Мемлекеттік бағдарламаның барлығы аймақтағы жастарға жете бермейді

Қызылордалық дәрігер денсаулыққа салғырт қарамау керегін айтты

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Концерттердің бірінде виолончельмен сахнаға шыққан өнерпазға таңырқай қараған жастарды байқағанымыз бар. Олар бір-біріне «бұл неғылған аспап?» деген сұрақ қойып жатты. Шынында, бұрын-соңды виолончельді көзбен көріп, қолмен ұстамаған, әуенін тыңдап көрмеген жан түрлі ойда қалады. Бүгін біз Балқан түбегіндегі Босния, Герцеговина, Сербия, Венгрия мемлекеттерінде өнерін паш еткен талант, облыстық филармонияның камералық оркестр артисі Махаббат Нұрғалиевамен осы виолончель аспабының қыр-сыры мен классиканың қоғамға әсері жайында әңгіме өрбітіп, сан түрлі сауалға жауап алған едік.– Махаббат, виолончель болмағанда таңдауыңыз басқа қай аспапқа түсер еді?– Отбасым өнер саласына жақын. Менің де шығармашылықта шыңдалуым соның әсері. Виолончельді өз аспабым деп білемін. Бала кездегі қызығушылығым осыған ауды. Классикалық музыкада есту қабілеті мен ырғаққа көп мән беріледі. Әсіресе, виолончельші мен скрипкашылардың есту қабілетіне мұқият назар аударылады. Өйткені бұл аспаптарда перне жоқ. Нотаны тек құлақпен тауып аламыз. Менде бұл қасиет болды, тез үйреніп алдым. Сондай-ақ, виолончель – музыканың кез келген саласына сіңісті &nbsp;аспап. Онымен жеке солист болуға да, оркестр мен ансамбльде ойнауға да болады. Менің жаңа қырымды ашып, өнер әлемінде өзгеше өрнек салуыма мүмкіндік берген – виолончель. Таңдауым да тек осы аспап.– Сізге шабыт сыйлайтын не нәрсе? Музыка әлемінде үлгі тұтар ұстаздарыңыз кімдер?– Виолончель ішкі сезіміңді сөзсіз жайып салады. Ақын Марина Цветаева «Виолончель &nbsp;жаныңның жарты бөлшегі, оның нәзік үні адамға күш береді» деп бекер айтпаған.Бірақ, қазір классикадан гөрі ырғақты әуендерді құп көретіндер көп. Мән-мағынасы жоқ, даңғырлаған музыкадан гөрі классикалық композициялар әлдеқайда артық. Классиканың құнын білетін және оны жоғары бағалайтын жандар шабытты еселей түседі. Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық колледжінде білім алған кезімде ұстаздарымыз да осылай дейтін. Оның мағынасын қазір терең түсініп жатырмыз. Есімін ел білетін музыка маэстрі, өмірін музыка өнерімен сабақтастырған дара талант иесі Кеулімжай Ботабаев, Мәдениет саласының үздігі Гүлдәрі Ізбанова секілді ұстаздарымыздан нәр алып, мектебінен өттік. Шалқар шабыт иелерінің өнерсүйер қауымға, өнер әлеміне қадам басқан жастарға берері мол. Бізді алға жетелеген күш – музыка құдіреті және осы ұстаздарымыздың қолдауы.– Әдетте виолончельшілер өзіндік тарихы бар аспаптарда ойнайды. Бұдан бөлек, бұл аспаптың бағасы біз ойлағаннан да жоғары екен…– Бүгінде әлем бойынша Антонио Страдивари жасаған виолончельдердің бағасы қымбат. 3 миллион долларға дейін бағаланғандары бар. Олардың тарихын жиі парақтап отырамын. Мәселен, ХVII ғасырда Страдиваридің сүйікті шәкірті Карло Бергонци жасаған аспапты алайық. Революцияға дейін ұлы американдық Григорий Пятигорский ойнаған, содан соң танымал кеңестік музыкант Станислав Кнушевицкий. Мұндай виолончельді сатып алу мүмкін емес, олар мемлекеттік коллекцияға жатады. Ал, бізде қазақтан шыққан виолончельші, Қазақстанның халық артисі Жамбыл Баспаевтың есімі өнерсүйер қауымға кеңінен танымал, ойнаған аспабы да көптің қызығушылығын тудырады. Жалпы, жақсысының бағасы соған сай және осындай тарихи аспапта ойнап көру әрбір шығармашыл жанға арман. Мен алғаш аспабымды Сыр өңіріндегі күйшілік мектептің қалыптасуына зор үлес қосқан Тасболат Ысқақовтан алдым. Қызы Құралай кезінде виолончельде ойнаған, алайда басқа саланы таңдауына байланысты маған берді. Қазір осы виолончельде өнер көрсетіп жүрмін, мен үшін ол кәсіби композитордың көзіндей.– Классиканы насихаттаудың жолы көп. Мәселен, үлкен қалалардың көшелерінде, орталық алаңдарында, тіпті халық серуендейтін жағалауларда музыканттар кештің көркін қыздырып жатады. Ал, біздің өңірде мұндай үрдіс жоқтың қасы. Себебі неде?– Классикада шектеу жоқ. Оны еңбектеген баладан еңкейген қарияға дейін тыңдай береді. Бірақ, қазір сіз айтып отырған насихатты күшейту керек. Үлкен қалаларда сұраныс жоғары, сондықтан кешкілік көпшілік классикамен сусындап, жан рахатына бөленеді. Ал, бізде олай емес. Оны мойындауымыз керек. Біріншіден, сұранысты арттыру маңызды. Мен әдетте шәкірттерімнен қазір не тыңдап жүрсің деп сұраймын. Ол кино музыкасы болсын, джаз, рок болсын, оларға нотасын жазып беріп, соны үйретуге тырысамын. Жастар, мектеп оқушылары музыканы қиын сабақ ретінде емес, жан қалауы ретінде қабылдауы керек. Өйткені, ол біздің болашақ тыңдармандарымыз. Біз музыканы үйрету арқылы оқушыларға сол әсем әлемге деген талғам қалыптастырамыз. Көп жағдайда классикалық музыканы ешкім түсінбейді, концерттерге ешкім бармайды деп жатады. Егер аудиторияны тәрбиелемесе, оған жоғарыда айтқан сұраныс болмайды. Өнер адамы ретінде әр орта мектепте жақсы музыка үйірмелерінің болғанын қалар едім. Себебі, оқушылар ертең музыкант болмаса да, оны түсінеді. Болашақта тыңдарман бола алады. Бұдан бөлек, виолончельді қабына салып, арқалап жүргенімізде «Домбыра ма, әлде гитара ма?» деп сұрайтындар бар.Бізге виоленчельді білетін, оның үнін сүйетін үлкен аудитория қалыптастыру үшін танымал поп-музыка, халық әндерін аспапқа салу да артық етпейді.– Классикалық музыканы түсіну үшін қарапайым тыңдарманға неден бастау керек?– Біздің концерттерге келетін тыңдарман көп. Жай ғана тамашаласақ болды деген ниеттегі адамдар аз. Ал, оның қатарын арттыру алдағы күннің еншісінде. Аудиторияның классикалық музыканы тыңдап үйренуі одан ләззат ала білуіне байланысты. Шығарманың тарихымен таныс болуы да қажет . Мысалы, Лондонда тек музыкаға емес, өзіңді презентациялауға күш салынады. Сахнада көрерменмен байланыс жасау, қалай жүріп-тұру бәрі маңызды.– Шетелде қазақ музыкасын орындадыңыздар, ол жақтағы аудиторияның әсері қандай болды?– Осыдан бірер жыл бұрын ұжыммен Балқан түбегіндегі Босния, Герцеговина, Сербия, Венгрия мемлекеттерінде түркітілдес елдердің қатысуымен өткен камералық оркестрлер фестивалінде өнер көрсеттік. Әлемге әйгілі шығармалармен бірге Құрманғазы, Дәулеткерейдің күйлерін орындадық. Жиылған жұртшылық концертте бір сәт оркестердің мың құбылған иірімді, қарқынға толы әуенінен шабыт алды, нәзік те мөлдір лирикаға елти кетті. Ауқымы кең фестивальдан мол тәжірибемен оралғанымыз рас. Ең бастысы, шетелде классиканың, қазақ музыкасының жоғары бағаланатынын біліп, марқайып қалдық.– Музыка әлемінде қол жеткізсем деген қандай арман-мақсатыңыз бар?– Хамза Әділ, Жасұлан Сағындық секілді болашағынан көп үміт күттіретін, өнерде шыңдалып жүрген шәкірттерім бар. Алдағы уақытта солардың биіктен көрініп, қазақтың атын шығарса, қазақ музыкасын әлемге танытса деймін. Талғамы биік тыңдаушылардың қатарын арттыруға күш салу да жоспарымда.– Сұхбатыңызға рахмет!

Облыстық филармонияның камералық оркестр артисі виолончель аспабының қыр-сырын айтты

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Дарындылардың барлығы балалық шақта өз жолын адаспай таңдаған. Олар кездейсоқтыққа сенбейді. Жүре келе адал еңбек, маңдай тердің арқасында шыңдалып, қалаған биігіне самғайды. Бойынан нәзіктікпен қатар қайсар рух есетін жерлесіміз Аида Тасымбетова солардың қатарында. Көл бетінде жүзген аққудай аяқтың ұшымен ғана билеп, елді тамсандырған балетмейстер Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер академиясын тәмамдаған. Туған жерге оралып, балалардың өнердің осы түріне терең бойлауына жол ашуда. Жақында жас талантпен тілдесіп, балет бишілерінің өнер көрсету үшін неден бас тартып, қандай жанкештілікке баратыны жайлы білген едік.– Аида, алдымен сауалымызды мынадан бастасақ. Өнердің бұл түрімен айналысуыңызға ата-анаңыз ықыласты болды ма әлде болмысыңызда балетке деген ерекше бейім бар ма еді?– Баламын, кез келген жаңа дүние, беймәлім өнер тамсандыратын. Теледидардан сұлулығы келіскен, құс қанатындай қолы қалықтаған балериналарды көріп, балетке деген ынтам күшейді. Алайда, біздің өңірде ол кездері балет студиясы болмады. Тек Оқушылар сарайына барып, би үйірмесінде шыңдалатынбыз. Мұнан соң Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық колледжіне оқуға түсіп, хореография саласын таңдадым. Мұнда арманымдағы балетпен айналысуыма, классикалық биге деген құштарлығымның оянуына ұстазым, Сыр елінің өнер майталманы, балетмейстер Болат Қаржаубаев түрткі болды. Талантты биші өзі өмірден ерте кетсе де, өнері еш уақыт санамыздан өшкен жоқ. Тәжірибелі маман бар білгенін бойымызға сіңірді. Соның нәтижесінде Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер академиясында режиссер-хореограф мамандығы бойынша білім алдым. Айтпағым, балетке деген сүйіспеншілігім еш кеміген емес. Жақындарым жаныма жақын өнерді қолдады. «Таста» деп, шорт кескен кезі болған жоқ.– Қатаң тәртіп, жоғары талап пен зор жауапкершілік. Балерина осы үдеден шығуы тиіс. Сіздің күн тәртібіңіз қандай болды?– Балерина болуды әрбір қыз баласы армандайды. Бірақ, оның өз қиындығы бар. Бұл – екінің біріне бұйырмайтын бақ. Оған қол жеткізу үшін белгіленген шектеуге көніп, талаптан аттамауың қажет. Спорттағы секілді жаттығудан қол үзуге болмайды. Өзіме келер болсам, балет мені еңбекқорлыққа үйретті. Көп жаттықтым, 2 сағат үзбей дайындалған сәттер болды. Академияда жүргенде кейде ұстаздарымыз жаттығуларды қайталауды сұрағанда күшім сарқылып, шама жетпейтіндей көрінетін. Алайда, осы қатал талап кәсіби қалыптасуыма ықпалын тигізді.– Сырт келбет қаншалықты маңызды? Артық салмаққа, дене бітімге байланысты шектеу бар ма және майтабан диагнозы анықталғандарға балетпен айналысуға мүмкіндік қарастырылған ба?– Балетте икемге, музыканы тыңдай білу қабілетіне, ең бастысы, денсаулыққа мән беріледі. Көру қабілеті, фактура, яғни сырт келбет маңызды. Салмақ роль ойнайды, дегенмен дұрыс тамақтануға көңіл бөлінеді. Жаттыққан сайын жүктеме көп, бұл тұста артық салмақ жайлы ойлап, уайымға салынбауға болады. Жаттықса да салмақтан арылу қиынға соғатындар үшін диетаға отыруға кеңес беріледі. Ағзада дәрумен тез тарайтындықтан, дәрумен ішіп жүру қажет. Ал, майтабан диагнозы тіркелгендерге балетпен айналысу қиын. Аяққа артық күш түседі, мұны ескеру керек. Еңбекқорлық, талпыныс, жігер, жарақаттарға қарамай, өз-өзіңді аямай жұмыс істеу – балеттегі басты талап екенін ұмытпаған жөн.– Балет аяқ киімі – пуантенің аяққа әсері қандай?– Балеринаның аяқ киімін көріп, көбісі мұнымен қалай қозғалуға болады деп таңданады. Бірақ, біз оны кимес бұрын аяқты дайындап, бұлшықеттерді босатамыз. Алғаш кигенде қорқыныш билейтіні жасырын емес. Алайда, уақыт өте қалыптасып кетесің. Бірақ, аяққа әсері айтарлықтай. Кейде қажау, қандай да бір ауырсыну болуы мүмкін. Мұндай кезде зақымдалған жерді таңып, әрі қарай жаттығуды жалғастыру біз үшін үйреншікті жайт. Сондықтан көбінде өзімен бірге дәрі-дәрмек қобдишасы жүреді.– Өзіңіздің жетекшілігіңізбен Сыр өңірінде балалар балет студиясы жұмысын бастады. Естуімізше, балалардың қуанышында шек жоқ. Шынында, бізде баласын балеттен көргісі келетін ата-ана көп пе?– Жоғарыда айтқанымдай, біздің бала кезімізде Сыр өңірінде балет студиясы жабылып қалды. Ойымыздағы дүниеге қол жеткізе алмадық, арман алыстағандай көрінді. Академияда алған білімнен кейін мен Алматыдағы спорттық гимнастика мектебінде, «Coppelia» балалар балет мектебінде дәріс беріп, қажетті тәжірибе жинақтаған едім. Содан соң карантин уақытында елге оралдым, сол сәтте «Өзім кезінде қол жеткізе алмаған балет студиясын неге туған жерде ашпасқа?» деген ой келді. Бар білгенімді балаларға үйретуім керек деп шештім. Алайда, өз күшіммен жалға ғимарат алып, бастаманы жүзеге асыруға қанша тырысқаныммен, карантиннің кері әсері тиді. Жақында облыстық халық шығармашылығын дамыту және мәдени-продюсерлік орталығы жанынан көптен күткен балалар балет студиясын ашып, жұмысты жандандырудамын. Басты жауапкершілік – ата-анада. Қазір 12 бала балеттің қыр-сырын үйренуде, дарынды оқушылардың болашақта жетістік төрінен табылардай қабілеті қалыптасып келеді. 4 жастан бастап қабылдаймыз, өйткені ерте жастан жан-жақты дамыту балалардың физикалық дамуы мен талантын анықтауға көмектеседі. Мұнда балалар арқасын тік ұстауға қалыптасады, икемі артады, тәртіпке үйренеді. Ой-өрісінің кеңеюіне, балеттің сиқырлы әлемімен, классикалық музыкамен танысуына мүмкіндік мол. Бір сөзбен айтқанда, балет – бекзат өнер, мәдениеттің, эстетикалық тәрбиенің көзі.– Балет өнерінің негізін қалаушылар ретінде кімдердің есімін атай аласыз? Сондай-ақ, қазір көрермен сұранысы қандай деңгейде? Соның ішінде қазақы ортаның…– Қазақ балетінің тарихында өшпес ізі бар, ҚР Мемлекеттік академиялық би театрының негізін қалаушы әрі тұрақты жетекшісі, ҚР Халық артисі, әйгілі хореограф Болат Аюхановтың есімін ерекше атар едім. Өткен жылы Джузеппе Вердидің музыкасына орындалған бір актілі балетті Қазақстанның Мемлекеттік академиялық би театрының артистері сахналаған еді. Соған жетекшілік етіп, хореографиясын қойған 83 жастағы Болат Аюханов. Сондықтан да жұртшылық бұл аңыз адамды үлкен өнер иесі ғана емес, танымал тұлға ретінде құрметтейді, әдемі қартаюдың, өз ісіне шын берілген азаматтың үлгісі деп біледі. Бұдан бөлек, олардың қатарында би падишаһы Дәурен Әбіров, ұлттық балет репертуарын байытып, қазақ сахнасын салтанатқа бөлеуге атсалысқан Рамазан Бапов бар. Абай атындағы Қазақ Мемлекеттік академиялық Опера және балет театрында еңбек ететін ұстазым Гүлжан Асанбекқызының да мен үшін орны бөлек.Көрермен сұранысына қатысты сауалға тоқталсам, батыс елдерінде балетке бару рухани демалысқа баланады. Ал, бізде балет театрына билет алу енді қалыптасып келе жатыр. Астана, Алматы секілді үлкен қалаларда балетсүйер қауымның қатары қалың. Бұл – артистердің көрермен мәдениетін қалыптастырып, балетті мойындауына әсер ете білгенінің арқасы. Олардың бас киім шешіп, классикалық өнер ошағына сай киініп, балет солистерін үздіге күтіп отыруы қанаттандырады, шабыт сыйлайды. Әлемдік жауһарларды қазақ баласының билегенін көріп, марқайғанда келген шетелдіктердің де бізге деген құрметі еселене түседі. Балетті түсінудің бір ғана жолы бар. Ол – театр табалдырығын аттап, қойылымдарды көзбен көру.– Медицина мамандары бұл өнермен шұғылданушылардың 40 жасқа қарай денсаулығында әсері байқалатынын айтады. Сондықтан болар, балет артисінің карьерасы қысқа. Бұл пікірмен қаншалықты келісесіз және сіздің ойыңызша елімізде мәдениетке, балет секілді бекзат өнердің дамуына қолдау жеткілікті ме?– Карьера қашан бітетіні артистің өзіне қандай күтіммен қарайтынына байланысты. Бұған дейін балет бишілерін зейнет демалысына ерте жіберу туралы мәселені өнер майталманы Болат Аюханов көтерген болатын. Ол «Қырық бес жасымда соңғы рет Гамлетті алқынып, әрең билеп шыққанмын. Ал, 45 жастағы әйел қандай кәсіби биші болсын? Бұл – үлкен сұрақ» деген еді. Соңғы мәліметке сүйенсем, бишілерге 20 жыл еңбек өтілінен соң айлығына белгілі бір процент көлемінде қосылады деген жаңа заң шыққан. Бишілердің шамасы келгенше сахнадан түспеуге, зейнетке басқа ел қатарлы шығуға құқығы бар. Негізі, бишілер физикалық құрылымы жағынан, өмірлік ұстанымы, жеке денсаулығы тұрғысынан әртүрлі. Мәселен, аты әлемге әйгілі Майя Плисецкая 90 жасқа келгенше билеген. Қытайдың атақты бишісі Янь Ли Пин 58 жаста, әлі де сахнада жүр. Табиғат адамзатты әртүрлі етіп жаратқан, дегенмен гимнастика үлкен салмақ түсіретіні белгілі. Сондықтан бұл ойлантатын мәселе болып қала бермек және оның шешім табуы уақыт еншісінде. Ал, жалпы елімізде мәдениетті дамытуға деген қолдау зор. Президенттің жақында жариялаған Жолдауын оқып шықтым, мұнда жас таланттарды қолдау мәселесі қолға алынатыны мені қуантты. Қолға алған үйірмем – балет студиясы да Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Балалар үйірмесі» қызметін жандандыру тапсырмасы негізінде сәтті жүзеге асып отыр.– Бір жылдары «Мисс Қызылорда» сұлулық байқауында топ жарып, республикада аймақ абыройын қорғағаныңызды білдік. Бұл сіздің жан-жақтылығыңызды көрсетеді. Әмбебап Аиданың болашаққа жоспары қандай? Балетті басқа салаға айырбастауыңыз мүмкін бе?– Кейде менен «Жаттығу залына барып, күнде бір нәрсені қайталай бергеннен жалықпайсың ба?» деп сұрайтындар кездеседі. Шын мәнінде балаға бір нәрсе үйретуім үшін өзім күні-түні жаттығуым қажет. Балет бүгін келіп, ертең кете салатын нәрсе емес, балетке келдің бе, тұтастай өміріңді соған арнау қажет деген ойдамын. Бұған қоса бала кезден бойымда қалыптасқан жан-жақтылықтың арқасында басқа бастамаларымды шет қалдырған емеспін. Бос уақытымда театрда режиссерлік етемін, фитнес орталықта жаттықтырушы қызметін атқарамын. «Жастық шақта жалында!» – менің ұраным осы.– Сұхбатыңызға рахмет!

Сыр өңіріндегі балалар балет студиясының жетістігі мол

Алтынбек Дәрібаев: Жалағашта күріштің 64 пайызы суға бастырылды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Жақсы сценарий – жарты кино. Бір ғана диалог немесе оқиғаның шешімі арқылы адамды басқа әлемге әкетіп, санасын селт еткізетін картиналарда сценаристің ұйқысыз түндері, үздіксіз ізденісі мен көпке елеусіз еңбегі жатыр. Қазақ көрерменіне тың тақырыптарды әкелген сценарист, редактор, продюсер Перизат Мырзахметпен сценаристика, кино жайлы сұқбаттасқан едік.– Кино әлеміне, сценаристикаға қашан келдіңіз? Осы саладағы өз тарихыңызбен бөліссеңіз…– Жалпы телевизия саласына 2010 жылы келдім. Онда 8 жыл бойы телешоулар түсіріп, республикалық, халықаралық деңгейдегі шоу бағдарламаларын дайындайтынбыз. Бірақ сол кезде сериал не үлкен көлемдегі дүниелерді түсіргім келетін еді. Тіпті, компания идеямды құптап, «Тергеушілер» деген сериал түсірдік. Алайда бұл басшылыққа ұнамады. Бұдан гөрі шоу түсірген қызығырақ екенін айтты. Сонымен 2018 жылы бұл жұмыстан кеттім.Фрилансер болып жүргенімде «Оралман из Питера» деген фильмнің атқарушы продюсері болып жұмыс істедім. Сол кезде маған кино әлемі қызық, ауқымды әрі мазмұнды көрінді. 2019 жылы мені «Salem social» компаниясы продюсер ретінде жұмысқа шақырды. Алғашқыда бағдарлама түсіріп жүрдік те, қайтадан бұрынғы жұмысқа келдім бе деп көңілім толмай жүргені рас. Аз уақыттан соң веб-сериалдар түсіретін болдық. Сол сәтте қатты қуандым. Осылайша нағыз өзім қалаған, жаным сүйетін әлем 2019 жылдан басталды.– «Salem social» арқылы қазақ киносы түрлі жанрда эксперимент жасап көруде. Бізде неге детектив, драма, боевик пен шытырман оқиғалы фильмдер жоқ немесе аз?– Иә, біздің компания барлық бағытта тәжірибе жасап көріп жатыр. Қуанышқа орай кино ұсынатын аудиторияны, нарықты зерттеудің арқасында барлық эксперимент жақсы нәтиже көрсетуде. Мысалы, бізде фантастика жанры жоқ. Неге десеңіз, біріншіден, қазақ аудиториясы әлі қазақ тіліндегі фантастиканы қабылдай алмайды. Екіншіден, ол үлкен қаржыны қажет етеді. Ал басқа жанрлар қамтылып жүр. Әрине, олардың сапасына сұрақ қоюға болады. Дегенмен шорт кесіп, бізде мына жанр жоқ деп қара аспанды төндіру қате. Нарық енді дамып жатқандықтан болашақта барлық жанрда фильм түсіріледі.Өкінішке қарай «Қазақфильм» сияқты тарихи киностудиямыз болғанмен қанша жыл бойы жан-жағымызға жалтақтап келдік. Ал қазір кино саласында еркіндік бар, өзімізге өзіміз жұмыс істейміз. Әрі шетелдерде біздің кинодағы жетістіктерімізді мойындауда. Демек, болашағымыз әлі алда.– Хичкоктың бір сөзі бар еді ғой. «Ұлы фильм түсіру үшін үш-ақ нәрсе қажет: сценарий, сценарий және сценарий». Сіздіңше жақсы кино тудыру үшін не керек?– Жақсы фильмге нақты мыналар ғана керек деп айту қателік. Ол үй сияқты, үйдің тек кірпіші, іргетасы немесе шатыры ғана маңызды дей алмаймыз. Жақсы оқиға болмаса, жақсы сценарий болмайды. Жақсы актер болмаса, жақсы режиссердің қолынан түк те келмейді.– «Жайна +» сериалын рахаттанып көрдім. Тақырыптық жағынан біздің қоғамда туғаннан бастап санаға сіңіретін «қыз мұраты – кету» деген ұстанымның жай ғана стереотип екенін дәлелдеп, әсіресе, үлкен буынның санасын сілкіп тастайтындай-ақ дүние. Сонымен қыз мұраты қайда кету?– «Жайна +» аз аудиторияны қамтыды. Өйткені уақыт тығыздығы болды: бір айда шешім қабылданып, бір айда сценарий жазылып, 8 күннің ішінде түсіріліп, аз уақытта монтаждалып бітті. Сондықтан аз-кем олқылықтың бары рас. Дегенмен айтар ойын көрсетті, аша алды. Меніңше, қыз мұраты – ешқайда кету емес, өзін, өзінің мақсатын табу. Қыз көрінгеннің жетегінде кете беретін басында ноқтасы бар бұзау емес. Бірақ біздің қоғамда әйел адамға жалғыз жүру қиын деген стереотип бар. Дегенмен сериал арқылы қазіргі қазақ қызына «ең бастысы өзіңді таңда» деген ой сала алдық.– Сіз үшін топ-3 фильм және сценарист-режиссер?– Топ-3 деп тізгім келмейді. Себебі критерийге қарай керемет туындылар көп. Үздік деп қайталап көрген фильмдерімді айтсам болатын шығар. «Малышка на миллион» деген фильмді бірнеше рет көрдім. «Мулен руж» – мен үшін махаббат туралы әдемі туынды. «Список Шиндлера» фильмі де әлемді қабылдауды өзгертетін кино секілді. Ал режиссерлардан стилі жағынан қатты ұнайтыны – Квентин Тарантино. Ешкімге, ештеңеге қарамай, цензура деп жалтақтамай түсірген фильмдері ерекше. Кристофер Ноланның фильмдері де ұнайды.– Қазақ киносы той мен ауыл тақырыбынан әрі аса алмай жүр. Бұл режиссер өресінің тарлығы ма әлде көрермен сұранысы ма?– Өкінішке қарай көрерменнің сұранысы сондай. Әйтпесе, шетелге фестивальға шығып жүрген, айтары бар, көпке мойындалған фильмдер жеткілікті. Бірақ оларға өзіміздің қазақтың сұранысы жоқ. Бәрі кинотеатрда ұсынылған киноларды ғана көреді.Біржағынан фестивальден жүлделі болып жүрген режиссерлар өз туындысын ұсынып, насихаттамайды. Жүлдемен оралған соң, олар туралы екі-үш жерде жазады. Әрі қарай өздері жарнамалап, ұсынуға әрекет етпейді. Фильмге обал. Оны халыққа көрсету керек. Сондықтан бұл мәселеде екі жақтан да қателік бар.– Ким Ки Дук, Вонг Кар Вай, Раджкумар Хиранидің фильмдері ерекше әсер сыйлайды. Неге біз осы «Көктем, жаз, күз, қыс және тағы да көктем», «Пикей», «Любовное настроение» сынды кино түсіре алмаймыз?– Сіз айтып отырған режиссерлар бұл фильмдерді неше жасында түсіргенін ескеру керек. Бізде ондай режиссерлар жоқ, енді қалыптасып келеді. Себебі фильм түсіру өмірді көрген, шекері мен тұзын татқан адамның ғана қолынан келеді. Жастық шақта ондай терең, сұлу фильмдерді түсіру – өте сирек кездесетін құбылыс. Әрине, әлі уақыт көрсетеді. Қазақ киносының жаназасын шығарудың қажеті жоқ.– Жиырма бірінші ғасырдың қазағы ретінде қандай мәселе толғантып жүр? Кинода қандай тақырыптарды қозғап жүрсіз?– Гуманист ретінде адам құқығын бірінші орынға қоямын. Адамның өмірімен ойнауға болмайды. Ол әйел ме, бала ма, ер азамат па, кезбе ме, депутат па бәрібір, кез келген адамның өмір сүруге, өз ойын айтуға құқығы бар. Бақыты үшін күресуге құқылы. Өзім жазған сценарийлерде соны айтқым келеді. Барлығын бір таптаурынға салып тастап, осылай ғана өмір сүру керек деген ойды жойғым келеді. Мен жалғыз емеспін. Таптаурындардан таяқ жеген адамдардың әрқайсысы сонымен күрескісі келеді. Мені осы мәселе толғандырады.– Біраз уақыттан бері «ойжеткен» деген хэштегпен кітап оқу байқауын ұйымдастырып жүрсіз. Тіпті, жеңген адамға ақшалай жүлде беруді қолға алдыңыз. Бұл идея қайдан туды?– Бұл 5-6 жылдан бері ойымда жүрген дүние еді. Біраз уақыт бұрын неге кітап оқу байқауын ұйымдастырмасқа деген ой келді. Орыс клубтарына қарап, қатты таңғалушы едім. Олар өзара клуб құрып, буктрейлер жасайды, әртүрлі кітап оқу жарыстарын өткізеді. Қашан біз осындай дүние жасаймыз? Қашан өзіміздің туындыларды насихаттай аламыз? Санамда осы сұрақтар туындайтын.Өйткені біздің жастар кітап оқығанмен, барлығы қазақ әдебиетінің шығармалары емес. Әлеуметтік желіден көргенім де, қолына ұстағандары да – шетелдік авторлар. Қазақ ешқашан кітап жазбағандай, әдебиет болмағандай әсер қалдырады. Бізде қазақша туындылар жайлы тек үлкен ғалымдар ғана пікір айта алатындай. Мысалы,ешкімге Мұхтар Әуезовтың романына сын айтуға болмайтын сияқты. Оған ешкімнің рецензия жазуға құқығы жоқтай көрінеді. Сонымен қазақ оқырманын қазақша кітаптармен табыстырудың әдісі осы болды. Шынымды айтсам, аяқ астынан басталып кетті. Біртіндеп шарттарын ретке келтірдім. Қазір тұрақты түрде өткізіп жүрмін.– Әдемі әңгімеңізге рақмет, Перизат!

Перизат Мырзахмет: Жақсы актер болмаса, жақсы режиссердің қолынан түк те келмейді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz.</a> Ауырғанда денсаулықты шипалы ететін дәрігердің аялы алақаны мен жылы сөзі. Науқасқа дер кезінде диагноз қойып, ем-шара бере білу де білікті маманның қолынан келетін іс. Сол себепті де қоғам өз ісіне берілген, мамандығын аса жоғары бағалайтын мамандарға арқа сүйейді. Осы тұрғыда ұзақ жыл медицина саласында сәтті қызмет етіп келе жатқан кәсіби маман, өз ісінің шебері, аудандық аурухананың психо-әлеуметтік кеңес беру кабинетінің дәрігері Айткүл Балмахановамен сұқбат жүргізген болатынбыз. &nbsp;&nbsp;– Айткүл Майданбайқызы, есуімізше, бала кезіңізде дәрігер болуды қатты армандаған екенсіз. Сол рас па?– Өмірде қарап отырсақ, әркімнің мамандық таңдау жолы әрқилы. Оныңыз рас. Мен дәрігердің аппақ киіміне кішкентайымнан қызығып өскенмін. Баласының болашағына қай әке де үмітпен қарайтыны анық. Әрі сыншысы да. Қабілетіне де қарап, болжам жасайды. Соған сай &nbsp;бағыт беріп отыратын да осы жанашырың әке ғой. Мен көпбалалы отбасында өмірге келгенмін. Асқар таудай әкеміз әрбіріміздің икемімізге қарай мамандықты &nbsp;таңдауға да әсерін тигізіп отыратын. &nbsp;Соның ішінде маған әркез дәрігерлік жайында, адам емдеу турасында көп ой тастайтын. Мысалдар келтіретін. Содан менің жадымда сол балалық шақтан ақ халат кисем, адам емдесем деген пікір қалыптасты.&nbsp;– Әлемде психолог қызметіне жүгінетіндердің дені – мамандық таңдауда қателескендер құрайы екен деген де дерек бар. Сіз дәрігер болғаныңызға өкінбейсіз бе?– Дәрігер болғаныма қуанбасам, ешқашан өкінген емеспін. Қаламасам осы салада қырық жыл еңбек ете алмас едім. Әрине медицина саласы – жауаптықты, ұқыптылықты, адамгершілікті талап етеді. Қанша адам &nbsp;болса, сонша мінез болады. Сол мінездің бәріне сабыр мен төзімділік керек. Дәрігерлік – ол қиындығы мен қызығы қатар жүретін қызмет. &nbsp; &nbsp;Қоғамның ажырамас бір бөлігі болғандықтан маңызы жоғары деп ойлаймын. Бұл жерде ата-анамның айтқан әңгімелері әсерлі болған шығар. Балмахан атамның кісі емдейтін қасиеті болған. Сол кездерде ауыл-аймақтан ауырған адамдар келіп, атама емделетін болған. &nbsp;Атам түрлі жарақаттар мен жара қараған. Медицина дамымаған тұста еміне шипа іздегендер атамды өздері іздеп тауып отырған. Бәлки, менің мамандығым сол қанмен берілген қасиет болар десем, өтірік болмас.&nbsp;– Осы арада әңгімемізді үзе тұрып, сіздің өмір жолыңызға ойыссақ? &nbsp;– Мен ауданға қарасты Ордазы разъезінде 1964 жылы қарапайым еңбек әулеті отбасында дүниеге келгенмін. Қызылордадағы теміржолшылардың балаларына арналған мектеп интернатында 10 жылдық орта мектепті бітірген соң, аудандық туберкулезге қарсы күрес ауруханасында кіші аяжан болып жұмысқа орналастым. Еңбек өтілім 1981 жылдан басталады. 1985-1993 жылдар аралығында Алматы қаласындағы Медициналық институттың "Емдеу ісі" мамандығы бойынша &nbsp;білім алдым. Қазір дәрігер болып науқастарға қызмет көрсетіп келе жатқаныма &nbsp;қырық жыл болған екен.&nbsp;– "Қай жерің ауырса, жаның сол жерде" дегендей, қай аурудың да жеңілі болған емес. Сіздің салаңыз – тері аурулары екенін білеміз. Басқа да қандай науқастарға көмек қолын созасыз? &nbsp;– Аурудың қайсысы болсын, жанға оңай тимейді. Кез келген дерт емделеді. Бірақ, асқындырып алмай уақытында дәрігерге қаралу керек. Менің контингентіме – тері аурулары, жұқпалы тері аурулары, жыныс жолымен жұғатын аурулар, АИТВ жұқтырған науқастар кіреді. &nbsp;Бір өкініштісі, жылдан-жылға тері аурулары көбейіп бара жатыр. Әсіресе, аллергиялық аурулар өсуде. Оның басты себебі, ауа райының күрт өзгеруінен, шаңды желдердің әсерінен болып отыр. Сонымен қатар, дүкен сөресінде самсап тұрған дәмдеуіш қосылған тағамдар мен газдалған сусындардың да аллергияға қосып отырған үлесі салмақты. Одан бөлек, әртүрлі шаш бояғыш бояуларды да осы қатарға қоссақ, қателеспейміз. Мұндайда науқас дәрігердің кеңесіне құлақ түріп, ұқыптылық танытуы тиіс. Емнің нәтижелі болатынына сеніммен қарап, жақын адамдарының қолдауын сезіну – жақсы әсерін тигізеді.– Қазіргі уақытта еңкейген қарттан еңбектеген балаға дейін аллергияның не екенін жақсы біледі. Бұл аурудың көп тарағаны соншалық, кейбір адамдар аллергияның белгілерін сезінгенде, өздеріне «аллергиямын» деп диагноз қойып, өз беттерінше ем қабылдап жатады. Әрине, бұл дұрыс емес. Қазақстандағы әрбір үшінші адам осы ауру түрімен ауыратын көрінеді. Соңғы жылдары аллергия дерті өршіп тұр. Жалпы аллергияның пайда болуына не түрткі?– Аллергияның маусымдық түрі көп таралған. Шаң-тозаңнан, күннен, шөптен деген сияқты. Бірақ, бізде бұл сала бойынша маман тапшы, жоқтың қасы десе де болады. Науқастарды арнайы облыс орталығына жібереміз. Аллергияның пайда болуына кішкентай балаларда жемістен, экзотикалық өнімнен, тәтті мен шырыннан, ал ересектер арасында шаш бояуы, синтетикалық заттар мен кір жуатын ұнтақты пайдаланғанда пайда болады.– Кей адамдар аллергияның неден пайда болғанын нақты білмейді. Мұндай жағдайда оны дәл анықтап беретін технология бүгінде бар ма?– Аллергияны анықтайтын құрал - аллерготест. Ол құрылғы бізде жоқ. Науқас облыс орталығына арнайы жолдамамен жіберіледі. Егер ауруы асқынған жағдайда Алматыдағы тері ауруларын зерттейтін институтқа анализін жібереміз. Нәтижесі келгеннен кейін, ем қабылдаймыз. Ол орталықтан нақ сараптама қорытындылары келеді.– Бұл кеселді емдеу жолдары қандай? Аллергиядан біржола құтылу мүмкін бе?– Біржола құтыласыз деп кесіп айта алмаймын. Әр адамның қабылдауы әр түрлі. Тіпті, күнде жеп жүрген жемісіңіздің өзінен аллергия болуыңыз әбден мүмкін. Сондықтан тап басып айту қиын.– Аллергия тұқым қуалайды ма? Бұл дертке бейім ата-анадан туған балаларға қандай көмек көрсетуге болады?– Көп жағдайда тұқым қуаламайды. Ата-анасында да болғанның өзінде балаға берілуі сирек кездеседі.Аллергия ішкі және сыртқы фактордың әсерінен жүре пайда болатын ауру түрі. Сондықтан уайымдаудың қажеті жоқ. Тек балаға қолданылмаған тамағын аз-аздан берген дұрыс. Тәжірибе ретінде.– Дерттің медицинада емі бар ма және оның қалай алдын алуға болады? Дәрігер ретінде кеңесіңіз?&nbsp;– АИТВ инфекциясын жұқтырған адамдар алғашқы жылдары өздерін барынша саумыз деп есептейді. Себебі, ауру белгілері көп науқастарда кездеседі. Кейін адам әбден әлсірейді де ЖИТС пайда болады. Осыны сезінген уақыттағы адамның күйін көрген дәрігерге ең ауыры – науқасқа үміт отын жағу, өкініштісі кеш түсінген науқасқа ем тиімсіздігінің жоғарылауы. Өйткені,ЖИТС – бұл аурудың соңғы сатысы саналады. Бүгінде осы дертті жұқтырған 19 адам есепте тұрады. АИТВ инфекциясынан толық айықтыратын ем жоқ. Емі – ол өмір бақи антиретровирусты дәрілерді уақытылы, ұзақ жылдар қабылдау. Тоқтатпау. Инфекция сүйіскенде, жөтелгенде, сөйлескенде, қол алысқанда, түкіргенде, ортақ ыдыс-аяқты пайдаланғанда, киімдерді алмастырып кигеннен, бір төсекте ұйықтағаннан, жәндіктер шаққаннан жұқпайды. Кеңеске келер болсам, әрбір адам салауатты өмір салтын ұстанып, жеке бас гигиенасын сақтап, кездейсоқ жыныстық қатынастан аулақ болғаны жөн. &nbsp;&nbsp;– Бұйырса аз күндерде мектеп түлектері қолдарына аттестат алып, өздері армандаған оқу орындарына қарай жол тартады. &nbsp;Олардың ішінде медицина саласын таңдап отырғандары да бар. Сол жастарымызға қандай тілек айтар едіңіз?– Биылғы мектеп бітіргелі отырған түлектерге айтарым, мамандықтың бәрі жақсы. Егер жүрек қалауымен болса, әрине. Медицина саласына баратын жастардың мынаны білгені дұрыс. Қиын да қызықты, қыры мен сыры әлі толығымен зерттелмеген осы мамандықтың шын иесі болуға лайық болыңыздар. Еліміздің болашағы – жастар. Яғни, &nbsp;сіздерсіздер. Бұл ретте жастарға артылар жауапкершілік те аз емес. Дендеріңіз сау, таңдаған мамандық иесі болыңыздар, дегім келеді.&nbsp;– Отбасыңыз туралы айтып өтсеңіз?– Жанұяда екі ұлым, келінім және немерем &nbsp;бар. Кенжем менің жолымды қуып, бүгінде медицина саласында екінші курс студенті.&nbsp;– Уақыт бөліп, әңгімелескеніңізге рақмет!

Айткүл Балмаханова: Науқас дәрігердің кеңесіне құлақ түруі тиіс

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Білімнің дамуына атсалысып жүрген мамандардың көбі жастар болғанмен, ерте жасында басшылық лауазымға отырғандарды саусақпен санауға болады. Солардың бірі Абылай хан атындағы жоғарғы колледж директорының орынбасары – Берікол Әбдібеков. Берікбол қазір жастармен жұмыс жасап, оларға тәлімгерлік жол көрсетуде. Білім беру саласында жас та болса, бас болып жүрген Берікболдың сұхбатын назарларыңызға ұсынамыз.– Студенттер әлі де онлайн білім алуға мәжбүр. Сабақ үлгеріміне бұл қаншалықты әсер етеді?– Қоғамда болып жатқан жағдайға байланысты карантиннің сақтық шараларын қатаң сақтау мақсатында тек 1 және 4 курстың білім алушылары ғана оффлайн білім алып жатса, ал 2 және 3 курс студенттері онлайн түрде білім алуда. Колледж оқытушылары Platonus &nbsp;автоматтандырылған жүйесі арқылы өздерінің видеосабақтарын түсіріп, оқушының түсінуіне барынша жағдай жасап жатыр. Бұл сапалы білім беруге деген жасалып жатқан &nbsp;мүмкіндік. Әрбір студентпен кері байланыс жұмысы жүргізіліп отырғандықтан, &nbsp;сабақ үлгерімдеріне ешқандай қауіп-қатер жоқ деп айтуға негіз бар.– Онлайн тәрбиені қалай түсінуге болады?– «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деп ұлы ойшыл Әбу-Насыр Әл Фараби айтқандай, тәрбиенің &nbsp;өскелең ұрпақ үшін маңызы жоғары. Сондықтан онлайн түрде оқытудың формасы жүргізіліп жатқан жағдайға қарамастан, зум платформасы арқылы жан-жақты бағытта тәрбие сағаттары жүргізіліп, топ жиналысы жасалынуда. Қандай жағдай болса да, бала тәрбиесіне барынша жауапкершілікпен қарауымыз тиіс.– Бүгінде ата-ана жұмысы еселенді. Мұғалімге қойылатын талап та баршылық. Әйтеуір ата-ана мұғалімнің жұмысының қиын екенін сезді. Сіздіңше қалай?– Қазіргі оқыту формасының талабы бойынша ата-аналармен бірігіп, тығыз жұмыс жасау қажеттілігі туындауда. Сондықтан әрбір топ жетекшілері баланың уақытын сапалы өткізу мақсатында ата-аналармен бірлескен түрде жұмыс жасауда. Мұғалімнің жұмысы қиын деп жатамыз, бала тәрбиелеу ата-ана мен мұғалімнің тығыз жұмыс жасауының арқасында жүзеге асатын ауқымды процесс екенін естен шығармаған жөн.– Колледжде ауданнан оқитын студенттер бар. Оларда онлайн емтихан тапсырарда қиындықтар болмады ма?– «Абылай хан» атындағы жоғары колледжінде ауданның білім алушылары көп, дегенмен олардың білім алуына барынша мүмкіндік жасалуда. Интернет желісінің мүмкіндігі төмен аудандарда оқитын студенттердің ата-анасымен байланыса отырып, оң шешім қабылдау жұмыстарын жүргізіп жатырмыз. Сондықтан онлайн емтихан тапсыруда қиындықтар орын алған жоқ.– Жасыратыны жоқ, “мұғалімннің жалақысы көбейді” деп мұғалім болуға асығатындар қатары артып барады. Кәсіби маман қандай болу керек?– Мұғалім болу – екінің бірінің қолынан келе бермейтін мамандық. Сондықтан оның қиындығы мен қуанышы қатар жүретіні сөзсіз. Бүгінде педагог мәртебесі артып, қоғамда өзіндік жақсы жаңалықтар орын алып, жалақылары өсіп, мүмкіндік жасалуда. Дегенмен, сәйкесінше талап та күшейтілуде. Сондықтан кәсіби тұрғыда үнемі білімін жетілдіріп, заман ағымына сәйкес әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы үнемі ізденіс үстінде жүруді талап ететін маман ғана жақсы мұғалім бола алады.– Әр колледжде кітапхана бар. Студенттердің кітап оқуға қызығушылығы қандай?– Жасыратыны жоқ, қазіргі интернеттің дамыған заманында кітап оқитын жастар өте аз. Сондықтан олардың кітапқа деген қызығушылығын арттыру мақсатында &nbsp;оқытушылардың ұсынысымен әртүрлі бағытта 100 оқулық колледж кітапханасына алынды. Бұл жастардың кітап оқуға деген қызығушылығын арттыратыны сөзсіз. Әрине, ол бағытта колледж оқытушылары жан-жақты бағыт-бағдар беру арқылы нәтижелі жұмыс жасауда.– Тіл мәселесі қашанда өзекті. Қайтсек қазақ тілінің мәртебесін көтереміз?– Қай ұлттың болмасын баға жетпес құндылығы ол – тіл мәртебесі. Сондықтан тілге деген құрмет, ана тіліне деген махаббат отбасынан басталуы тиіс деп ойлаймын. «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте», деген сөзді үнемі өскелең ұрпақтың бойына сіңіруге тырысамын. Жүрегі қазақ деп соққан әрбір сәулелі жас бұл тақырыпта өзіндік жауапкершілікті сезінуі қажет.– Білуімізше колледж директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасарысыз…– «Абылай хан» атындағы жоғары колледж директорының тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары қызметін атқарып жүргеніме биыл үшінші жыл. Іс-тәжірибем аз болса да, жасап жатқан жұмысыма деген жауапкершілігім өте жоғары. Әрбір маман өз ісіне жауапкершілікпен қараған жағдайда ғана нәтижеге жетеді. Сондықтан &nbsp;жауапты қызметке лайықты болып, әрбір баланың жүрегінен жол табу – мен үшін басты мақсат!– Берікбол сізді мұғалім ретінде танимыз. Ал еріктілікке қалай келдіңіз?– Ерікті жастармен тығыз жұмыс жасайтындықтан, бұл бағыт мен үшін таңсық емес. Сондықтан колледж директоры Дүлдүл Руслан Кажденбекұлының қолдауымен үнемі қайырымдылық шараларын ұйымдастырып, еріктілер қатарынан көрініп жүргеніміз біз үшін – азаматтық міндетіміз деп білемін.– Автоволонтерлікте қандай қиындықтар бар?– Айтарлықтай қиындық бар деп айта алмаймын, «сабақты ине –сәтімен» дегендей, әрбір бастама жауапкершіліктің арқасында жақсы нәтижемен аяқталып жатады. Ол үшін қоғамды, адамдарды үлкен жүрекпен қабылдап, жақсылық жасауға ықылас болса жеткілікті дер едім!– Сұқбатыңызға рақмет!&nbsp;

Қызылордалық мұғалім еріктілікпен айналысуда

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Жерлесіміз Дінмұхаммед Ақпан М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу Мемлекеттік Университетінде оқиды.&nbsp;Жас ғалымның жеткен жетістігі көп. Ол мектеп қабырғасында жүріп-ақ, түрлі интеллектуалды сайыстарда шыңдалды, химия пәні бойынша өткен халықаралық олимпиадада, Корея Респуб­ликасында өткен халықаралық «Жас ғалым» ғылыми жобасында жүлдегер атанды. Ой-өрісі өзгеше, ізденісі ерекше жаспен жақында әңгімелесудің сәті түскен еді.‒ Әне-міне дегенше, 2021 жыл бітуге таяу. Сіз үшін бұл жыл қандай сәттерімен есте қалды? Жас ғалым ретінде айтыңызшы, жылдың сізге берген мүмкіндігі қандай?‒ Бұл жыл аса күрделі болды. Сонау Ұлы Отан соғысынан бері адамзат біріге ешбір сынаққа қарсы тұрған жоқ. Бірақ әр қиыншылық бізді бір жақсы нәрсеге үйретеді. Мысалы, ендігі жерде адамдар ғылым мен білімнің болашаққа бастайтын жалғыз ұғым екенін түсінді. Ғалымдарды бейбіт күннің батыры деп мәртебе көрсетті. Жеке менің ғылыми жетістіктерім үшін бұл жыл сәтті болды десем болады. Биыл көп өлшемді комплекстік кеңістіктің ішіндегі нақты кеңістіктерге классификация жасайтын теорема дәлелденді. Ломоносов конференциясында нәтиже жоғары бағаланды. Жаз айынан бастап қазіргі күннің ең мықты математиктерінің бірі, физика-математика ғылымдарының докторы, Ломоносов атындағы Мәскеу Мемлекеттік университетіндегі механика-математика факультетінің профессоры Андрей Ошемковпен бірлесе жұмыс бастадым. Дифференциалды геометрия бағытында маңызды теоремаларға қол жеткіздік. Жаңа математика тілінде мұны «Нийенхейс геометриясы» деп атайды. Қысқаша айтқанда, жанама кеңістікте берілген арнайы операторларды классификациялау. Бұл бағытта үш халықаралық конференцияда баяндама жасадым. Әлі де атқаратын жұмыс көп, себебі әр шешілген есеп астында жаңа он сұрақ жатады.Осы жылы мені 1,5 айлық дискретті геометрия бағытында құрылған жазғы бағдарлама үшін Мәскеу Физико-Техникалық Университетіне шақырды. Онда біз ұсынылған есептер бойынша ізденіс бастадық. 1999 жылы екі өлшемді Морс-Максвелл теориясы құрылса, оны әрі қарай көп өлшемді деңгейге жеткіздік. Бұл бағыт бойынша да мақалалар дайындалуда.‒ Математика шынымен қиын ғылым ба? Көбіне қиын есептің жауабы логикаға салып ойланғанда қарапайым болып шығады ғой. Дегенмен кей сәттерде сізде есептің жауабын таба алмай қаламын-ау деген қорқыныш бола ма?&nbsp;‒ Сізге кез келген ғалым-математик ең алдымен «математика – тіл» деп жауап береді. Шынымен де, жан-жағымызда болып жатқан әр құбылыс, қимыл математика тілімен жазылады. Оның өзге филологиялық тілдерден айырмашылығы – «ережеден өзгешелігі болмауы», яғни қазақ тілінде жуанға жуан, жіңішкеге жіңішке жалғанады десек: кітап деген кірме сөз бар. Математикада мұндай ерекшеліктер болмайды. Сіз санды екіге көбейтсеңіз жұп болады, бірақ мына сандардан басқасын деп айта алмайсыз. Ол – теорема, ол әрқашан дұрыс. Атақты физик Ричард Фейман: «математикада қиын деген не? Есеп шықса түсінуге болады, яғни қиын емес» деген. Әрине бізді ең алдымен жауабы қызықтырады. Мысалы, екі нүктені алайық, бірі екіншісінен жоғары болсын. Ешбір күш әрекет етпей бір нүктеден екіншісіне жіберсек, уақыт жағынан ұтымды траектория қандай? Көбі түзу сызық дейді, бірақ жауабы арнайы қисық – брахистохрона. Міне осы секілді жағдайлар жиі кездеседі, күтпеген жауаптар бәрімізді қызықтырады. Есепті шешу дегеніміз отыра қалып шығара бастау емес, олай болмайды да. Алдымен сенің алдыңда адамдар қандай нәтиже алғанын түсіну қажет, оларды зерделіп өзіңе ұнаған бағытта есепті шығарған жөн деп санаймын. Қазіргі таңда математика өте кең ғылым, мысалы алгебрамен айналысатын ғалым геометрияны түсіне қоймайды.‒ Жыл сайын математика тақырыбында түрлі жобалар қолға алынады. Ал соңғы уақытта бұл ғылымға енген өзгеріс бар ма?‒&nbsp; Математика өзге ғылымдарға қарағанда консервативті. Түбегейлі өзгерістерді жақтыра қоймайды. Физикада алдында болған теорияны кеңейтетін жаңа теория құрылса – бұл өзгеріс, басқа ғылым салаларында да осындай.‒ Академик Асқар Жұмаділдаевтің есебін шығарып, бақ сынап көрдіңіз бе? Есептің әлі күнге жауабы табылмауына не себеп деп ойлайсыз?‒ Математика глобальді тұрғыда үшке бөлінеді: алгебра, геометрия және анализ. Асқар Серқұлұлының есебі алгебра мен сандар теориясы бағытында, ал мен геометрия және анализ бағытында жұмыс істеймін. Жалпы бәріміз математикпыз десек те, айналысатын облыстарымыз тым бөлек.&nbsp; Есептің ұзақ жылдар бойы шықпауы математикада қалыпты жағдай. Мысалы, Ферма теоремасы үш жүз жылдан аса уақыт шешімін таппады.&nbsp; Неге мына есепті шығарған жоқсыз деу, дәл солай ақынға келіп «мына тақырыпта поэма жаз» дегенмен тең. Математика қатал ғылым болса да, мұнда да шабыт пен идея керек.‒ Өзіңізді дамыту үшін жаңадан не үйренгіңіз келеді?‒ Тек қана ғылыммен айналысу, менің ойымша қате. Ми деген кез-келген бұлшық ет секілді шаршайды, сол себепті қалыпты режимде оны демалдыру қажет. Өзіме теңіз ұнайды, теңіз жағасында кешқұрым серуендеп сан алуан ойларға батып жүру мен үшін демалыс. Жылы күннің шуағы мен толқындаған суға шомылу бар күйзелісті алып кететін секілді. Сол себепті серфингті үйренсем деймін. Тағы бір маған рахат әкелетін физикалық жаттығу – атқа міну. Бала кезімнен атқа көп міндім. Қазір Мәскеуде жүріп ауылдағы сол кездерім еске түседі. Физикалық жаттығулар мидағы кернеуді алады, ми шаршауы физикалық шаршауға қарағанда аса ауыр тиеді.‒ Математиканы академик есекке теңейді. Адамзаттың бар жұмысын атқарғанмен, қадірсіз дегені ғой. Ал сіздің теңеуіңіз қандай болар еді?‒ Шынымен де математика бар ғылымның аппараты, барлығы қолданады. Бірақ оның қадірі жоқ дегенге келіспеймін. Бір ғасыр бұрын адамдар ғалымдарды жақсы танитын еді, олар қазіргі теледидардағы жұлдыздар секілді болған. Уақыт өте келе адамдар мұны ұмытты. Біз жалақысы аз, ешкімге қажеті жоқ нәрсемен айналысатын жұмысшыларға айналдық. Коронавирус кімнің кім екенін анық көрсетті. Вакцина ойлап тапқан – ғалым, цифрлы технологияны дамытқан да – ғалым болып шыға келді.Менен ақыл сұраса: жерде жүріп күлгеннен, аспанға қарап армандаған артық дер едім. Ал аспанға, ғарышқа адамды алып баратын ғалымдар, олардың ғылымдағы жетістіктері.‒ Сұхбатыңызға рақмет!

Жерлесіміз халықаралық «Жас ғалым» ғылыми жобасының жүлдегері

<a href="https://kyzylorda-news.kz/ru">Kyzylorda-news.kz.</a> Бүгінде эстрадалық әуен мен жанрішілік ағымның танымалдыққа ие болуы классикалық музыкадағы тыңдарман санын азайтуда. Содан болар, әнге әуес жас өрен кәсіби білім аларда академиялық вокалдан бойын аулақ ұстап, эстрадалық ән айту мәнерін игеруге тырысады. Оған саладағы коммерциялық мүмкіндік, аудитория аясы секілді артықшылық әсер етсе керек. Әйтеуір, академиялық вокал өкілі өнерге адал, жанкешті күйде кенже қалып келеді. Осы орайда жас вокалист Саят Сақитжанмен тілдесіп, музыкадағы соңғы үрдіс төңірегінде өй бөлісудің сәті түсті.– Саят, сізбен тетелес буынның негізгі таңдауы заманауи поп-музыкаға жақындау. Сондықтан әңгімені неліктен академиялық вокалды таңдағаныңыздан бастасақ…– Дұрыс айтасыз, қазір жастардың талғамы, танымы, дүниені қабылдау өресі мүлде бөлек. Буынның қалыптан тыс ойлау жүйесі өнерден де байқалады. Мәселен, сіз айтып отырған үрдіс жалғыз академиялық вокалға қатысты емес, бүтін классикалық музыкаға тән мәселе. Қоғамда классикалық музыканы еуропалық стиль немесе ақсүйектердің ермегі деп қабылдайтын келте түсінік әлі де болса жойылған жоқ. Кедергі осында. Бұл уақыт еншісіндегі өзгеріс деп ойлаймын.Өзіме келер болсам, мен Аралдың тумасымын. Бала кезден музыкаға аңсарым ауып, мектеп қабырғасында жүріп-ақ болашақ туралы армандай білдім. Түрлі жанрдағы ән орындап, музыкаға ынтамды ұштадым. Ізденсем деген адамға мүмкіндік мол емес пе? Ғаламтордан атақты әншілердің мәнерін, дауыс ырғағын қайталау арқылы жаныма жақын жанр опера екенін түсіндім. Сол себепті, мектеп бітірген шақта мамандық таңдауға қатысты мәселе болмады. Түйсігім академиялық вокал мамандығын игеру қажетін сездіргендей. Осылайша 2018 жылы Қызылорда қаласындағы Қазанғап атындағы музыка колледжіне оқуға қабылдандым.– Сіз үшін классикалық музыка несімен құнды?– Әлем музыкадан құралады. Байқасаңыз, біз жабырқаған немесе қуанған сәтте музыкаға жақындаймыз, ішкі сезімдерімізбен мәндес иірім іздейміз. Себебі адам сезімге тәуелді. Оған қоса әуендегі сезім иірімі бірде тасып, бірде байсал тартып, автордың толғанысы жаралы жанымызды жазады. Сезімнің бәрін классикалық музыкадан табуға болады. Оның үстіне Иоганн Себастьян Бах, Вольфганг Амадей Моцарт, Людвиг Ван Бетховен, Рихард Вильгельм Вагнер, Петр Ильич Чайковский секілді данышпандардың шығармасын тыңдаудың өзі эстетикалық ләззат сыйлайды. Олардың ғажайып туындысы, ерекше стилі музыканың даму бағытын айқындады. Сондай-ақ классикалық музыканың басқа жанрдан ерекшелігі өміршеңдігі дер едім. Ғасыр өтсе де бүгінге жетіп, назарда қалу да үлкен жеңіс. Мысалы, поп-музыка жанрындағы орындаушының халық жадында ұзақ сақталуы қиын. Осы себептен де бұл бағыттың өлшемін, өнегесін, маңызын сезінуге болатындай.– Жасыратыны жоқ, классикалық музыканың тыңдарманы аз. Вокалистер ортасында «классикалық музыка тыңдарманы ақылды болу керек» деген әзіл-шыны аралас пікір де кездеседі. Рас, музыканың негізгі қызметі ақыл емес, эмоция жеткізу екенін ескерсе, бұл қарсы аргументке жатпас. Сіздің ойыңызша, бұл бағыттың тыңдарман жоғалтуына не себеп?– Орынды сұрақ. Алдымен жанр түрлерінің көбейгенін естен шығармау қажет. Өткен ғасырға дейін халықтың сұранысындағы музыка жанры санаулы болмаса да, аз еді. Ал бүгінде мыңдаған жанр таңдау аясын кеңейтті. Таңдау бар жерде бір бағыттың ұзақ сақталуы мүмкін емес. Оның үстіне адамзаттың өмір сүру салты өзгерді. Жұмыста, көшеде жылдамдық артты. Соған орай ойнақы ырғақты, жеңіл әуен қажеттілікке айналғаны бар.Тағы бір басты себеп, операны тұралатқан – нарық талабы. Коммерциялық мүдде тұрғысында музыкалық өнім өз-өзін ақтамаса, танылу қиындау. Ал танылмаған өнім пайда әкелмейтіні белгілі. Міне, осындай бір-бірімен тығыз байланысты әлеуметтік жүйе осы күйге түсірді. Әрине, жағдай соншалықты &nbsp;мүшкіл деген орынсыз болар. Қазір классикалық музыканы дамытып, танымал етуге жұмыс істейтін авторлар, топтар жетерлік. Тіпті классиканың сарқыншағына айналған неоклассика жанры да жанданып келеді.– Әтір иісін Франциямен байланыстыру секілді классикалық музыканың «дыбыс бояуын» да Еуропа мәдениетінен хабар береді деген таптаурын бар. Анығы, аспаптық музыка жайында. Сіздің ойыңызша классикалық музыкада қазақ қолтаңбасы бар ма?– Маған классикалық музыканың өзге бағыты туралы айту әлі ерте шығар. Сондықтан тек опера жанрындағы қазақ қолтаңбасы туралы ойымды білдірейін. Операда Лучано Паваротти, Монсеррат Кабалье, Андреа Бочелли, Хосе Каррерас секілді тұлғалар ұлтының абыройын асқақтатқаны білеміз. Қазақ халқынан да танымалопера әншілері шыққан. Әлібек Дінішев, Ермек Серкебаев, Күләш Бәйсейітова, Кәукен Кенжетаев секілді дара тұлғалар Қазақстанда ғана емес, әлемдік дәрежеде лайықты өнер көрсетті. Кейінгі толқынның қатарында Майра Мұхамедқызы, Толқын Забирова, Сүндет Байғожин, Талғат Күзембаев секілді кәсіби майталмандарды айта аламын. Аталған әншілердің барлығынан үлгі алып, өнерде бет түзейтін тұлға санатына балаймын. Сондықтан ән өнері қанына сіңген қазақтан әлі талай мықтының шығары анық.– Сұхбатыңызға рақмет!

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Сұхбат