<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қарағанды облысында облыс әкімі, аймақтық футбол қауымдастығы (QOFA) және Freedom Holding Corp. бастамасымен іске асырылған ALGA! жобасы аясында алғашқы футбол сабақтары өтті.Бағдарламаға таңдап алынған он мектептің қатарында Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицей де бар.Мұнда бастауыш сынып оқушылары футбол клубы «Шахтёрдың» қақпашысы Игорь Шацкиймен бірге алғашқы добын тепті.Футболшы балалардың сұрақтарына жауап беріп, кеңес те берді.<blockquote>— ALGA! жобасы балаларға тек футболшы ретінде емес, тұлға ретінде де дамуға көмектеседі. Мұндай сабақтарда олар тәртіпке, сыйластыққа және командада жұмыс істеуге үйренеді. Балаларға футбол арқылы өмірге дұрыс қарауды үйретуге мүмкіндік алғаныма қуаныштымын, — деді Игорь Шацкий.</blockquote>Сабақтардың құрылымы әрбір оқушыға, жынысына немесе физикалық дайындығына қарамастан, кешенді жаттығу жасауға мүмкіндік береді.Футбол арқылы балалар шыдамдылықты, үйлесімділікті, күш пен жылдамдықты дамытады. Педагогтар үшін бұл тек спорттық дайындық емес, сонымен бірге тәрбиелік үдеріс саналады.Биылғы оқу жылында жоба Қарағанды, Саран, Теміртау, Абай қалалары және Үштөбе ауылында 10 мектепті қамтиды. 1–4 сынып оқушылары үшін дене шынықтырудың үшінші сабағы енді футбол сабағы болады.Орта және жоғары буынға қосымша секциялар ашылады. Жобаға қатысқан барлық мектептер спорттық жабдықтармен қамтамасыз етілді: доптар, манишкалар, қақпалар. Ал мұғалімдер арнайы дайындықтан өтіп, ресми түрде футбол үйретуге құқық беретін UEFA D санатындағы бапкерлік лицензия алды.<blockquote>— Балалармен жұмыс істеу – жай ғана футбол сабағы емес. Біз оларды жеңілістерді еңсеруге, командада әрекет етуге және көшбасшылық қасиеттерін дамытуға үйретеміз. Бұл жоба өте маңызды, өйткені ол балаларға жеңіліс – жолдың бір бөлігі екенін, ал табандылық пен еңбек жеңіске жеткізетінін түсіндіреді, — дейді Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицейдің педагогы Сәуле Айдарханова.Келесі жылы жобаға басқа да мектептер қосылады. Ал 2029 жылға дейін жасанды жамылғысы бар 10 шағын футбол алаңын салу жоспарлануда.</blockquote>Жобаның мақсаты тек футболды насихаттау емес. Бастама оқушылардың өмірінде спорттың тұрақты бөлігіне айналуына, олардың физикалық тұрғыда дамуына және бала кезден пайдалы дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.

ALGA! жобасы: Қарағанды мектептерінде алғашқы футбол сабақтары өтті

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Ливерпуль қаласында ұйымдастырылып жатқан әлем чемпионатында Қазақстан сапынан Виктория Графеева (60 келі) мен Елдана Талипова (+80 келі) қола жүлдегер атанды.Ал Аида Әбікеева (65 келі) мен Айбек Оралбай (+90 келі) чемпиондық айқасқа таласуға мүмкіндік алды.Ертең 6 отандасымыз жартылай финалдық кездесулерін өткізеді. Одан бөлек, 3 салмақта чемпион анықталады.📍Күндізгі сессия (16:00)1-жұп. 48 келі. 1/2 финал🇰🇿Назым Қызайбай🆚🇺🇿Сабина Бобокулова (Өзбекстан)7-жұп. 50 келі. 1/2 финал. Шамамен 17:30🇰🇿Санжар Тәшкенбай🆚🇨🇺Алехандро Кларо (Әлем чемпионатының қола жүлдегері)9-жұп. 55 келі. 1/2 финал. Шамамен 18:00🇰🇿Махмұд Сабырхан🆚🇨🇳Чуанг Луи📍Кешкі сессия (22:00)2-жұп. 51 келі. 1/2 финал. Шамамен 22:15🇰🇿Алуа Балқыбекова🆚🇨🇳Хиню Гю4-жұп. 70 келі. 1/2 финал. Шамамен 22:45🇰🇿Төрехан Сабырхан🆚🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿Одел Камара (2024 жылғы Әлем Кубогының чемпионы)6-жұп. 70 келі. 1/2 финал. Шамамен 23:15🇰🇿Наталья Богданова🆚🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿Чантил Рейд

Әлем чемпионаты: 13 қыркүйек күні қандай жекпе-жектер өтеді?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Бокстан Ливерпуль қаласында әлем чемпионатында жартылай финалдық жекпе-жектер жалғасып жатыр.3 дүркін әлем чемпионы, 48 келідегі Назым Қызайбай 1/2 финалда Өзбекстан өкілі Сабина Бобокуловамен кездесті. 3 раундқа жалғасқан айқаста отандасымыз өз шеберлігін кезекті мәрте паш етті. Есеп: 4:1.Осылайша Назым Қызайбай өз мансабында төртінші мәрте финалға шықты.

Назым Қызайбай – финалда

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> &nbsp;«AMANAT» &nbsp;партияның облыстық филиалының төрағасы Алмасбек Есмаханов партиялық бақылау комиссиясы және фракция мүшелерімен бірге Сайлауалды бағдарлама аясында СПМК-70 мөлтек ауданында салынып жатқан «Келешек мектебі» құрылысына мониторинг жүргізді.Білім ордасының құрылыс жұмыстарын 2024 жылдың шілде айынан бастап келісімшарт бойынша «Integra Construction KZ» ЖШС жүргізуде. 1500 орынға шақталған білім ошағы құрылысы ағымдағы жылы аяқталып, пайдалануға беріледі деп күтілуде.Құрылыс қарқынын көрген аманаттықтар мониторинг барысында тыпсырыс беруші және мердігер, техникалық қадағалаушы мекеме өкілдерімен жүздесіп, құрылыс қарқынын жоғарылату, құрылыс сапасы мен мерзімінде аяқталуы жөнінде нақты ұсыныстарын айтты.Мемлекет басшысының бастамасымен «Келешек мектебі» ұлттық жобасы аясында еліміздің барлық аймағында білім ордалары саланып жатыр. Олардың құрылысы Президентіміздің және аймақ басшысының тікелей бақылауында. Жас ұрпақтың игілігі үшін салынып жатқан білім ордасаның сапасы дұрыс болуы керек. Мұнда өзіміздің балаларымыз, немерелеріміз білім алатын болады. Сондықтан асығыс жасап, пайдалануға берілмей жатып, қайта жөндеуді талап етпейтін, кемі 30-40 жыл қызмет жасайтындай сапалы болуы керек. Балалардың қауіпсіздігі үшін барлығымыз да жауаптымыз»,- деді өз ұсыныстарымен бөліскен партияның облыстық филиалының төрағасы Алмасбек Есмаханов.Партия филиалының төрағасы мониторинг барысында анықталған кемшіліктерді қалпына келтіру қажеттігін мердігер мен техникалық қадағалаушы мекеме басшыларына қатаң ескертті.Айта кетейік, бүгінгі күні білім ордасының құрылыс жұмыстары 80 пайызға орындалған. Мердігерлер мерзімінде аяқтауға уәде етіп отыр.

 Келешек мектебі құрылысына партиялық бақылау жасалды

Жәрмеңкеде 50 жүк көлікке тиелген 500 тоннаға жуық азық-түлік өнімдері ұсынылуда.Атап айтқанда, 200 тоннадан астам күріш, 10 тонна ет өнімдері, 20 тоннадай балық өнімдері, 160 тонна бақша өнімдері, 80 тоннадан астам көкөніс пен жеміс-жидектер, 15 тоннаға жуық сүт және кондитер өнімдері, 5 тонна ас тұзы жеткізілді.Жалпы мемлекеттік қолдаудың арқасында аймақтың ауыл шаруашылығы саласы қарқынды дамып келеді. Аймақтың аграрлық саласында бәсекеге қабілетті өнім өндіру арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі жолға қойылған.Ағымдағы жылдың 7 айында ауыл шаруашылығында 46,5 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, өсім көрсеткіші 2,6%-ға артты.Биылғы жылы облыс бойынша 189,6 мың гектарға ауыл шаруашылығы дақылдары орналастырылды. Оның ішінде дәндi дақылдар 92,9 мың гектар, майлы дақылдар 5,7 мың гектар, мал азықтық дақылдар 73,3 мың гектар, картоп, көкөнiс, бақша 17,4 мың гектар. Үкіметпен бекітілген Жол картасына сәйкес ағымдағы жылы 80,9 мың гектар жерге күріш дақылы егілді.Шаруашылықтар егін жинау жұмыстарына қажетті ауыл шаруашылығы техникалармен, жанар-жағармаймен, минералды тыңайтқыштармен толық қамтамасыз етілген.Бүгінде егін жинау науқаны қарқынды жүруде. Ерте егілген дәнді дақылдарды жинау жұмыстары толық аяқталып, қазіргі таңда мал азықтық, майлы дақылдармен қатар көкөніс, бақша және күріш дақылдары жиналуда.Өңірде ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты қарқынды дамып келеді. Ағымдағы жылы облыстан құны 18,8 млн. доллардықұрайтын 37,7 мың тонна өнім әлемнің 19 мемлекетіне экспортталды.Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етумақсатында аймақта инвестжобалардың жол картасы әзірленіп, жалпы құны 57,1 млрд теңгені құрайтын 30 жобаны іске асыру жоспарлануда. Бұл жобалар өңірдің экономикалық даму қарқынын күшейтуге бағытталған.Фото: ауыл шаруашылығы басқармасы

Астанада Қызылорда облысының ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәрмеңкесі өтуде

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Сейсенбі, 9 қыркүйекте Apple компаниясының жыл сайынғы тұсаукесерінде жаңа үлгідегі iPhone және оның Pro және Max жетілдірілген түрлері, сондай-ақ жаңа смарт сағаттар және басқа құрылғылар <a href="https://kaz.inform.kz/news/apple-kompaniyasi-iphone-17-smartfonin-tanistirdi-b35a2a/">болды.</a>ТАСС хабарлағандай, төрт смартфонның дәстүрлі желісіне ең жұқа корпусы бар модель кірді – iPhone 17 Air, телефонның қалыңдығы 5,6 мм болды. IPhone 17 смартфондары алюминий мен титаннан жасалған, модельге байланысты A19 немесе А19Pro процессоры бар. IPhone 17 диагоналы – 6,3 дюйм, iPhone 17 Air – 6,5 дюйм, iPhone 17 Pro – 6,3 дюйм, iPhone 17 Pro Max – 6,9 дюйм.Барлық iPhone 17 ең аз 256 ГБ жадымен болады. IPhone 17 негізгі моделі бес түсті болады: лаванда, көк тұман, қара, АҚ және шалфей. Iphone Air төрт түсте: қара, ақ, аспан көк және ашық алтын. Iphone Pro және Iphone Pro Max модельдері күміс, қызғылт сары және қою көк түстерде қолжетімді.Бұл топта қазір шыныдан жасалған сымсыз зарядтау алаңы және толығымен жаңартылған салқындату жүйесі бар. Жылудың таралуына енді булану камерасы бар жаңа жүйе жауап береді. Сонымен қатар, әзірлеушілер ойындарда және ұзақ жүктемелерде қуатты 40% арттыруға уәде берді.Жаңа iPhone Air бұрын шығарылған барлық модельдер арасында ең берік болады деп жоспарланып отыр. Смартфонда A19 Pro процессоры бар – бұл смартфон процессорлары арасында әлемдегі ең жылдам түрі. Телефонның негізгі және алдыңғы камераларынан бір уақытта видео түсіруге мүмкіндік бар. Корпустың жұқалығына байланысты модельде физикалық SIM картасына арналған слот жоқ және барлық елде тек электронды SIM карталарын (eSIM) қолдайды. Жаңа үлгідегі аккумулятор батареяның қызмет ету мерзімін бейімдеу функциясымен жабдықталған, соның арқасында смартфон қайта зарядталмай күні бойы жұмыс істей алады.Сатылым 19 қыркүйекте басталады. АҚШ-тағы смартфондардың бағасы Phone 17 – 799 доллардан, iPhone Air – 999 доллардан, iPhone 17 Pro – 1099 доллардан және 17 Pro Max – 1199 доллардан.Бірқатар жаңа гаджет таныстырылымы өтіп, жыл сайынғы тұсаукесері аяқталғаннан кейін Nasdaq электронды биржасында америкалық Apple корпорациясының акцияларының құны шамамен 1,7%-ға арзандады. Бұған сауда деректері дәлел.Сағат 23:17-дегі мәлімет бойынша, корпорацияның акциялары 0,24%-ға өсіп, бір акцияға 238,44 доллар болды. Сағат 00:12-де жаңа өнімдердің тұсаукесері аяқталғаннан кейін Apple акциялары төмендей бастады және бір акция үшін 233,89 доллардан (-1,68%) сатылды.Айта кетейік, Маск Apple компаниясын монополияға қарсы заңды бұзды деп айыптады.Фото: youtube.com/@apple

Apple компаниясы iPhone 17 смартфонын таныстырды

&nbsp;<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> &nbsp;Алматы облысында жеңіл автокөлік пен мен жолаушылар автобусының қатысуымен жол-көлік оқиғасы<a href="https://kaz.inform.kz/news/almati-oblisinda-okushilar-otirgan-avtobus-zhol-apatina-ushirap-ek-adam-koz-zhumdi-f4fd23/"> болды.</a>Әлуметтік желіде тараған видеода жол апаты кезінде автобуста оқушылар болғаны айтылады.Алматы облыстық полиция департаментінің хабарлауынша, Hyundai Accent автокөлігі мен жолаушылар автобусы «Сокол» саяжайының аумағында соқтығысып қалған. Қазір аталған оқиға бойынша полиция қылмыстық іс қозғады.<blockquote>– Жол апаты салдарынан жеңіл автокөлік жүргізушісі оқиға орнында көз жұмды, ал оның жолаушысы медициналық мекемеде қайтыс болды. Басқа зардап шеккендер жоқ, - деп мәлімдеді өңір полициясы.</blockquote>Алдын ала мәліметтерге сәйкес, Hyundai Accent жүргізушісі бұрылыс жасау кезінде автобусқа жол бермей соқтығысқан.Қазіргі уақытта оқиғаның барлық мән-жайын анықтауға бағытталған кешенді тергеу шаралары жүргізіліп жатыр. Істі тергеу барысы Алматы облысы Полиция департаменті басшылығының бақылауына алынды.&nbsp;Фото: видеодан алынған скрин

Алматы облысында оқушылар отырған автобус жол апатына ұшырап, екі адам көз жұмды 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> «Бейбітшілік пен құқыққа негізделген болашақ» атты конституциялық сот төрелігінің халықаралық форумына Еуропаның, Азия мен Африканың 15 елінен келген конституциялық бақылау органдарының төрағалары мен судьялары, адам құқықтары жөніндегі уәкілдер, жетекші заңгер-ғалымдар мен құқық қорғаушылар, халықаралық ұйымдардың өкілдері, сондай-ақ Қазақстанның орталық мемлекеттік органдарының басшылары, адвокатура мен ғылыми қоғамдастық өкілдері жиналды.Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының еліміздің Конституциясының 30 жылдығына орай ұйымдастырған форумына 150-ден астам қатысушы келді.Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының Төрағасы Эльвира Азимова пленарлық отырысты ашу барысында форумның өзектілігі құқықтың рөлін тек жеке мемлекет шеңберінде ғана емес, әлемдік қауымдастық ауқымында да түсіну қажеттігінен туындайтының атап өтті. Қазіргі жаһандық сын-қатерлер дәуірінде бейбітшілікті сақтау мен дауларды шешудің ең сенімді тетігі – құқық. Ол қоғам өмірін болжамды етеді, ал бұл тұрақтылық пен дамудың негізгі шарты.«Конституция – жай ғана заң емес, ол теңдік пен әділдіктің, адам құқықтарының кепілі. Ол қоғамның билікке сенімін арттырып, диалогты күшейтеді. Конституциялық экономика меншік құқығын қорғайды, инвестиция мен инновацияға жол ашады. Бұл – ұзақ мерзімді өсудің берік іргетасы. Сондықтан «бейбітшілік пен құқыққа негізделген болашақ» – күшке емес, заңға сүйенетін, әділдік пен тұрақтылықты басты құндылық ететін қоғамға апарар жол», – деп атап өтті Азимова.Халықаралық форумның пленарлық сессиясында Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық Комиссияның (Венециандық комиссия) Президенті Клер Бази-Малори ханым сөз сөйледі. Өз сөзінде ол Қазақстанды Конституцияның 30 жылдығымен құттықтап, заң үстемдігінің, адам құқықтарын қорғаудың және конституциялық соттардың мемлекеттің бейбітшілігі мен тұрақтылығын сақтаудағы рөлінің маңыздылығын атап өтті. Бази Малори ханым Венециандық комиссияның Қазақстанмен табысты ынтымақтастығын атап өтіп, оны одан әрі нығайтуға дайын екенін білдірді.Біріккен Араб Әмірліктері Федералды Жоғарғы Сотының төрағасы Мохаммед Хамад Мохаммед әл-Бади әл-Захри өз елінің конституциялық әділет тәжірибесімен бөлісті, оның ішінде азаматтардың конституциялық рәсімдерге қолжетімділігін қамтамасыз ету және сот процесін оңтайландыру үшін цифрлық технологияларды қолдануға тоқталды. Ол конституциялық әділеттің қоғамның билік институттарына деген сенімін нығайтатынын, мемлекеттің тұрақтылығы мен дамуына ықпал ететінін және бейбітшілік пен әділетті болашақты құрудың негізгі факторы болып табылатынын атап өтті.Зимбабве Жоғарғы Сотының төрағасы Люк Малаба конституциялық соттардың заң арқылы бейбітшілік пен дамуды қамтамасыз етудегі рөлінің маңыздылығын атап өтті. Оның пікірінше, конституциялық бақылау конституционализм, заңның үстемдігі және биліктің бөлінуі қағидаттарын қолдайтын негізделген құқықтануды қалыптастыруға мүмкіндік береді және мемлекеттің тұрақтылығы мен заңдылығын нығайтудың маңызды құралы болып табылады.Моңғолия Конституциялық Сотының төрағасы Байасгалан Гунгаа конституциялық соттардың заңның үстемдігін, адам құқықтары мен демократиялық құндылықтарды қорғаудағы рөліне назар аударды. Ол заң бейбітшіліктің, тұрақты дамудың және адамдардың әділетті өмір сүруінің негізі болып табылатынын, ал халықаралық форум тәжірибе алмасудың және құқықтарды, бостандықтар мен әділеттілікті қамтамасыз ету үшін шешімдерді бірлесіп іздеудің маңызды платформасы ретінде қызмет ететінін атап өтті.Форум үш тақырыптық сессия және кәсіби серіктестіктерді нығайту мен озық тәжірибелермен алмасуға арналған арнайы блокта нетворкинг форматында жалғасты.Форум аясында әртүрлі елдердің жетекші конституцианалист-заңгерлері мен судьялары өз баяндамаларын ұсынды. Қырғызстан Конституциялық Сотының судьясы Чинара Айдарбекова адам құқықтарын қорғау мен тұрақты дамудың негізі ретінде заң үстемдігінің маңыздылығын атап өтті. Оңтүстік Корея Республикасының Конституциялық Сотының судьясы Ким Бок Хён билікті асыра пайдаланбаудың кепілі ретінде конституциялық сот өндірісін ерекше атап көрсетті. Тәжікстан Конституциялық Сотының судьясы Кувватзода Фотех Джума Конституцияның ұлттық құқықтар мен мүдделерді қорғаудағы рөлін баяндады, ал Германияның Рейнланд-Пфальц жеріндегі Конституциялық сот пен Жоғарғы әкімшілік соттың Президенті Ларс Брокер конституциялық нормаларға түсіндірме беру арқылы Ата заңның тұрақтылығы мен эволюциясына талдау ұсынды.Негізгі бағдарламаға Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясында, Ішкі істер министрлігінің Басқару академиясында өткен шетелдік сарапшылардың қонақ дәрістері маңызды қосымша болды. Бұл шаралар академиялық және кәсіби ынтымақтастықты нығайтуға, сондай-ақ халықаралық тәжірибені қазақстандық мамандарға беруге ықпал етті.Форум ұлттық құқықтық жүйелердің дамуына ықпал ете отырып, Конституциялық Сот төрелігі саласындағы халықаралық ынтымақтастық пен тәжірибе алмасудың маңыздылығын растады.Фото: ҚР Конституциялық сотының баспасөз қызметі

Астанада 15 елдің конституциялық сот судьяларының қатысуымен бейбітшілік пен құқыққа негізделген болашақ тақырыбында диалог өтті

БЕС ЖАҢАЛЫҚ: Апталық шолу

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Әскери шығындардан ұлғайып кеткен бюджет тапшылығын азайту үшін Ресей Үкіметі қосылған құн салығын (ҚҚС) көтеру мәселесін қарастырып жатыр, деп хабарлайды&nbsp;<a href="https://thebell.io/">The Bell&nbsp;</a>басылымы.&nbsp;Осы орайда ҚҚС мөлшерлемесін 20%-дан 22%-ға дейін өсіру жоспары бар, ал бұл өзгерістен әлеуметтік маңызы бар тауарлар ғана тыс қалмақ.Қорытынды шешім әлі қабылданған жоқ, бірақ The Bell сұхбаттасушылары салықты көтеруден басқа амал жоқ екенін айтады.Тамыз айында Reuters агенттігі де Ресей Үкіметіндегі дереккөзге сілтеме жасап, салық өсімі «міндетті түрде болады» деп хабарлаған.<blockquote>– Біз шығындарды, тіпті қорғанысқа кететін шығындарды қысқартсақ та, бюджетті теңестіре алмаймыз. Мұнай-газ кірісі азайып жатыр, ал экономика оны толық өтей алмайды, – деп келтіреді дереккөз сөзін агенттік.– ҚҚС – негізінен тұтыну салығы. Оның мөлшерлемесін арттыра отырып, билік ең алдымен халықтың қалтасына қол салады, өйткені бизнес жаңа салық шығындарының басым бөлігін бағаға енгізіп, сатып алушыларға аударады. ҚҚС өсімі баға өсімінің баяулауын тоқтатуы мүмкін, ал оны тежеу үшін Орталық банк негізгі мөлшерлемені екі таңбалы деңгейде ұстап отыр, – деп түсіндіреді басылым.</blockquote>Сондай-ақ басқа нұсқалар да қаралып жатқаны, соның ішінде пайда салығын және ЖТС (жеке табыс салығын) көтеру де бар екені белгілі болды.Фото: pixabay.com<a href="https://nege.kz/news/resey-ukmet-salik-kobeytud-oylastirip-zhatir-58cfd6">nege.kz</a>

Ресей Үкіметі салық көбейтуді ойластырып жатыр

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> &nbsp;Жасанды интеллект сөзі оғаш естілгендей күйде жүргеніңізде, ЖИ дәуіріне әлдеқашан қадам басып қойған<a href="https://aikyn.kz/290753/zhasandy-intellekt---keleshektin--kilti"> едік.</a>Қазір ЖИ технологиясы түрленіп, қарқынды дамып келеді. Күнделікті өміріңізден де аңғарған боларсыз, банк қызметімен тұрақты байланыс, сауда-саттық үшін кері байланыс, өзара тиімді сөйлесу, қажет ақпарды жылдам табу, видео, сурет, түрлі визуал форматта ақпарат дайындау сынды көптеген қызметті қолдануға мүмкіндік бар.Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауында ЖИ технологиясына аса басымдық беріп, министрлік құруға дейінгі маңызды қадамдарға көшу керегін қадап айтты. Президент Жолдауында «Жасанды инттеллектіні пайдаланып, аса қауіпті қару жасайтындар пайда болды» дегенді қоса жеткізді. Мұның бәрі бекер емес. Жасанды интеллектіні қолданумен шектелмей, оны саналы, жүйелі басқара білуіміз керек. Әлемнің екінші ұстазы әл-Фарабидің «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» дегені осындайда еріксіз ойға оралады. ЖИ технологиясын сауатты қолдану үшін де этикалық қағидаттарды меңгеру қажет, яғни қолдану үшін дұрыс бағытта тәрбиелік ілім беру керек.ЖИ технологиясын игеру әлем елдерінде кеңінен тарап, білім беру саласында қалыптасып үлгерді. Біріккен Араб Әмірліктерінде жасанды интеллект пән ретінде оқыту міндеттелген, бағдарлама мектептің бастауыш сыныбынан бастап жоғары сынып оқушыларына дейін деңгей-деңгей бойынша оқытылады. Қытай да жасанды интеллект саласында әлемдік көшбасшы екенін көрсетіп, биылғы оқу жылынан бастап арнайы пән енгізді. Бағдарламаға сәйкес, енді 6 жасар баладан бастап ЖИ технологиясымен достасуға қадам жасайды. Қасым-Жомарт Тоқаев осы орайда алдымен ұстаздардың жасанды интеллект технологиясын меңгеру дағдысын дамытуды жолға қою керегін айтты.Елімізде де ұстаздардың ЖИ технологиясын қолдану машығын дамытуға лайықталған жобалар біртіндеп іске асып жатыр. Мысалы, 2024-2025 оқу жылында «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығының ұйымдастыруымен 180 мыңнан аса педагог ЖИ құралдарын қолданудың негіздері мен этикасын меңгеріп шыққан. Халықаралық Астана университеті педагогикалық институт ұстаздарына «Білім берудегі жасанды интеллект» кәсіби даму курсын оқытуды қолға алса, Батыс Қазақ­стан инновациялық-технологиялық университеті, Жетісу университеті, тағы басқа жоғары оқу орны мұғалімдерге арналған практикалық жобалар өткізіп жатыр.Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Стратегия және талдау орталығының бас сарапшысы Аида Әблякимова ұстаздардың ЖИ технологиясын үйренуі үшін үш деңгейлі модель аясында жұмыс істеуді негізге алады. Алдымен базалық деңгейде ұстаздардың ЖИ, цифрлық сауаттылығын арттыру керек, кейін пәнге кіріктіру әдістерін қолға алып, соңғы сатыда ғана ЖИ арқылы жобалық және зерттеу жұмыстарына кірісуге болады.Жасанды интеллект оқу академиясының негізін қалаушы, кәсіби IT маман Мейіржан Әуелханұлы да ең әуелі үш бағытқа ерекше көңіл бөлу керегін айтты.<blockquote>– Жасанды интеллектіні білім саласына енгізудің табысы ұстаздардың дайындығына байланысты. Технология дайын тұрғанмен, дұрыс қолдана алатын маман болмаса, еш нәтиже шықпайды. Біріншіден, базалық түсінік керек. Көптеген ұстаз жасанды интеллектіні «өте күрделі нәрсе» деп ойлайды. «ЖИ деген не, ол қалай жұмыс істейді, білім беруде қандай пайдасы бар?» дейтін мәселені қарапайым түрде түсіндіру керек. Бұл –&nbsp;қорқынышты сейілтіп, қызығушылықты оятатын алғашқы қадам. Екіншіден, практикалық дағдыларды шыңдау қажет. Ұстаз тест құрастыру, эссе тексеру, қосымша оқу материалын дайындау, әр оқушыға жеке бағдарлама ұсыну секілді жағдайда күнделікті қолдана алатын нақты, негізгі құралдарды үйренуге тиіс. Қысқасы, ЖИ мұғалімнің уақытын үнемдеп, шығармашылыққа көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік беруі керек, – деп ойын жеткізді IT маманы.</blockquote>М.Әуелханұлының сөзінше, бұдан кейін педагогикалық этика мен жауапкершілік маңызды орынға ие. ЖИ-ді қолданғанда, «барлық жұмысты соған артып қоямыз» деген көзқарас болмауға тиіс. Керісінше, мұғалім – басты тұлға, ал технология –&nbsp;көмекші құрал, әсіресе деректердің құпия­лығы мен академиялық адалдықты сақтауға аса мән берген жөн. Маманның ойынша, ұстаздарды оқыту техникалық тренинг емес, көзқарасты өзгерту үрдісі. Мұғалімдер жасанды интеллектіні «бәсекелес» емес, «серіктес» деп қабылдаса, білім саласында нағыз сапалы серпіліс болады.Аида Қуандыққызы ұстаздарға тек курс емес, күнделікті сабағында қолданатын құралдар, жалпы әдістемелік қолдау ауадай қажет дейді. Сарапшы маман осы орайда Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының мамандары Day of AI ашық әдістемелік кешенін дайындап жатқанын әңгімеледі.<blockquote>– ЖИ технологиялары үнемі өзгеріп-дамып отырады, бұл кешен де соған сай тұрақты жаңарып, мұғалімдерге жаңа тапсырма, сценарий, түрлі құрал ұсынады, яғни ұстаз әрдайым өзекті әрі заманауи материалға қол жеткізе алады. Қазір Day of AI ашық әдістемелік кешенін қазақ және орыс тілдеріне аудару, еліміздің білім беру жүйесіне бейімдеу жұмысы жүріп жатыр. Басты мақсат – мұғалімдерді оқытуды бір реттік шара ретінде жетілдіру емес, үздіксіз кәсіби даму және тұрақты әдістемелік қолдаумен қамтамасыз ету, – дейді А.Қуандыққызы.</blockquote>Маманның айтуынша, аталмыш әдіс­темелік кешен таяу арада ұстаздарға қолжетімді болмақ, көмекші жүйе мектеп және колледж ұстаздарымен қатар оқушыларға да пайдасын тигізбек.Әлбетте, ұстаздардың ЖИ технологиясын меңгеруі – қажеттілік әрі заман талабы. Дегенмен ЖИ бағдарламалары әлі де қазақ тілінде толық қолжетімді емес. ChatGPT жүйесінің өзі ана тілімізде толық жетілген жоқ әрі қазақ тілінің өзіндік ­бояуын, ерекшелігін сіңіре қоймады. М.Әуелханұлы мәселенің себебі мен ше­шімін баяндап берді.<blockquote>– Мұның астарында ұлттық мүддеміз жатыр. Расында, қазір жасанды интеллект жүйесінің көбі қазақша мәтін құрастырғанымен, сөйлем құрылысы жасанды, бояуы солғын. Себебі &nbsp;өте қарапайым, қазақ тілінде сапалы деректердің жетіспеуі. ЖИ жүйесі дайын мәтіндерге қарап үйренеді. Мысалы, ағылшын тілінде миллиардтаған кітап, мақала, ғылыми еңбек, әлеуметтік желі дерегі бар, ал қазақ тілінде мұндай көлем өте аз. Ең бірінші кезекте сапалы әрі көлемді тілдік корпус құрастыру қажет, – дейді Мейіржан мырза.</blockquote>ЖИ-ге жаппай көшеміз деп ұлттық құндылығымыз бен тілдік ерекшелігімізді жоғалтып алуымыз ғажап емес. Маманның ойынша, қазақ тілінің агглютинатив құрылымы, сөз тудыру жүйесі, диалектілер мен тұрақты сөз тіркестерін, тілдік ерекшеліктерді модельге дұрыс үйрету қажет, әйтпесе тілдің жаны жоғалады.<blockquote>– Егер осы жұмыс жүйелі қолға алынса, 3-5 жыл ішінде қазақ тілін ЖИ жүйелерінде толыққанды қолдану деңгейіне жеткізуге болады. Бұл – тек техникалық міндет емес, тілдің болашағына қатысты стратегиялық жоба, – дейді М.Әуелханұлы.</blockquote>Одан соң ұстаздар үшін функционалдық сауаты төмен, қарапайым логикалық тапсырмаларды орындауда, ойын жеткізуде қиналатын оқушыға ЖИ құралдарын қалай үйретеміз деген сұрақ туындары анық.<blockquote>– Басты қателік – ЖИ-ді дайын жауап беретін «құтқарушы құрал» ретінде көрсету. Егер біз балаларды тек қолданушы деңгейінде қалдырсақ, олар дербес ойланудан алыстап, шығармашылық және логикалық қабілетін жоғалтып алады. Ұстаз оқушыға ЖИ берген ақпарды талдап, дұрыс-бұрысын бағалауды үйрету керек. Көлемді мәтіннен негізгі ойды табу, сұрақ қоя білу, пікірін еркін айту – ЖИ-ді басқарудың басты дағдылары. ЖИ көмегін пайдалана отырып, авторлық еңбекті сақтау, плагиаттан аулақ болу бала бойына сіңіретін негізгі құндылық болуға тиіс. Оқушының сыни ойлау қабілетін, мәтінмен жұмыс істеу мәдениетін үйретпей, академиялық адалдықты қалыптастырмай, ЖИ технологиясын балаға үйретем деп талпынуымыз бекер, – дейді А.Қуандыққызы.</blockquote>Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ұстаздарға әдістемелік қолдау ретінде «ЖИ-ді этикалық қолдану жөніндегі нұсқаулық», «Академиялық адалдық қағидаларын» дайындаған. Бұл құжаттар педагогтарға нақты бағдар бере алады. Академияның ресми сайтынан ЖИ-ді функционалдық сауат пен креатив даму мақсатында қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар да қолжетімді. Материалдар мұғалімге STEM және ЖИ технологиясын біріктіріп, сапалы сабақ ұйымдастыруға идеялар ұсынады.ЖИ технологиясын білім саласына бейімдеу бір күннің әңгімесі емес. ЖИ ұстаз орнын баса алмайтынын, тек көмекші болатынын естен шығармаған абзал. Ал мамандар білім саласындағы бастама сапалы жүретін болса, ұтарымыз көп деп отыр.Айсұлу СЪЕЗХАН

Жасанды интеллект – келешектің кілті

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қыркүйектің екінші жексенбісінде елімізде жыл сайын Отбасы күні атап өтіледі. Бұл мереке қоғамдағы отбасы құндылықтарын нығайтуға бағытталған.2025 жылдың сегіз айында Қазақстанда 77 951 неке қиылып, 226 803 бала дүниеге келді.Жас жұбайлар некелерін тіркеу үшін көбіне есте қаларлық күндерді таңдайды. Мәселен, қос тоғыз тоғысқан 9 қыркүйек күні 631 жұп шаңырақ көтерсе, 1 195 сәби тіркелді.Маңыздысы, некеге тұру үшін өтінішті таңдаған күннен кемінде 15 күн бұрын беру қажет. Өтінішті АХАТ бөлімдерінде немесе электрондық үкімет порталында немесе екінші деңгейлі банктердің мобильді қосымшалары арқылы тапсыруға болады. Онлайн қызмет тек Қазақстан азаматтарына қолжетімді, ал бөлімшелер арқылы өтінішті кез келген азамат бере алады.Сондай-ақ, әрбір азамат салтанатты неке қию рәсімін ақылы түрде тапсырыс бере алады. Ол үшін АХАТ бөлімдеріне жүгіну немесе «ЦОН» мобильді қосымшасы немесе электрондық үкімет порталы арқылы өтініш қалдыру жеткілікті.«Азаматтарға арналған үкімет» ел тұрғындарын Отбасы күнімен құттықтай отырып, қоғамда отбасылық құндылықтарды дәріптеу мен балалардың құқығын қорғаудың маңызын атап өтеді.

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары