қызығушылығын арттырып отыр.Ұлттық банк Үкімет және Қаржы нарығын реттеу агенттігімен бірлесіп, 2026-2028 жылдарға арналған макроэкономиканы тұрақтандыру және халықтың әл-ауқатын арттыру жөніндегі іс-қимыл бағдарламасын іске асыруда. Оның мақсаты – бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру, инфляцияны төмендету, сұраныс пен ұсыныс арасындағы теңгерімді қалпына келтіру және орнықты экономикалық өсімге жағдай жасау.Ақша-кредит саясаты нарық сенімін күшейттіҰлттық банктің қатаң әрі дәйекті шешімдері инфляциялық күтулерді қайта қарауға және теңгедегі қаржы құралдарының нақты кірістілігін арттыруға әсер етті. Бұл бейрезиденттер үшін де олардың тартымдылығын жоғарылатты.Қазан айының басынан қарашаның соңына дейін шетелдік инвесторлардың Қазақстанның мемлекеттік бағалы қағаздарына салған портфельдік инвестициялары 1,1 млрд АҚШ долларына артып, тарихи максимум – 3,6 млрд долларға жетті. Жыл басынан бергі өсім 1,5 млрд долларды құрады.Бұл қарыздық құралдардың құнын төмендетті: желтоқсанда 9 жылдық МБҚ 16,1% мөлшерлемемен орналастырылды (қазанда – 17,2%).Теңгенің нығаюы инфляцияны тежеуге әсер етудеҰлттық банк валюта нарығын тұрақты бақылауда ұстап отыр. Инфляцияның негізгі факторларының бірі – импорт үлесі жоғары тауарлар бағасы. Осы тұрғыдан теңгенің нығаюы сыртқы баға қысымының ішкі нарыққа берілуін шектейді және баға тұрақтылығын қолдайды.<blockquote>Біз еркін өзгермелі айырбас бағамы режимін сақтаймыз және теңгенің қисынды құбылмалылығына жол береміз. Валюта нарығында алыпсатарлыққа себеп болатын факторлар байқалмайды, – деп мәлімдеді Ұлттық банк.</blockquote>Айырбастау бағамының қазіргі динамикасы – экономикалық саясаттың сапалы жүргізіліп жатқанын және инвесторлар сенімінің артуын көрсетеді. Бұл Қазақстанға портфельдік инвестициялар ағынын әрі қарай да ұлғайтуға мүмкіндік береді.Фото: Александр Павский/Казинформ

Ұлттық банк теңге курсына қатысты мәлімдеме жасады

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда тұтынушылық кредит беру және қаржы ұйымдары клиенттерінің құқықтарын қорғау жүйесін реформалау жалғасуда. Соңғы екі жылда банктер мен микроқаржы ұйымдарында мерзімі өткен берешекті реттеу тәртібін айтарлықтай өзгертетін жаңа нормалар күшіне енді. Реформалардың мақсаты – халықтың борыш жүктемесін азайту және азаматтарға сотқа жүгінбей және коллекторлардың қысымынсыз төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік беру.Fingramota.kz азаматтарда банктік қарыздар немесе микрокредиттер бойынша туындаған мерзімі өткен берешекті реттеу рәсімінде не өзгергенін, осы рәсімді қандай жағдайда қолдануға болатынын және ол міндетті түрде кімге берілетінін айтып береді.Не өзгерді?&nbsp;1. 2021 жылғы 1 қазаннан бастап Қазақстанда заңнамалық тәртіп қолданылады, оған сәйкес кредитті өтеуде қиындыққа тап болған қарыз алушы өзінің мерзімі өткен берешегін реттеу үшін кредиторға жүгінуге құқылы. Кредитор қарыз алушыдан кешіктіру себебін және кредитті одан әрі өтеудің мүмкін нұсқаларын көрсететін жазбаша өтініш қабылдады.Осы жылдың басынан бастап клиентте берешекті реттеу мәселелері бойынша кредитормен байланысу орнатудың жаңа, қарапайым тәсілдері бар. Енді борышкер қаржы ұйымының мобильді қосымшасы немесе сайты арқылы осындай өтінішпен жүгіне алады. Қаржы ұйымының мобильді қосымшасы немесе сайты арқылы жіберілген өтінішті банк немесе МҚҰ қабылдауға және тіркеуге міндетті.2. Мерзімінің өтіп кеткені туралы хабарлау мерзімі де өзгерді. 2021 жылдан бастап банк немесе МҚҰ борышкерді мерзімі өткен сәттен бастап 30 күннен кешіктірмей хабардар етті. 2024 жылдан бастап мерзім 20 күнге дейін қысқартылды. Қазіргі уақытта банктер мен МҚҰ&nbsp;мерзімі өткен кезден бастап 10 күн&nbsp;ішінде шартта көзделген тәсілмен&nbsp;қарыз алушыны хабардар етуге&nbsp;міндетті. Мерзімдерді қысқарту реттеу рәсімінің уақытын созбауға бағытталған.Мерзімі өткен сәттен бастап 30 күн ішінде қарыз алушы кредиторға мерзімнің өту себептері туралы ақпарат береді және өзінің реттеу нұсқаларын ұсынуға құқылы. Қарыз алушы қайта құрылымдау үшін жүгінген кезде кредиторға өзінің жағдайын түсіндіруі керек. Жолданымда ол қандай кредит туралы жазғанын көрсетеді, не болғанын және неге бұрынғы режимде уақытша төлей алмайтынын, қаржылық жағдайының қалай өзгергенін сипаттайды — табысы азайды, жұмысынан айырылды, қосымша шығындары бар, ауру немесе басқа да өмірлік қиындықтар пайда болды. Одан кейін қарыз алушы нақты қандай көмек сұрайтынын түсіндіреді: төлемді азайту, кейінге қалдыру, кредит мерзімін ұзарту немесе кестені және қайта құрылымдаудың басқа түрлерін қайта қарау. Мұндай қолдаудың қай кезеңге қажет екенін және ол қазір қанша төлей алатынын жазу маңызды. Қалыптасқан жағдайды растау үшін қарыз алушы құжаттарды ұсынуы қажет.&nbsp;Қаржы ұйымы өтінішті 15 күн ішінде қарап, шешім қабылдайды. Егер 30 күн ішінде ымыраға келетін шарттарға қол жеткізілмесе, онда кредитор реттеу &nbsp;рәсімінен бас тартты деп саналады.3. Егер өзара қолайлы шешім табылмаса, қайда жүгіну керек&nbsp;Егер кредитор мен қарыз алушы қайта құрылымдау нұсқалары бойынша ортақ пікірге келмеген жағдайда, қарыз алушы мәселені сотқа дейінгі тәртіппен шешу үшін&nbsp;банктік немесе микроқаржы омбудсмандарына&nbsp;жүгіне алады. Өткен жылдан бастап банк омбудсманының өкілеттігі кеңейтіліп, алғаш рет микроқаржы омбудсманы институты енгізілді. Егер бұрын банк омбудсманы банк пен клиент арасында тек ипотекалық кредиттер бойынша туындаған дауларды қараса, енді ол жеке тұлғалардың тұтынушылық қарыздары және коллекторлық агенттіктерге берілген қарыздар бойынша мәселелерді қарайды. Микроқаржы омбудсманының мәселелерін қарау аясына жеке тұлғалардың қарыздары мен коллекторлық агенттіктерге берілген қарыздар кірді. Омбудсмандардың қызметтері тегін.Осылайша, мерзімі өткен кредиттері бар қарыз алушылардың жолданымдарын қараудың үш деңгейлі жүйесі қалыптасты. Ең алдымен банкке немесе МҚҰ-ға хабарласу қажет. Егер мәселе шешілмесе және тараптар арасында шешім табылмаса, онда қарыз алушы банк немесе микроқаржы омбудсманына &nbsp;жүгінеді. Егер қарыз алушы омбудсманның шешімдеріне қанағаттанбаса немесе шешім қабылданбаса немесе банк / МҚҰ шешімді орындамаса – сіздің Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне жүгінуге құқығыңыз бар.4. Кредиттер бойынша төлем мерзімін кейінге қалдыруды кім міндетті түрде ала алады және қандай жағдайда?&nbsp;Қазақстанда кредиттер мен қарыздар бойынша заңнамаға 2024-2025 жылдары осал топтардағы адамдарды, оның ішінде әскери қызметшілерді, аз қамтылған азаматтарды, сондай-ақ төтенше жағдайлардан зардап шеккен адамдарды &nbsp;ескеретін маңызды толықтырулар енгізілді. Бұл өзгерістер борыш жүктемесін жеңілдетуге және қиын өмірлік жағдайдағы қарыз алушыға қарыздарды қайта құрылымдауға мүмкіндік беруге арналған.2024 жылғы маусымда қол қойылған заңда&nbsp;әскери қызметшілерге&nbsp;арналған арнайы қағида көзделген. Міндетті әскери қызмет өткеретін адамдар үшін, сондай-ақ демобилизациядан кейін 60 күн ішінде кредиттер бойынша айыппұлдар мен пайыздарды есептеу тоқтатыла тұрады, сондай-ақ кредитті төлеу бойынша төлем мерзімі кейінге қалдырылады.Яғни, егер әскери қызметшінің кредиті болатын болса, қызмет кезеңінде және демобилизациядан кейін оған борышқа қызмет көрсету бойынша «жеңілдік» беріледі. Бұл азаматтық өмірге қайта оралғаннан кейін кіріс немесе тұрақтылықты қалпына келтіруге уақыт береді.Сондай-ақ, Агенттік ағымдағы жылы мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерге кредит беруге тыйым салу талабын енгізді. Банктер мен МҚҰ қарыз берудің алдында қарыз алушының мәртебесін мерзімді қызметке шақыру немесе оны өткеру тұрғысынан тексеруге тиіс. Егер адам мерзімді қызметте болса, оған кредит берілмейді. Әскери қызметшінің мәртебесі туралы деректер кредиттік бюроларға беріледі, содан кейін олар банкке немесе МҚҰ-ға хабарлайды.Халықтың әлеуметтік осал топтары және ТЖ-дан зардап шеккендер2024-2025 жылдардағы бастамалар күнделікті қиындықтарға немесе төтенше жағдайларға байланысты кірісін жоғалтқан немесе дағдарысқа ұшыраған азаматтарды қолдауға бағытталған. Әлеуметтік тұрғыдан осал азаматтар үшін өмірлік жағдайдың нашарлауы құжат жүзінде расталған жағдайда кредиттерді төлеу &nbsp;мерзімі кемінде үш айға кейінге қалдыру мүмкіндігі көзделген.&nbsp;Төтенше жағдай салдарынан зардап шеккендерге төлем мерзімі &nbsp;айыппұлдар мен қосымша комиссияларсыз міндетті түрде кемінде 3 айға кейінге қалдырылады. Төлемдер кестесін қолданыстағы төлем сомасының 50%-ына азайту арқылы өзгерту қолдау көрсетудің тағы бір нұсқа болуы мүмкін.Өмірлік қиын жағдайға (кірістің қысқаруы, ауру, жұмыстан немесе жалақыдан айырылу) тап болған адамдар айыппұлдар мен коллекторлық қысымынан уақытша босатылуы мүмкін.&nbsp;Қарызды қайта құрылымдау шарттары төмендегідей болуы мүмкін:сыйақы мөлшерлемесін азайту;төлем мерзімін кейінге қалдыру;өтеу әдісін өзгерту;қарыз сомасын ұлғайту;мерзімі өткен негізгі борышты және (немесе) сыйақыны кешіру, айыпақының (айыппұл, өсімпұл), комиссиялар мен қарызға қызмет көрсетуге байланысты өзге де төлемдердің күшін жою;&nbsp;ипотека нысанасы болып табылатын жылжымайтын мүлікті дербес түрде сату немесе кепіл мүлкін кредиторға беру арқылы бас тарту төлемін ұсыну;міндеттемені сатып алушыға беру арқылы жылжымайтын мүлікті өткізу.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_55_0bb0fd8221.png" alt="2605-infografika-kaz-55.png">Фото: fingramota.kz

Кешіктіруден шешімге дейін: кредиттер бойынша берешекті реттеу тәртібі қалай өзгерді?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда цифрлық орта белсенді дамуда: онлайн-сервистер, мемлекеттік көрсетілетін қызметтер және мобильді қосымшалар саны күннен күнге артуда. Алайда, солармен қатар доксинг – &nbsp;адамның келісімінсіз жеке деректерді мақсатты түрде жинау, жариялау немесе тарату. жағдайларының саны да өсуде.Өзіңізді және жақындарыңызды доксинг-шабуылдарынан қалай қорғауға болатынын Fingramоta.kz-пен бірге қарастырайық.Қаскүнемдер жеке деректерге қалай қол жеткізе алады &nbsp;Өкінішке орай, заман ағысына қарай біз әлеуметтік желілерде, маркетплейстерде, қосымшаларда тіркелуге мәжбүрміз, оны біздің деректерімізді қолға түсіру үшін осы салада азды-көпті білімі бар алаяқтарға оңайға соғуда. Олардың мұны қалай жүзеге асыратыны жөнінде әрі қарай айтып береміз.1.&nbsp;Іздеу жүйелері&nbsp;– олардың көмегімен ескі жазбаларды, түсініктемелерді, форумдардағы еске алуларды табуға болады, ал жетілдірілген мүмкіндіктер нақты сайттар немесе файлдардың түрлері бойынша іздеуге мүмкіндік береді. Адамдардың әртүрлі платформаларда бірдей лақап атты пайдалану әдеті қосымша осалдық тудырады: бұл пайдаланушы туралы деректерді бірден бірнеше қоғамдық ресурстардан жинауды жеңілдетеді.2.&nbsp;Әлеуметтік желілер&nbsp;– ашық профиль іс жүзінде аты-жөні, жұмыс орны, қаласы, фотосуреттері және қарым-қатынас ортасымен дайын файлға айналады. Тіпті парақша жабық болса да, доксер ақпаратты басқа адамдардың жазбаларының астындағы түсініктемелер, қауымдастықтарға қатысу, достарының жарияланымдары арқылы жинай алады. Көп жағдайда олар қосымша деректерге қол жеткізу үшін рекрутердің немесе компания қызметкерінің атын жамылып достарға қосылады.3.&nbsp;Әлеуметтік инженерия&nbsp;– қаскүнемдер жеке деректерді адамның өзінен тікелей алуға қарманып, банкирдің, дәрігердің немесе ұйым қызметкерінің атынан жазуы мүмкін. Көптеген пайдаланушылар өздерін алдап тұрғанын түсінбей және ақпаратты өздері береді.4.&nbsp;Жұмыстағы қарым-қатынастар&nbsp;– егер басшы сайтта немесе әлеуметтік желілерде қызметкерлердің тізімін фотосуреттерімен бірге орналастырса, оны доксерлер қуана пайдаланады. Тіпті, тек кәсіптік мәлімет &nbsp;болып көрінетін болмашы мәліметтер бойынша адамның тұрғылықты жерін анықтауға, содан кейін әлеуметтік желілерде адамның профилін табуға болады. &nbsp;Коммерциялық қызмет те өз ізін қалдырады – көптеген елдерде компания құрылтайшыларының деректері ашық түрде қол жетімді.5. Қара нарық – даркнетте мемлекеттік органдар мен компаниялардың жария болап кеткен деректері сатылады, онда сіз төлқұжат сканерлерінен бастап банктік қосымшаларға дейін бәрін таба аласыз. Мұндай ақпарат салыстырмалы түрде қымбат болмайды, олардың болуы доксингті жеңілдетеді.Деректер брокерлері қылмыскерлердің құрығына түсіп қалғандарын &nbsp;өздері де түсінбеулері мүмкін, себебі мұндай компаниялар жеке ақпаратты көптеген дереккөздерден заңды түрде жинайды және бір жүйеге келтіріп, бизнеске сатады. Бұл деректер бөгде адамдарға арналмағанымен, олар көп жағдайда &nbsp;алаяқтардың қолына түсіп жатады және адам туралы мәліметтер жинауды айтарлықтай жеңілдетеді.Егер сіздің деректеріңіз жария етілген болса не істеу керек?Доксинг фактілерін жинақтап тіркеп жүріңіз: электрондық хаттарды, дауыстық хабарламаларды, SMS-ті жинаңыз, әлеуметтік желілерде жазбалардың немесе түсініктемелердің скриншоттарын жасаңыз. Бұл полицияға, сотқа дейінгі шағымға және т.б. жүгіну үшін қажет болуы мүмкін.Контентті жоюды талап етіңіз: егер адам немесе ұйым сіздің жеке деректеріңізді таратқан болса, олар көбінесе жалған немесе жаңылыстыратын ақпаратпен бірге жүреді. Сіз материалды жоюды немесе түзетуді талап ететін деректер жарияланған платформаларға немесе сайттарға тікелей жүгіне аласыз.Доксинг туралы міндетті түрде құқық қорғау органдарына хабарлаңыз, әсіресе егер ол бопсалаумен немесе қоқан-лоққы жасаумен бірге жүрсе.Заңгермен кеңесіңіз: ол перспективалар мен ықтимал тәуекелдерді бағалауға көмектеседі, сондай-ақ Қазақстан заңнамасы тұрғысынан өзіңізді қалай қорғауға болатынын айтады.Жеке өміріңізді қорғаңыз: Барлық жерде – әлеуметтік желілерде, жұмыс аккаунттары мен сайттарда, маркетплейстерде және т.б. жеке ақпаратты барынша азайтыңыз.Қазақстанның доксинг туралы заңнамасында не жазылған?Әрине, егер сіз доксингке тап болсаңыз, дереу полицияға және заңгерлерге хабарласқаныңыз жөн, дегенмен біз Қазақстанның заңдары бұл қылмыс туралы не айтатынын және қаскүнемдерді не күтетінін қысқаша айтып береміз.ҚР Конституциясының 18-бабы әрбір қазақстандықтың жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына, жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, почта, телеграф арқылы және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына кепілдік береді. Осылайша, доксинг Конституцияны тікелей бұзу болып табылады.Әрі қарай, егер доксер бопсалаумен айналысса,&nbsp;онда бұл Қылмыстық кодекстің 194-бабы, ол қылмыскерге төрт жылға дейін шектеу немесе бас бостандығынан айыруға қауіп төндіреді. Ауырлататын жағдайларда мерзім&nbsp;15 жылға дейін ұзартылуы мүмкін.Қылмыстық кодекстің 147-бабы – «Жеке өмірге қол сұғылмаушылықты және Қазақстан Республикасының дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасын бұзу» туралы да ұмытпау керек. Адамның жеке немесе отбасы құпиясын құрайтын, жеке өмірі туралы мәліметтерді оның келісімінсіз заңсыз жинау үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.Егер қылмыскер адамның жеке өмірі туралы мәліметтерді оның келісімінсіз таратса немесе өз әрекеттерімен жәбірленушінің құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтірсе, онда ол үш жылдан алты жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Егер ол интернетті қолдана отырып таратылса, онда жаза жеті жылға дейін артуы мүмкін.1.Өзіңіздің цифрлық ізіңізді барынша жасырын ұстаңыз: әлеуметтік желілеріңізді тексеріңіз, ескі жазбаларды жойыңыз, телефонды, мекенжайды, оқу орнын, жұмыс орнын, балаларыңыздың деректерін ашық қолжетімділіктен алып тастаңыз.2.&nbsp;Әртүрлі құпиясөздер қолданыңыз:&nbsp;бір құпия сөзбен сіз барлық аккаунттардағы деректерді жоғалту немесе салдарынан зардап шегу қаупі бар. Сізге Bitwarden, 1Password, Google Password Manager сияқты құпиясөз менеджерлері көмектесе алады.3.&nbsp;Екіфакторлық бірдейлендіруді қосыңыз: мүмкін болған жердің барлығында – &nbsp;WhatsApp, Instagram, Telegram, Google, eGov, Kaspi жасаңыз.4.&nbsp;Профильдің басқаларға көрінуін шектеңіз: достарыңыздың тізімін, фотоға, геолокацияға, туған күнге, белсенділікке белгілерді жауып қойыңыз. Әлеуметтік желілеріңізді мүмкіндігінше жеке етіңіз.5.&nbsp;Барлық жерде бірдей лақап ат қолданбаңыз:&nbsp;бірдей лақап ат сізге ондаған сайттардан досье жинауға мүмкіндік береді. Әр түрлі платформалар үшін әр түрлі нұсқалар болған дұрыс.6.&nbsp;Мессенджерлерде бейтаныс адамдарға ешқашан құжаттарыңызды жібермеңіз:&nbsp;жеке&nbsp;куәлікті, ЖСН, ЭЦҚ, банк деректемелерін, билеттерді, анықтамаларды жібермеңіз – бұл доксингке және кредиттерді ресімдеуге тікелей жол.7.&nbsp;Өз&nbsp;құрылғыларыңызды қолжетімділікке тексеріңіз:&nbsp;ескі қолданбаларды, камераға/микрофонға рұқсаттарды, байланыс деректеріне, галереяға, құжаттарға қолжетімділікті жойыңыз.8.&nbsp;Ашық дереккөздерін тазалаңыз: хабарландыру қызметтерінен, ескі форумдардан, профильдік сайттардан деректеріңізді жойыңыз. Қосымша қауіпсіздік үшін іздеу жүйелерінде аты, телефон нөмірі және фотосуреті бойынша өзіңізді тексеріңіз.9.&nbsp;Файлдар мен сілтемелерге сақ болыңыз: APK файлдарын жүктемеңіз, «жұмыс бойынша», «мектептен», «банктен» деген бейтаныс сілтемелерді ашпаңыз. Әлеуметтік инженерия – доксерлердің негізгі құралы.10. Байланыс деректерін бөліп қойыңыз, «қорғаныс» телефон нөмірін пайдаланыңыз: әлеуметтік желілер, сайттарға тіркелу, сатып алу және жеткізу қызметтері үшін жеке нөмір өте қолайлы болады. Негізгі нөмір тек жақын адамдарға белгілі болуы – бұл доксинг, спам, қоқан-лоққы және хакерлік қаупін азайтады.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_52_99ea748741.png" alt="2605-infografika-kaz-52.png">Өзіңізді, жеке деректеріңізді қорғаңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылықты арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Доксинг шабуылдауда: өзіңді және өзіңнің дербес деректеріңді қалай қорғау керек? 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 2025 жылғы 30 қыркүйектен бастап біздің елімізде онлайн тұтынушылық кепілсіз &nbsp; қарыздар беру кезінде «шешім қабылдау кезеңі» деп аталатын жаңа тетік іске қосылды.Аталған тетік қарыз алушыға шарт жасасқаннан кейін қаражат аударуды кешіктіруді көздейді: ақша тек күту кезеңі аяқталғаннан кейін және клиент тарапынан қарыз алу ниетін қайта растағаннан кейін ғана аударылады.Fingramota.kz бұл адамдардың кредиттер рәсімдеу кезіндегі мінез-құлқына қалай әсер ететінін, алаяқтық кредиттер ресімдеудің алдын алуға қалай көмектесетінін және жаңа тетік қарыз алушылардың қай санатына қолданылатыны жөнінде айтып береді.«Шешім қабылдау кезеңі» қалай жұмыс істейдіБұрын көптеген адамдар қарызды тез, ойланбастан немесе басқа адамның қысымымен алып, алаяқтардың құрығына түсіп жатқан. Жаңа тетік мұндай оқиғаларға ұрынбаудың алдын алуға көмектеседі. Бұл қосымша «сақтандыру» сияқты және кредит алмас бұрын ойлануға берілетін &nbsp;мүмкіндік. Бұдан былай мұндай «саңылаудың» арқасында адамдар өз шешімдерін қайта қарап, кредит алудан бас тарта алады. &nbsp;«Шешім қабылдау кезеңінің» ұзақтығы қарыз сомасына байланысты:150 АЕК-тен 255 АЕК-ке дейінгі қарыздар үшін (589 800 теңгеден 1 002 660 теңгеге дейін) - алаяқтық қаупі жоғары болған кезде кемінде&nbsp;8 сағат.Неғұрлым ірі қарыздар үшін, яғни 255 АЕК-тен жоғары (~1 002 660 теңгеден астам), сондай-ақ 75 АЕК-тен жоғары (~294 900 теңге) микрокредиттер үшін - кемінде 24 сағат.Ақшаны қарыз алушы келіскеннен кейін ғана аудару: «шешім қабылдау кезеңі» аяқталғаннан кейін қарыз алушы «электрондық үкіметтің» веб-порталында кредиттік бюрода ресімделген келісімді беру арқылы не кредиторды ақпараттандыру нысандары арқылы қарыз алу ниетін растауға тиіс.Қарыз алушының бас тартуы: егер «шешім қабылдау кезеңі» ішінде қарыз алушы қарыздан бас тарту туралы шешім қабылдаса, шарт жойылады және кредитор ақша аударуды жүргізбейді.«Шешім қабылдау кезеңі» қандай қарыздарға қолданыладыБұл қағида тек тұтынушылық кепілсіз онлайн-қарыздар үшін жарамды.Ол тауарлық (яғни тауар сатып алу үшін алынған кредиттер) кредиттерге қолданылмайды.Егер 150 АЕК лимитінен аспаса, кредиттік карта шеңберіндегі қарыздарға қолданылмайды.Ол сондай-ақ ішкі қайта қаржыландыруға (яғни, егер қарыз сол ұйым шеңберінде қайта қаржыландырылса) қолданылмайды.Бір күнде бірнеше қарыз: егер қарыз алушы бір күн ішінде бірнеше кредит рәсімдеген болса және олардың жалпы сомасы лимиттерден асып кетсе, шешім қабылдау кезеңі бәрібір міндетті болып табылады.Балама нұсқа – өзі барып өтініш жасау: егер ақша шұғыл қажет болса, қарыз алушы онлайн арқылы емес, банк бөлімшесіне немесе МҚҰ-ға бара алады – онда шешім қабылдау кезеңі міндетті емес.Бұл тетік &nbsp;не үшін енгізілдіЕң алдымен, қарыз алушылардың қорғанысын арттыру, адамдарға ойластырылған шешім қабылдауға уақыт беру және асығыс және қауіпті кредиттерден аулақ болу.Алаяқтық қаупін азайту. Көбінесе жылдам онлайн-қарыздарды алаяқтар пайдаланады – шешім қабылдау кезеңі бұл тәуекелді азайтады.Қаржылық жауапкершілікті күшейту. Қарыз алушы кредиттің өзіне шынымен қажет пе екендігін бағалай алады және егер ол өз ойын өзгерткен болса, бас тарта алады.Банк қызметтерінің ашықтығын арттыру. «Шешім қабылдау кезеңімен» қатар банктер өз сайттарында төлемдерді есептеуге арналған калькуляторларды орналастыруға және толық өтелгеннен кейін берешектің жоқ екені туралы анықтама беруге міндетті. &nbsp;Бұл онлайн қарыздар нарығына қалай әсер етуі мүмкінЕнді кредиттерді онлайн режимде «бірден» беру мүмкін болмайды – ақша шотқа бірден емес, 8-24 сағаттан кейін түседі.Бұл «импульсивті» өтінімдердің санын азайтып, жылдам қарыздардың жалпы санын азайтуы мүмкін.Ойлану кезеңі адамдардың кейбірінің шешімін өзгертуге және кредиттен бас тартуға әкелуі мүмкін, бұл берілген онлайн-қарыздардың жалпы көлемін азайтады.Қарыз алушы не істеуі керекЕгер сіз онлайн қарыз алуды жоспарласаңызЖаңа режимді ескеріңіз: шартқа қол қойылғаннан кейін автоматты түрде ақша түседі деп күтпеңіз — ақша «шешім қабылдау кезеңі» аяқталғаннан кейін және сіздің растауыңыздан кейін ғана түседі.Шешімді таразылаңыз: осы уақытты кредит талаптарын (пайызы, мерзімі, төлемдері) қайта қарау үшін пайдаланыңыз, басқа ұсыныстар іздеп көріңіз.Бас тартудан қорықпаңыз: егер сіз ойыңызды өзгерткен болсаңыз — шешім қабылдау кезеңінде ешбір шығынсыз қарыздан бас тартуға құқығыңыз бар.Егер шұғыл қажет болса: жаңа тетік қолданылмайтын банк немесе МҚҰ кеңсесіне жүгіну нұсқасын қарастыруға болады.Қаржыңызды жоспарлаңыз: аударымның кешігуіне байланысты өтінім беру мен нақты ақша алу арасындағы уақытты алдын ала есептеу қажет.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_47_006b96c03d.png" alt="2605-infografika-kaz-47.png">Қаржылық сауатыңызды Fingramota.kz-пен бірге арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Неліктен бұдан былай кредиттер бірден берілмейді: «шешім қабылдау кезеңі» туралы 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда алаяқтық әрекеттер саны артты, олар қылмыстық схемаларда ата-аналық бақылау жүйесін пайдаланады. Олар тек банк қызметкерлерінің жалған қоңырауымен шектелмей, мектеп чаттары мен мессенджерлер арқылы да құрбандарын табады. Алаяқтардың бұл әрекеттерін сенімді көрсету үшін олар ата-аналардың балаларын қауіптен қорғауға деген ниетіне әсер етеді. Fingramota.kz бұл материалда жаңа алаяқтық схемасын талдайды және одан қалай қорғануға болатынын түсіндіреді.Алаяқтық схемалары «ата-аналық бақылау»1. Мектеп/министрлік/полиция атынан хабарлама Ата-аналарға немесе балаларға мессенджерлер немесе SMS арқылы хабарлама келеді, мысалы: «Мектепте міндетті ата-аналық бақылау енгізілуде», «Бала аккаунтының қауіпсіздігін растау қажет», «ІІМ нұсқаулығы». Сонымен қатар, Білім министрлігі биыл қыркүйек айында хабарлағандай, қазір алаяқтар балаларға қоңырау шалып, өздерін мұғалімдер немесе мектеп қызметкерлері ретінде таныстырады және электрондық күнделікті жаңарту немесе басқа оқу мәселелері жөнінде SMS кодтарын айтуын сұрайды. Егер бала кодты айтса, алаяқтар ата-ананың eGov жеке кабинетіне, онлайн-банкингіне немесе банктік шоттарына қол жеткізе алады.2. «Ата-аналық бақылауды» орнатуКейде алаяқтар ата-аналарға балалардың қорғалуын қамтамасыз ету үшін жүйені орнатуды немесе жаңартуды ұсынады. Ата-ана келіссе, оған «ата-аналық бақылау» немесе «қорғау модулін» орнату үшін сілтеме жібереді. Бірақ сілтеме ресми қосымшалар дүкеніне немесе ресми сайтқа емес, жалған ресурсқа апарады, онда ата-ана жеке деректерін енгізеді, олар кейін алаяқтар пайдаланады.Тағы бір нұсқа: сілтеме құрылғыға зиянды бағдарламаны орнатады, ол ата-ананың барлық әрекеттерін жазып, шоттан ақша шығара алады және цифрлық құжаттарға қол жеткізеді. Нәтижесінде қаражат жоғалады, жеке деректер ұрланады, сенгіш азаматтың келісімінсіз несие рәсімделуі мүмкін.3. Баланың телефонына ойдан шығарылған вирусАлаяқтар ата-аналарға тағы бір әдіспен қысым көрсетеді — баланың құрылғысына қауіпті вирус туралы қорқытып. Олар әлеуметтік желі қауіпсіздік қызметінің атынан қоңырау шалып немесе мессенджерлерде хабарлама жібереді: «Бала телефонынан вирус табылды, қорғау орнату қажет» немесе «Құрылғыға қауіпсіздік жаңартуы керек».Қорқынышты ата-аналарға APK файл жүктеп алу немесе сілтеме бойынша өту ұсынылады. Бұл екі жағдайда да вирус орнатылып, құрылғыға толық қол жеткізеді. Ата-аналар келіссе, алаяқтарға шоттармен және жеке деректермен еркін әрекет ету мүмкіндігі беріледі.4. Жалған сыныптасына «ата-аналық бақылауды» орнатуға көмекАлаяқтар баланың әлеуметтік желідегі немесе мессенджердегі аккаунтын бұзып, одноклассникке «ата-аналық бақылауды» орнатуға көмектесуін сұрайды. Оны шынайы көрсету үшін, барлық ата-аналардың келісімі қажет деп сендіреді.Мысалы: «Папам жаңа бақылау қосып жатыр, мен растауым керек. Анаңа SMS кодын айтуын сұрашы — өтінемін, тез!» Егер бала сенсе, алаяқтар барлық маңызды кодтарды алып, несие рәсімдеуге кіріседі.5. Баланың шығындарын растауБұл схема да ата-аналарға бағытталған: алаяқтар қоңырау шалып немесе жазып, баланың Roblox немесе Steam дүкенінде бір нәрсе сатып алғанын айтады. Жалған сатып алуды тексеру немесе тоқтату үшін код сұрайды. Шын мәнінде сатып алу болмағандықтан, код арқылы алаяқтар онлайн-банкингке, eGov және т.б. қол жеткізеді.Неліктен схема жұмыс істейдіАта-аналар балаларын қорғау үшін сақтықты жоғалтады; Балаларға оңай манипуляция жасалады, қорқыныш немесе кінә сезімін тудыру оңай; Көптеген ата-аналар цифрлық қауіпсіздік ережелерін білмейді: APK орнатуға болмайды, SMS коды банктік деректерге қол жеткізеді, мектептер мен мұғалімдер ешқашан растайтын код сұрамайды; Ресми сервистер шын бар болғандықтан, ата-аналар алаяқтыққа сенуі мүмкін. Барлық осы себептерді алаяқтар пайдаланып, шынайы қамқорлықты жалған хабарламалармен ауыстырады.Алаяқтық ата-аналық бақылауды қалай тануға боладыШұғыл орнатуды немесе растаманы талап етеді; SMS кодтарын, логиндерді, карта деректерін сұрайды; Мектеп, министрлік, полиция атынан жазса да, қарапайым нөмірлерден хабарлама келеді; Қорқыныш немесе кінә сезімін тудырады; Хабарлама ресми көрінсе де, орфографиялық қателер, дұрыс емес тыныс белгілері, қате мемлекеттік немесе мектеп атаулары бар; Түсінбейтін техникалық әрекеттерді орындауды талап етеді — бағдарлама орнату, қашықтан қолжетімділікті қосу, таныс емес сайтта логин/пароль енгізу; WhatsApp немесе басқа мессенджерлер арқылы «вирус туралы» хабарлама жібереді, ресми сайт арқылы емес. Негізгі қорытынды: Код, қолжетімділік, бағдарлама орнату немесе сілтемеге өту сұралатын болса — бұл алаяқ. Мектептер, мұғалімдер және мемлекеттік органдар ешқашан SMS-кодтар мен банктік деректерді сұрамайды.Алаяқтық «ата-аналық бақылаудан» қалай қорғану керекБалаңызбен келісіңіз: мұғалім, полиция немесе қауіпсіздік қызметінің кез келген өтінішін алдымен сізбен талқылайды. Ақпаратты тек ресми байланыстар мен арналар арқылы тексеріңіз. Мектеп «бақылау орнатуды» талап етсе, ресми нөмір арқылы сынып жетекшісіне немесе әкімшілікке қоңырау шалыңыз. Чаттардағы сілтемелерге өтпеңіз, тіпті хабарлама ресми көрінсе де — бұл фишинг немесе зиянды бағдарлама болуы мүмкін. Шынайы ата-аналық бақылауды ресми қосымшалар дүкендері арқылы орнатыңыз, чаттағы белгісіз нұсқауларсыз. Мысалы: Google Family Link, Apple Screen Time, Kaspersky Safe Kids, Microsoft Family Safety. Қосымшаларды үнемі жаңартып, антивирусты ұмытпаңыз. Балаларға түсіндіріңіз: «жеңіл ақша» немесе «бонустар» болмайды. Алаяқтар балаларды «сыйлықпен» қызықтырып, кейін деректерді алып кетеді.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/infographics_1211_58_627c248fe2.png" alt="infographics-1211-58.png">Қауіптенсеңіз — бірден полицияға хабарлаңыз. Ақшаны немесе жеке деректерді жоғалтқаннан гөрі алдын алу артық. «Ата-аналық бақылау» схемасы қауіп төндіреді, өйткені оны дұрыс сөздер қоршап тұр: қауіпсіздік, қамқорлық, мектеп, мемлекет. Алаяқтар ата-аналардың сеніміне және балаларға деген қорқынышқа әсер етеді, сондықтан қорғаныс тек қосымшалармен емес, отбасылық дәстүрмен де қамтамасыз етілуі керек: бала алдын ала біледі, кез келген «қалпы келмейтін» өтініш — дереу ересек адамға хабарласу себебі.Фото: fingramota.kz

Ата-ана бақылауы: жаңа алаяқтық схема

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Ағымдағы жылғы 24 қарашадан бастап Қазақстанда төлем мерзімі өткен тұтынушылық қарыздары бар азаматтарды неғұрлым жауапты кредиттеуге бағытталған жаңа қағидалар қолданыла бастады.&nbsp;Қарыз алушылар үшін не өзгереді, жаңа шектеулер не үшін енгізіледі және олар тұтынушылық кредиттеу нарығына қалай әсер ететінін Fingramota.kz-пен бірге қарастырайық&nbsp;БЖК &nbsp;деген не және ол неліктен маңызды&nbsp;Борыш жүктемесінің коэффициенті (БЖК) — бұл кірістің кредитті төлеуге кететін үлесі. Оның шекті мәні — 0,5. Бұл барлық қарыздар бойынша ай сайынғы төлемдер қарыз алушының кірісінің 50%-нан аспауға тиіс дегенді білдіреді. Мысалы: егер азамат 300 000 теңге табыс тапса, онда БЖК 0,5 болған кезде оның ең жоғары «кредиттік жүктемесі» — айына 150 000 теңге.Бұл көрсеткіш банктерге адам жаңа кредитті қайтармау тәуекелінсіз оған қызмет көрсете алатынын бағалауға көмектеседі.Ұзақ уақыт төлем мерзімін өткізген қарыз алушылар үшін не өзгереді&nbsp;Соңғы 12 айда 90 күннен астам төлем мерзімін өткізген азаматтар үшін БЖК-ның ең жоғары мәні 0,5-тен 0,25-ке дейін төмендейді. Бұл дегеніміз, банктер жаңа кредиттер беру кезінде бұрынғы 50%-дың орнына жүктеме ретінде мұндай қарыз алушының кірісінің 25%-нан аспайтынын ескереді. Мысалы: 300 000 теңге кіріс кезінде ай сайынғы ең жоғары рұқсат етілетін төлем 150 000 теңгеден 75 000 теңгеге дейін төмендейді.Бұл шектеу қайталанатын дефолттар мен шамадан артық кредит алудың алдын алу үшін енгізіледі.Кімге кепілсіз тұтынушылық кредиттер беруге тыйым салынады&nbsp;Тыйым банктік кредиттер бойынша кешіктіру мерзімі күнтізбелік 30 күннен асатын&nbsp;немесе микрокредиттер бойынша кешіктіру мерзімі&nbsp; 1 күннен асатын қарыз алушыларға қолданылады. Халықаралық нормалар бойынша 30 күннен астам кешіктіру банк үшін қарыз алушының бұрынғыға қарағанда тәуекелі жоғарылағанын және оның кредит бойынша төлемді тоқтату ықтималдығы жоғары екенін білдіреді. Қарыз мерзімі қысқа және күндермен немесе апталармен өлшенетін, тіпті ең аз төлем кідірісі бір күн болатын микрокредиттер бойынша кредит проблемалық болуы мүмкін деген белгіні білдіреді.Қарыз алушылардың басқа санатына 2025 жылғы 1 шілдеден бастап соңғы 36 айда толық&nbsp;кешірілген берешегі&nbsp;(негізгі қарыз немесе сыйақы) бар адамдар жатады. Мұндай қарыз алушылар&nbsp;кредит тәуекелі жоғары&nbsp;және қарызды қайта қайтармайтындар санатына жатқызылады. Мұндай қарыз алушыларға жаңа кредиттер беруді шектеу азаматтардың қайтадан қарызға батпауына, сондай-ақ масылдықтың пайда болмауына және кредит өнімдерін теріс пайдаланбауға мүмкіндік береді.Қарыз алушылардың тағы бір санаты&nbsp;соңғы 12 айда қарызына қайта құрылымдау жүргізгендер,&nbsp;бірақ қайта құрылымдау қарыз төлемдері бойынша тәртіптің жақсаруына әкелмеді (яғни қарыз алушы сол күйі дұрыс төлемеді). Жосықсыз кредитор мұндай клиенттің нақты қаржылық жағдайын бұрмалаған кезде мұндай қайта құрылымдауды жалған деп атайды. Бұл, бір жағынан, қарыз алушыға кредит тарихын формальды түрде жақсартуға мүмкіндік бергенімен, екінші жағынан, нақты борыш жүктемесін төмендетпейді және оның төлем қабілетін көтермейді.Жалған қайта құрылымдау жүргізілген-жүргізілмегенін түсіну үшін реттеуші келесі өлшемшарттарды айқындады:1) &nbsp; &nbsp;қарыз бойынша берешек сомасы қарыз қайта құрылымдалған сәттен кейінгі 6 айда 5% және одан да көп пайызға кеміген жоқ;&nbsp;2) &nbsp; &nbsp;қарыз бойынша мерзімі өткен берешек бар және соңғы 12 айда &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; 2 және одан да көп қайта құрылымдау жүргізілген; &nbsp;3) &nbsp; &nbsp;қайта құрылымдалған қарыз бойынша сыйақының негізгі борышқа қатынасы 20%-дан асады; &nbsp;4) &nbsp; &nbsp;жаңа банктік қарыз беру жолымен қарыз бойынша мерзімі өткен берешекті ішкі немесе сыртқы қайта қаржыландыру жүргізілген.Кредитті рәсімдемей тұрып нені білу керек?Fingramota.kz егер сіз кредит алу туралы шешім қабылдаған болсаңыз, онда қарызды рәсімдемей тұрып оны қандай мақсатқа алатыныңызды анықтап алу керек екенін естеріңізге салады. &nbsp;Бұл, мысалы, кепілдің болуына және қарызды не үшін пайдаланудың жоспарланғанына байланысты.&nbsp;Сізге мақұлданған қарыз сомасы, ай сайынғы төлем мөлшері, пайыздық мөлшерлеме, кредит қалай төленеді, қандай мерзімде, кредит алу кезінде төлемдер бар ма, мерзімінен бұрын немесе ішінара өтеу, артық төлем қанша болады, қолма-қол ақша үшін комиссия бар ма деген сияқты кредит шарттары туралы біліп алыңыз.&nbsp;Кредит бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесіне назар аударыңыз. ЖТСМ – бұл қарыз алушы кредит шарты бойынша төлейтін барлық төлемдердің жалпы сомасы. Ол неғұрлым төмен болса, кредит соғұрлым тиімді болады.&nbsp;Бірнеше банктер мен МҚҰ-ның ұсыныстарын салыстырыңыз. Бұл сізге ең тиімді нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді.&nbsp;<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_43_593b684839.png" alt="2605-infografika-kaz-43.png">Кредит менеджеріне сұрақтар қоюдан қысылмаңыз және қол қоймас бұрын шартты мұқият оқып шығыңыз!Фото: fingramota.kz

Қарыз алушылар үшін БЖК есебін қатаңдату: не өзгереді және бұл кредиттерге қалай әсер етеді?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; 2021 жылдан бастап Қазақстан азаматтары өздерінің зейнетақы жинақтарының бір бөлігін жеке басқарушы компанияларға (ИПБ) сенімгерлік басқаруға беру мүмкіндігіне ие болды. Бұл құрал зейнетақы қаражатын инвестициялау стратегиясын өз бетінше таңдауға, олардың кірістілігін арттыруға және тәуекелдерді әртараптандыруға мүмкіндік береді.Толығырақ Fingramota.kz-пен бірге қарастырайық.Сенімгерлік басқару жүйесі қалай жұмыс істейдіБүгінгі күні Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры (БЖЗҚ) салымшыларының зейнетақы активтері Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің басқаруында. Алайда, салымшының өтініші бойынша қаражаттың бір бөлігі лицензияланған басқарушы компанияның басқаруына берілуі мүмкін.Мұндай басқару БЖЗҚ мен басқарушы компания арасындағы арнайы шарт негізінде, сондай-ақ активтерді сақтауға жауапты кастодиан-банкпен кастодиандық шарт болған кезде жүзеге асырылады.Қаражатты беру бірнеше шарттар сақталған жағдайда мүмкін болады:салымшы басқарушы компанияны таңдау немесе өзгерту туралы жазбаша өтініш береді;зейнетақы активтерін сенімгерлік басқару туралы қолданыстағы шарттың болуы;берілетін жинақтау көлемі жеке зейнетақы шотындағы (ЖЗШ) соманың 50%-нан аспайды;өтініш жылына бір реттен артық берілмейді;басқарушы компания қаржы нарығын реттеушінің барлық талаптарына сай болуға тиіс.Егер салымшыда зейнетақы аннуитеті шарты жасалған болса, ол өзінің барлық зейнетақы жинақтарын сенімгерлік басқаруға бере алады.БЖЗҚ өтінішті қарайды және құжаттардың толық топтамасы болған жағдайда қаражатты күнтізбелік 30 күн ішінде береді. Деректер толық болмаған жағдайда қор 5 жұмыс күні ішінде бас тарту туралы хабарлауға міндетті.Маңызды: басқарушы компанияның алынған зейнетақы активтерін үшінші тұлғаларға басқаруға беруге құқығы жоқ.Зейнетақы активтерін қандай компаниялар басқарады2025 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша Қазақстанда инвестициялық портфельді басқаратын бес компания жұмыс істейді:• &nbsp; &nbsp;«Alatau City Invest» АҚ• &nbsp; &nbsp;«BCC Invest» АҚ (Банка ЦентрКредит еншілес компаниясы)• &nbsp; &nbsp;«Halyk Global Markets» АҚ (Қазақстан Халық Банкінің еншілес қоғамы)• &nbsp; &nbsp;«Halyk Finance» АҚ• &nbsp; &nbsp;«Сентрас Секьюритиз» АҚҚаражатты басқаруға беру тәртібі туралы толық нұсқаулықпен БЖЗҚ-ның сайтындағы жадынамада танысуға болады: https://www.enpf.kz/ru/services/Invest/21669/.2026 жылдан бастап енгізілетін жаңа қағидалар мен өзгерістерҚазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі басқарушы компаниялардың жұмысын бағалау жүйесіне маңызды өзгерістер енгізетін 2025 жылғы 16 қазандағы № 67 қаулыны бекітті.2026 жылғы 1 қаңтардан бастап олардың қызметінің тиімділігі қазақстандық қор нарығын да, әлемдік қаржы алаңдарын да ескеретін композиттік индекстер (бенчмаркалар) бойынша бағаланатын болады.Бұл басқару нәтижелерін объективті өлшеуге және жаһандық экономикалық үрдістерді ескеруге мүмкіндік береді.Сонымен қатар, басқарушы компаниялар консервативтіден тәуекелдіге дейін әр түрлі инвестициялық стратегияларды ұсына алады. Бұл салымшыларға мақсаттарына, жасына және тәуекелге дайындық деңгейіне байланысты қолайлы нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді.Сондай-ақ инвестициялауға арналған құралдар тізімі кеңейтілді және шетел валютасындағы инвестиция лимиттері ұлғайтылды. Бұл басқарудың икемділігін арттырады және портфельді әртараптандыруға мүмкіндік береді.Қабылданған шаралар зейнетақыны инвестициялау жүйесін айтарлықтай икемді, ашық және табысты етуге бағытталған.Нәтижесінде:• &nbsp; &nbsp;зейнетақы активтерінің ұзақ мерзімді кірістілігінің өсуі;• &nbsp; &nbsp;басқарушы компаниялар арасындағы бәсекелестіктің күшеюі; &nbsp;• &nbsp; &nbsp;азаматтардың қаражатын басқарудағы ашықтықтың артуы;• &nbsp; &nbsp;инвестициялау стратегиялары мен құралдары түрінің көбеюі күтіледі.Салымшылар нені білуі керек1. &nbsp; &nbsp;Жинақтарды бермес бұрын таңдалған басқарушы компанияның рейтингі мен стратегиясын зерделеңіз.2. &nbsp; &nbsp;Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайтында лицензиясының бар-жоғын тексеріңіз.3. &nbsp; &nbsp;Компанияның кірістілік тарихымен және оның инвестициялық портфелінің құрамымен танысыңыз.4. &nbsp; &nbsp;Қаражатты аударуға қатысты барлық құжаттарды сақтаңыз.5. &nbsp; &nbsp;Есіңізде болсын, қаражат беру туралы шешімді жылына бір реттен артық қабылдауға болмайды.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/26_05_infografika_kaz_6_4822a79cb3.png" alt="26.05 инфографика каз-6.png">Қолжетімді стратегияларды зерделеңіз және мақсаттарыңызға сәйкес келетін басқаруды таңдаңыз және қаржылық сауаттылығыңызды Fingramota.kz-пен бірге арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Қазақстандықтар зейнетақы жинақтарын жеке компанияларға басқаруға қалай бере алады?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Инвестициялар Қазақстан азаматтары үшін күннен күнге &nbsp;жинақтау мен капиталды көбейтудің танымал құралдарының біріне айналуда. Алайда, пайда табу мүмкіндігімен бірге бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түсетін кірістерді дұрыс есепке алу міндеті де қатар жүреді.&nbsp;&nbsp;Бағалы қағаздар бойынша кірістердің қандай түрлері болатыны, оларға қалай салық салынатыны және инвесторлар үшін қандай жеңілдіктер қарастырылатыны жөнінде Fingramota.kz-пен қарастырып көрелік.<h2 style="text-align:justify;">Бағалы қағаздар бойынша кірістердің түрлері</h2>Инвесторлар таңдалған құралға байланысты түрлі нысандарда кіріс алулары мүмкін:Дивидендтер&nbsp;— компанияның акционерлер арасында бөлінетін пайдасының бір бөлігі. Төлем туралы шешімді акционерлер жиналысы қабылдайды, ал түсетін сома компанияның қаржылық нәтижелеріне байланысты&nbsp; Купондық кіріс&nbsp;— эмитент облигация ұстаушыға төлейтін пайыздар. Әдетте, төлемдер эмиссияның проспектісінде көрсетілген кесте бойынша жүзеге асырылады. Құнның өсімі (күрделі кіріс) -&nbsp;бағалы қағазды оны сатып алған сомадан жоғары бағамен сату кезінде алынған пайда. Деривативтер бойынша кіріс&nbsp;(фьючерстер, опциондар)&nbsp;-&nbsp;базалық активтер бағасының өзгеруіне байланысты туынды құралдармен жасалатын операциялардың нәтижесі. Өзге де кірістер — мысалы, облигацияларды акцияларға айырбастау кезінде немесе эмитенттің өзінің бағалы қағаздарын сатып алуы кезінде. Салық мөлшерлемесіҚазіргі уақытта инвестициялық кірістердің барлық түрлеріне салынатын салық мөлшерлемесі резидент-жеке тұлғалар үшін 10%-ды құрайды. 2026 жылдан бастап салық салудың прогрессивті шкаласы күшіне енеді. 8500 АЕК-ке дейінгі инвестициялық кірістерге 10% мөлшерлеме бойынша, осы көрсеткіштен жоғары кірістерге 15% мөлшерлеме бойынша салық салынады. Бұл ретте 230 000 АЕК дейінгі дивидендтер түріндегі кіріске көрсетілген көрсеткіштен 5% және 15%-дан жоғары мөлшерлеме бойынша салық салынады.<h2 style="text-align:justify;">Салықты кім ұстайды</h2>Дивидендтер мен купондық кірістерді төлеу кезінде салықты төлем көзі ұстайды.&nbsp; Бағалы қағаздарды сату кезінде салық декларациясында (270.00-нысан) инвестор кірісті дербес көрсетеді.&nbsp; Бейрезиденттер үшін салық мөлшерлемелері қосарланған салық салуды болдырмау туралы халықаралық келісімдерде айқындалады.&nbsp; Декларацияны қашан тапсыру керекБағалы қағаздармен жасалатын операциялардан кіріс алатын жеке тұлғалар жыл сайын кірістер мен мүлік туралы декларация тапсыруға міндетті (270.00-нысан). Тапсыру мерзімі – есепті жылдан кейінгі жылғы 15 қыркүйекке дейін. Мысалы, егер кіріс 2025 жылы алынған болса – декларацияны 2026 жылғы 15 қыркүйекке дейін тапсыру керек.<h2 style="text-align:justify;">Сіз декларацияны:</h2>• &nbsp; &nbsp;e-Salyq Azamat порталы немесе kgd.gov.kz сайтында салық төлеушінің кабинеті арқылы;• өзіңіз дербес түрде – тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кірістер басқармасында тапсыра аласыз.<h2 style="text-align:justify;">Егер декларацияны уақтылы тапсырмаса, не болады</h2>Декларацияны уақтылы ұсынбау «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР Кодексінің 272-бабына сәйкес әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады:• &nbsp; &nbsp;бірінші рет ұсынбаған кезде – ескерту;• қайта бұзған жағдайда – 15 АЕК мөлшерінде айыппұл (2025 жылы – 58 980 теңге);• &nbsp; &nbsp;әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін қайта бұзған жағдайда – 550 АЕК.<h2 style="text-align:justify;">Неліктен инвестордың салық ережелерін білуі маңызды</h2>Салық ережелерін түсіну формальдық емес, қаржылық жауапкершіліктің элементі болып табылады. Бұл инвесторға заңды түрде әрекет етуге, кірісін жоспарлауға және қажетсіз шығындарды болдырмауға көмектеседі.Салықтық өзгерістерді үнемі тексеріп отырыңыз, декларацияларды уақтылы тапсырыңыз және қаржылық ашықтықты сақтаңыз. Бұл – инвестор, мемлекет және нарық арасындағы сенім кепілі, демек, капиталыңыздың тұрақты өсуінің негізі.<h2 style="text-align:justify;">Инвесторларға кеңестер</h2>Операциялар бойынша барлық құжатты сақтаңыз. Бұл шығыныңызды дәлелдеуге және қайта салық салуды болғызбауға көмектеседі. Лицензиясы бар брокерлер арқылы инвестициялаңыз.&nbsp;Сіз оларды Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ресми сайтында (www.gov.kz) тексере аласыз. Салық заңнамасындағы өзгерістерді қадағалаңыз.&nbsp;Жеңілдіктер мен мөлшерлемелер үнемі өзгеріп отырады. Салық мамандарынан кеңес алыңыз.&nbsp;Әсіресе шетелдік активтермен немесе ірі сомалармен жасалған мәмілелер жасаған кезде кеңес алыңыз. Валюталық тәуекелдерді ескеріңіз. Кірісіңіз шетел валютасында түсетін болса, салық Ұлттық Банктің кіріс алған күнгі бағамы бойынша теңгемен есептеледі.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/infographics_1211_50_ca0caf9424.png" alt="infographics-1211-50.png"> Қаржылық және инвестициялық сауаттылығыңызды Fingramota.kz-пен бірге арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Бағалы қағаздар бойынша кірістер және оларға салық салу: инвесторға нені білу маңызды 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Бүгінде елімізде банктер мен түрлі қаржы ұйымдары алдында қарызы бар 2 млн шамасында азамат бар. Осы орайда «AMANAT» партиясы Үкіметпен бірлесе «Қарызсыз қоғам» жобасын іске қосып, азаматтардың қаржылық сауаттылығын арттыруға ықпал етіп келеді.Партияның облыстық филиалының атқарушы хатшысы Ләйлә Төрешова, облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Жанар Дәулетбаева және жобаның облыс бойынша өкілі Балдырған Маменмен бірге Отбасын қолдау орталықтары мамандарымен ZOOM платформасы арқылы кездесу өткізіп, «Қарызсыз қоғам» жобасы тиімділігін арттыруға бағытталған Битрикс бағдарламасының механизмдерін тағы бір рет талқыға салды.Атап өту керек, бүгінде жоба аясында тек 90 күннен астам береші бар азаматтарға оқу семинарлары ұйымдастырылып, заңнамалық кеңестер берілуде. Оқу семинарлар онлайн түрде өтіп жатқандықтан "Битрикс" бағдарламасының маңызы ерекше. Бұл ең бірінші кезекте облыс азаматтарымен жеке байланыс орнатылып, тікелей қаржылық кеңестер беруге ыңғайластырлған. Жиын барысында бұл бағдарламаны пилотты түрде қолданып, аз уақыт ішінде нәтижесін көрген Қарағанды облысының мамандары қосылып, жұмыс тәжрибелерімен бөлісті.Жиын соңында Ләйлә Төрешова жобаны жүзеге асыруға жауапты органдар өкілдеріне жұмысты сапалы үйлестіру бойынша бірқатар міндеттер мен ұсыныстар берді.

Қарызсыз қоғам: Болашаққа сеніммен қадам бас

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Интернет-банкинг өміріміздің ажырамас бөлігіне айналып кетті – аударымдар, қызметтерді төлеу, кредиттер мен инвестициялар енді бірнеше әрекет арқылы қолжетімді. Бірақ ыңғайлы болуымен қатар тәуекел деңгейі де өсті: Қазақстанда кибералаяқтық деңгейі жыл өткен сайын өсіп келеді, ал схемалар күрделене түсуде. Өз ақшаңыз бен деректеріңіздің қауіпсіздігін сақтау үшін цифрлық гигиенаның қарапайым, бірақ аса қажетті қағидаларын білу маңызды. Бұл жөнінде сіз Fingramota.kz-тің жаңа материалынан оқи аласыз. &nbsp;<h2 style="text-align:justify;">Базалық цифрлық гигиенаны сақтаңыз</h2>Алаяқтар өздерін банк қызметкерлері ретінде таныстырып, өздерінің әлеуетті құрбандарына қоңырау соққанды жақсы көреді, ал іс жүзінде әрі қарай шоттардан ақша шығару немесе қол жеткізілген ақпаратты пайдалану үшін барынша деректерді біліп алуға тырысады. &nbsp;Сондықтан SMS арқылы келген кодтар мен құпиясөздерді ешкімге айтпаңыз және «банктің» өтініші бойынша қашықтан қол жеткізуге арналған бағдарламалық қамтылымды (AnyDesk/TeamViewer) орнатпаңыз.Бұл үлгілік алаяқтыққа жатады: алаяқтар бағдарламалар арқылы құрылғыларға толығымен қол жеткізеді және кредиттер ресімдейді, ақша шығарады және аударымдар жасайды. Мысалы, Жетісу облысында алаяқтар азаматтардың сеніміне кіріп, оларды смартфондарына AnyDesk қосымшасын орнатуға мәжбүрлеген. Осы ұйымдасқан қылмыстық топтан 40-тан астам адам зардап шеккен, ал залал сомасы 70 миллион теңгеден асқан.Міндетті түрде push-хабарламаларды қосыңыз және операциялар бойынша лимиттер белгілеңіз. Осылайша сіз барлық іс-әрекеттер туралы, шотыңызда не болып жатқаны туралы хабардар боласыз және күдікті операцияларды бірден байқайтын боласыз. &nbsp;Банктердің тек ресми қосымшаларын ғана пайдаланыңыз және сайттардың мекенжайларын тексеріңіз. Олай болмаған жағдайда сіздің деректеріңізді ұрлайтын «қағып алатын сайтқа» кіріп кетуіңіз мүмкін. Қосымшаларды App Store және Google Play маркетплейстері арқылы ғана жүктеңіз, ал сайтқа өткен уақытта мекенжай жолын тексеріңіз: онда http емес, https болуға тиіс, өйткені s – secure.Егер сізге «банк қызметкері» қоңырау соғып және сізді асықтыратын болса немесе ақшаны «қауіпсіз шотқа» аударуға мәжбүрлейтін болса, онда дереу тұтқаны қойыңыз және ресми нөмір бойынша банкке хабарласыңыз.<h2 style="text-align:justify;">Құрылғыларыңызды барлық мүмкін болатын тәсілдермен қорғаңыз</h2>Қаскүнемдер алаяқтықтың SIM Swapping немесе SIM Swap сияқты түрін жиі пайдаланады, бұл – қаскүнемдер ұялы байланыс операторынан өз құрбанының нөмірімен жаңа &nbsp;SIM-карта алып, оның атынан әрекет ететін шабуыл түрі. Мұндай жағдайға тап болмау үшін өз нөміріңізді қорғау мақсатында мобильді оператордан қосымша қауіпсіздік шараларын сұратыңыз. Және әлеуметтік желілерде өз нөміріңізбен бөліспеуге тырысыңыз – бұл жұмысыңызға қажет болса, онда ол арқылы ешқандай қаржы операциялары өтпейтін және маңызды қосымшаларға байланыстырылмаған бөлек SIM-карта алыңыз.Нөмірден бөлек, өз телефоныңызды қорғаңыз: банк қосымшасына кіру үшін PIN/биометрия орнатыңыз, белгісіз дереккөздерден орнату әрекетін бұғаттаңыз, бағдарламалық қамтылым мен антивирусты тұрақты түрде жаңартып отырыңыз.Онлайн сатып алу үшін бөлек картаны пайдаланыңыз және оған бөлек нөмірді байланыстырып қойыңыз. Аталған шотта сауда жасауға қажет аз мөлшердегі қаражат болсын. Ал негізгі картаға онлайн төлем мен аударымдар үшін міндетті түрде лимит қойыңыз. &nbsp; &nbsp;Көпшілікке ортақ Wi-Fi қолданбауға тырысыңыз, ол арқылы алаяқтар деректерді ала алады. Бірақ егер сіздерге интернет шұғыл керек болып, мобильді деректер жұмыс істемейтін болса, банк қосымшасына кірмеуге тырысыңыз. &nbsp;<h2 style="text-align:justify;">Алаяқтықтың негізгі белгілерін есте сақтаңыз</h2>Алаяқтар көбіне банктердің, полицияның, Бас прокуратураның, ҰҚҚ немесе Қазпоштаның атынан қоңырау шалады және кодты/құпиясөзді атауды, дауыспен «кіруді растауды», AnyDesk орнатуды немесе ақшаны «шұғыл түрде қауіпсіз шотқа аударуды» сұрайды. Бұл құрылымдардың нағыз қызметкерлері мұндай нәрселерді сұрамайды. &nbsp;Әрі қарай аферисттер асықтырғанды және көңіл күйге әсер еткенді немесе қорқытқанды ұнатады. Олар өздерінің айтқанын жасату үшін сіздің қобалжып тұрған сәтіңізді ұтымды пайдаланады. Сізге қысым көрсетіп немесе қолайсыз жағдай тудырып тұрғанын білген сәтте бірден тұтқаны тастап, ақпаратты нақтылау үшін оларға ресми нөмірі бойынша қайта қоңырау соғыңыз. &nbsp;Жаппай фишингтік шабуылдар мен компаниялардан сақ болыңыз: алаяқтар сізге «айыппұл төлеуге» сілтеме жіберуі, банктегі сауалнаманы жаңартуды сұрауы немесе лотореяда ұтқаныңызды хабарлап, қандай да бір жарна төлеуіңізді сұрауы мүмкін. Мұның бәрі – алаяқтық. Сілтемеге өткен немесе жеке ақпаратты енгізген бойда аферисттер сіздің ақшаңызға немесе дербес деректеріңізге қолжетімділік алады.<h2 style="text-align:justify;">Өз шотыңызда болып жатқан күдікті белсенділікті байқасаңыз не істеу керек?</h2>Бірден карталарды бұғаттап, банкке хабарлаңыз, содан кейін полицияға өтініш жазыңыз.Банк қосымшасында құпиясөзді, PIN-кодты ауыстырыа, содан соң қосымшадан шығып кетіңіз. &nbsp;Дәлелдерді жинаңыз (SMS, қоңыраулардың, сілтемелердің скриншоттары) да, оларды полицияға жазған өтінішіңізге қоса беріңіз. &nbsp;<h2 style="text-align:justify;">Қысқаша чек-парақ</h2>Fingramota.kz интернет-банкингпен орындалатын алаяқтықтан қорғау бойынша 10 пайдалы кеңес жинадық: &nbsp;Банк карталарының кодтарын, құпиясөздерін, CVV/СМС-кодтарын ешкімге айтпаңыз және құрылғыларыңызға қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын орнатпаңыз. Басқа біреудің айтуы бойынша ештеңе орнатпағаныңыз абзал. &nbsp;Сайттағы нөмірі бойынша банкке өзіңіз қайта қоңырау соғыңыз, бірдеңе істеуді сұрайтын «қызметкерлермен» сөйлеспеңіз.Push-хабарламалар қосып, лимиттер белгілеңіз, онлайн сатып алу үшін аз мөлшердегі сомасы бар жеке карта ашып қойыңыз.Сілтемені/доменді тексеріңіз, ал күмәнді жаппа хабарлама таратуда карта деректерін енгізбеңіз.SIM-ді қайта шығарудан қорғаңыз, смартфонды кодтармен, биометриямен және вирусқа қарсы бағдарламамен қорғаңыз.Көпшілікке ортақ Wi-Fi арқылы интернет-банкингті қолданбаңыз.Кредиттік тарихты жиі тексеріп отырыңыз.eGov/eGov Mobile-да «Стоп кредит» қызметін іске қосыңыз.Күдікті белсенділік кезінде карталарды дерек бұғаттаңыз. &nbsp;Полицияға бөлімшеде немесе eOtinish арқылы өтініш беріңіз, оған бүкіл дәлелдерді қоса беріңіз (скриндер, SMS, қоңырау нөмірлері).<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_32_99ad36111e.png" alt="2605-infografika-kaz-32.png">Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Тәуекелсіз интернет-банкинг: ақшаңызды онлайн қалай қорғауға болады?  

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> ҚМА Қызылорда облысы бойынша департаменті көлік прокуратурасының үйлестіруімен «СПК Қызылорда Балық» ЖШС басшылығына қатысты тергеуді аяқтады.2022 жылы аталған кәсіпорынның лауазымды тұлғалары кеден органдарына жалған мәліметтер ұсынып, құны 254 миллион теңге болатын жалпы салмағы 75 тоннадан асатын көк серке етін Еуропалық одақ елдеріне заңсыз экспорттаған.Балық өнімдерінің заңды шығу тегін көрсету мақсатында кәсіпорын шын мәнінде балық өсіру немесе ұстау жағдайлары болмаған өзімен байланысы бар тұлғалар мен шаруашылықтардан балық сатып алынғаны жөнінде жалған құжаттар ресімдеген.Тексеру барысында бұл шаруашылықтардағы су айдындарының толықтай кеуіп қалғаны, ал құжаттарда көрсетілген жүк көліктерінің тасымалдау қызметін іс жүзінде атқармағаны және тоңазытқыш жабдықтармен қамтамасыз етілмегені анықталды.Сонымен қатар, тергеу барысында жалған шот-фактуралар жазылғаны және балық өнімдерін тасымалдауға заңсыз ветеринарлық анықтамалар берілгені дәлелденді.Сот үкімімен кәсіпорынның құрылтайшысы А. Ерхатов және директоры Л. Қайыпназарова кінәлі деп танылып, 2 жыл мерзімге бас бостандығын шектеу жазасына кесілді.Мемлекет пайдасына 254 млн теңге көлеміндегі заңсыз табыс өндірілді.Сот үкімі заңды күшіне енген жоқ.Видеодан скрин

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Қаржы