Kyzylorda-news.kz. Агроөнеркәсіп кешенінде күріш өндірісін, мал шаруашылығын және балық шаруашылығын дамытуға ерекше мән берілген. Мемлекеттік аграрлық саясатты жүзеге асырудың нәтижесінде соңғы жылдары ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуында оң нәтижелер байқалуда.
Бүгінгі таңда Қызылорда облысының ауыл шаруашылығы қарқынды түрде дамып келеді. Әсіресе егін жинау, мал шаруашылығы, экспорт және инвестициялық жобалар бойынша белсенді өсім байқалды.
Қазіргі уақытта азық-түлік бағасын тұрақтандыру мақсатында әрбір ауылдық елді мекенде мүмкіндігінше көкөністер мен бақша дақылдарын өсіру үшін бос жер учаскелерін бөлу қажет. Биыл облыста барлығы 188,6 мың гектар ауыл шаруашылығы дақылдары егілді. Оның ішінде күріш 78,6 мың гектар жерге егілген. Биыл өсімдік шаруашылығын әртараптандыру аясында соя дақылдарының қосымша егіс алқаптары 189 гектарға, қант құмайыныкі 358 гектарға жетті.
Сонымен қатар су үнемдеу технологияларын қолдана отырып, биыл барлығы 607 гектар ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін болады. Бүгінгі таңда егін жинау жұмыстары басталды, облыс бойынша 5 593 гектар күздік бидайдан 9 306 тонна, 5 813 гектар жаздық бидайдан 3 289 тонна, 375 гектар арпадан 145 тонна жиналды. Дәнді дақылдарды жинау жалғасып жатыр. Мал шаруашылығы саласында оң динамика қалыптасты, мал басы тұрақты өсуде, өндірілген өнім көлемі ұлғаюда. 2022 жылдың 1 шілдесіне 420,3 мың бас ірі қара, 895,7 мың қой мен ешкі, 210,9 мың жылқы, 61,6 мың түйе және 128 мың құс тіркелген.
Өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда ірі қара мал басы 8,6%-ға, қой мен ешкі 5,7%-ға, жылқы 17,1%-ға, түйе 7,1%-ға, құс 2,7%-ға өсті. Есепті кезеңде 17,7 мың тонна ет, 41,6 мың тонна сүт және 3,3 млн дана жұмыртқа өндірілді, 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда ет өндірісі 1,8%-ға, сүт 1,7%-ға, жұмыртқа 3,1%-ға өсті. Жалпы 2022 жылғы 1 маусымда облыстан жалпы сомасы $19,8 млн-ға 39,8 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімі (күріш, балық өнімдері, бидай қалдықтары, қамыс) экспортталды, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда өсім 125,9%-ды құрады. Өнімдер әлемнің 20 еліне экспортталды.
Жалпы биыл ауыл шаруашылығы саласын дамытуға 4,3 млрд теңге, мал шаруашылығын субсидиялауға 4 млрд теңге бөлінді. Енді мал шаруашылығы өнімдерін өндірумен қатар, оны терең өңдеуге де мән берілетін болады. Сонымен қатар биыл 10,3 млрд теңге сомасына 14 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланып отыр. Нәтижесінде бұл салада 271 жаңа жұмыс орны құрылады.
Соңғы жылдардағы су тапшылығының жағдайына қарамастан, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде тұрақты өсім байқалуда.
Биылғы 10 айда ауыл шаруашылығында 161,3 млрд теңгенің өнімі өндіріліп, көрсеткіштер өсті, тамақ өнімдерін өңдеу көлемі 61,6 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкесті кезеңімен салтырғанда 10,4%-ға артып отыр. Сонымен қатар тамақ өнімдерін өңдеу көлемі қаңтар-қазан айларында 61 562,0 млн теңгені құрап, 2021 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 110,4%-ға артты. Сонымен қатар ауыл шаруашылығының негізгі қорына қаңтар-қазан айларында 6 612,3 млн теңге инвестиция салынып отыр.
Статистикалық мәлімет бойынша осы жылдың III тоқсанында ауыл шаруашылығы саласында 29 079 адам жұмыспен қамтылған. Оның ішінде 20 177 адам – жалдамалы қызметкер, 8 902 адам – өз бетінше жұмыспен қамтылған.
Агроөнеркәсіп кешенінің субъектілерін мемлекеттік қолдау
Облыстың ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласын дамыту Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешенін дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобасы аясында жүзеге асырылып жатыр.
Қызылорда облысында аграрлық саланы дамытудың 9 негізгі бағыты белгіленген. Жүргізілген зерттеулер барысында ауыл шаруашылығын дамытудың 2 негізгі категориясы белгіленді – ішкі нарықты толықтыру және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту. Сонымен қатар табиғи-климаттық және топырақ жағдайларына сәйкес, аграрлық саланы дамытудың 9 негізгі бағыты айқындалды: етті-сүтті мал шаруашылығын дамыту, егін шаруашылығын әртараптандыру, суармалы жерлерді қалпына келтіру, кооперацияны қайта дамыту, балық шаруашылығы, АӨК өнімдерін сату, инфрақұрылымды дамыту және цифрландыру. Бұдан басқа, АӨК дамытудың өңірлік бағдарламасының 148 жобасын іске асыру жоспарланып отыр. Қайта өңдеу өнеркәсібін дамыту экспорт көлемін және еңбек өнімділігін 2,5 есе арттыруға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты сүт, ет, жұмыртқа, картоп және ұн өнімдерін, құс еті мен жылыжай көкөністерін өндіруді дамыту қажет. Мәселен, бүгінгі таңда Арал қаласында ұн өндірісі қалпына келтірілді, Қармақшы ауданында құс фабрикасының құрылысы жүріп жатыр, Қызылордада ет комбинаты мен жылыжай салу және көпжылдық жеміс екпелерінің аумағын кеңейту, сондай-ақ Шиелі ауданында және Қызылордада жұмыртқа өндірісі дамуда.
Ұлттық жоба аясында биыл ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қолдауға 18,4 млрд теңге бөлінді. Өткен жылмен салыстырғанда 2,2%-ға артты.
Оның ішінде:
- 3,8 млрд теңге егін шаруашылығын қолдауға;
- 3,2 млрд теңге мал шаруашылығын қолдауға;
- 4,2 млрд теңге сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау, инвестициялық субсидиялауға;
- 1,2 млрд теңге қолдауларға;
- 5,3 млрд теңге ауылдық елді мекендердегі жобаларды несиелендіруге және ӘМАТ бағаларын тұрақтандыру үшін мамандандырылған ұйымдарға несие беруге бағытталды.
Азық-түлік өнімдерін өндіру
2022 жылғы 1 қазанда Қызылорда шаруалары 100 мың тоннаға жуық ауыл шаруашылығы өнімін – күріш, балық, кебек, қамыс, қауын, қарбыз, көкөністерді экспорттады, бұл 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 170,6%-ды құрайды.
Өнімдер әлемнің 21 еліне экспортталды. Барлық экспортталатын өнімнің 87,7%-н құрайтын күріш Ресей, Беларусь, Қырғызстан, Әзербайжан, Өзбекстан, Моңғолия, Тәжікстан, Түрікменстан, Украина, Грузия, Литва, Түркия және Иракқа экспортталады.
Сондай-ақ облыстан Ресейге, Әзербайжанға, Польшаға, Грузияға, Венгрияға, Литваға, Германияға, Чехияға, Нидерландыға және Австрияға 2 539,1 тонна балық жөнелтілді. Германияға, Данияға және Нидерландыға 2 210,6 тонна қамыс, Ресейге, Өзбекстанға және Тәжікстанға 1 126,8 тонна кебек жіберілді. Ресейге облыстан 280 тонна қызанақ, 2 183 тонна қарбыз, 305 тонна қауын сатылды.
Облыстың ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу нарықтарын кешенді маркетингтік зерттеулер негізінде облыстың АӨК дамытудың Агрокартасы әзірленіп, іске асырыла бастады. Бірінші кезекте экспорттық әлеуеті жоғары секторлар анықталды. Бұл күріш, бақша дақылдары, балық, жылқы еті, сиыр еті мен қой еті.
Экспортталатын өнім түрлері кеңейіп жатыр. Егер 2013 жылы өнімнің тек 3 түрі (балық, күріш және кебек) экспортталған болса, бүгінде бұл көрсеткіш 20-дан астам түрді құрады (балық, күріш, кебек, қауын, қарбыз, картоп, өсімдік шырындары, рапс және күнбағыс тұқымдары, сабан (мякина), көкөністер, арпа, бидай, қой, ірі қара және түйе).
Күріш әрі қарай өңірдің экспортқа бағдарланған негізгі өнімі болып қала береді. Балық өнімдерін, бақша өнімдерін экспорттау жалғасады. «Сыр маржаны» ЖШС ет комбинатын салу жөніндегі жобаны іске асыруға қарай өңделген ет өнімдерінің экспортын жолға қоятын болады.
Өз өнімдерін экспорттайтын облыстың ірі кәсіпорындарының бірі – Қазалы ауданының «РЗА» АҚ. Оның еншілес кәсіпорны «РЗА-Агро» ЖШС түрлі ауыл шаруашылығы дақылдарына 4 895 гектар жер бөлді. Шаруашылық күріш, жүгері, бидай, арпа өсіреді. Күріш жыл сайын 2,5 мың гектарға егіледі. Сорттарын ресейлік «Лидер», «Кәріптас», «Фаворит», «Жарық» және жергілікті «КазЕр-6» өсіреді. Егіннің көп бөлігі осы жылдар ішінде Түрікменстан мен Тәжікстанға жөнелтіледі.
Ірі компаниялар ондаған жылдар бойы жақын және алыс шет елдердің серіктестерімен жұмыс істеп келеді. 16 елге экспортқа күріш жіберетін қол қойылған келісім-шарттар бар. Экспорт бүкіл Қазақстан үшін маңызды, өйткені ол елімізді байытады. Қызылорда күрішін Еуропа да, Америка да жейді, ол ТМД-ның барлық елінде бар. «Абзал и К» толық серіктестігі ел бойынша күріш жармасы нарығының ең үлкен үлесін алады және өз өнімдерін экспорттауды жүзеге асырады. Компания ISO 9001:2015, ҚР СТ ISO 9001-2016 сәйкес сапа менеджменті жүйесін енгізді.
Жергілікті қарбыздар Ресейге Жаңақорған ауданы Жайылма ауылынан жіберілді. «Жиделі» шаруа қожалығы Магнитогорск, Курган және Челябинск қалаларына жүк көліктерін жіберді. Қауын өсірушілер қауын-қарбызды Ресейге апарып, оларды өздері саудалады.
Ресейде олар тиімді сатылды. «Жиделі» ШҚ бақташылары осы маусымда су тапшылығына байланысты егістіктерді қысқартты, бірақ әлі де егінді экспортқа жіберіп, оны ішкі нарықта сатуға қалдырды. Суаруға су жеткілікті болды, бірақ тұтастай алғанда ауылда су аз болғандықтан, қарбыз алқабы 320 гектарға дейін қысқарды. Қарбыз Қорған, Магнитогорск, Түменге жіберілді. Олар осы қалалардың тұтынушыларымен көптеген жыл бойы ынтымақтастықта жұмыс істеп келеді. Олар өздері келіп, егін жинайды, қауын өсірушілер өз тауарларын олардың базарларында сатады.
Облыстан «Аралтұз» АҚ тұзы да экспортқа жіберіледі. Бұл республикадағы ас тұзы мен техникалық тұзды-тамақ, техникалық, жем-шөп және көктайғаққа қарсы қоспаны өндіру және өндіру жөніндегі ірі компаниялардың бірі. Компания қызметінің негізгі бағыттары – тамақ және техникалық тұзды өндіру, өндіру және сату. «Аралтұз» Арал ауданының ғана емес, бүкіл Қызылорда облысының экономикасына елеулі үлес қосып жатыр.
Қазіргі уақытта кәсіпорында 1 500 адам жұмыс істейді. Олардың барлығы әлеуметтік пакетпен қамтамасыз етілген, жұмысшыларды Арал қаласынан арнайы автобус тасымалдайды. Тұз өңдеу кәсіпорнының негізгі цехында агрегаттар үнемі жұмыс істейді. Тасымалдаушыда пайдалануға дайын тұз машинаға беріледі, ол оны ұқыпты килограмм пакеттерге салады. 2010 жылы Қытайда жасалған төрт Автоматты желі орнатылды. Кәсіпорында Жақсықылыш кенті халқының басым бөлігі еңбек етеді. Мұнда өнімнің 23 түрі шығарылады. Негізгі өнімнен басқа, ас тұзы, бұл үй жануарларын бордақылау үшін қолданылатын арнайы тұз брикеттері. Мұндай тұз шаруа қожалықтарында өте қажет. Төрт арнайы станок орнатылды, олардың әрқайсысы бір ауысымда тоғыз тоннаға жуық өнім шығарады.
Соңғы жылдары сату көлемі айтарлықтай өсті. Акционерлік қоғамның өнімдері Ресейге, Қырғызстанға, Әзербайжанға, Грузияға, Польшаға және Германияға экспортталады.
Балық экспорты да өсуде. Облыстың Арал және Қазалы аудандарында жылдық қуаты 17 400 тоннадан асатын бірнеше заманауи балық өңдеу зауыттары жұмыс істейді. Солардың бірі – Қазалы ауданының «Қызылорда балық» ЖШС. Бүгінде бұл серіктестікке «Бақыт» шаруа қожалығы мен Арал ауданындағы «Бөген» сервистік-дайындау орталығы, сондай-ақ Кіші Арал мен көл жүйелерінде жұмыс істейтін балық аулау бригадалары кіреді.
2011 жылы индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын іске асыру аясында «Қызылорда балық» ЖШС «Қызылорда» АҚ-мен бірлесіп балық сүбесін шығаратын зауыт салды. Зауыт 2012 жылдың қаңтарында алғашқы өнімін шығарды. Кәсіпорын әлемдік стандарттарға сәйкес келетін неміс құралдарымен жабдықталған. Кесу цехы, тоңазытқыш камералары, жұмысшыларға арналған тұрмыстық үй-жайлар және 750 тонна өнімге арналған қойма жұмыс істейді. Зауыттың айрықша ерекшелігі – мұнда Қазақстанда және одан тыс жерлерде үлкен сұранысқа ие көксерке ғана өңделеді. Қазіргі уақытта тәулігіне бес тонна балық тазартылып, 2,5 тонна көксерке сүбесі шығарылатын кәсіпорында 45 адам жұмыс істейді. Сүбе зауыты Германияға, Данияға, Бельгияға, Австрияға, Польшаға және басқа елдерге жөнелтіледі. 2013 жылы мұнда тартылған балық шығаратын цех ашылды. Балық өнімдері сұранысқа ие еуропалық нарыққа кедергісіз ілесе алуы үшін бірқатар халықаралық сапа сертификаттары мен арнайы еурокод алынды.
Бүгін серіктестік «Бақыт» шаруа қожалығымен бірлесіп, Кіші Арал теңізінде балық аулауды жолға қойды. 2014 жылы ресейлік серіктестермен кездесу барысында Ресей қалаларының бірінде балық өңдеу зауытын салу идеясы пайда болды. Осылайша, Ульяновск облысының Димитровград қаласында зауыт ашылды. Ресейлік серіктестермен бірге зауыт 2015 жылы салынып, келесі жылы өнім шығара бастады. Қазіргі уақытта Димитровград зауытына айына 20 тоннадан астам балық жіберіледі. Кәсіпорынның қуаты – жылына 1 500 тонна балық өнімін шығару.
Статистикаға сәйкес, 2022 жылдың 1 қазанына облыстан $43,0 млн-ды құрайтын 80,4 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімдері (күріш, балық өнімдері, бидай қалдығы, қамыс, қарбыз, қауын, көкөніс, қызанақ) экспортталып, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 170,6%-ды құрап отыр. Өнімдер әлемнің 21 мемлекетіне экспортталды.
Барлық экспортталған өнімнің 87,7%-ын құрайтын күріш өнімі Ресей, Беларусь, Қырғызстан, Әзербайжан, Өзбекстан, Моңғолия, Тәжікстан, Түркмения, Украина, Грузия, Литва, Түркия және Ирак мемлекеттеріне экспортталып отыр.
Есепті кезеңге 70,5 мың тонна күріш өнімі ($34,1 млн) экспортталып, былтыр сәйкес кезеңімен салыстырғанда 65,6%-ға ($21,0 млн) артты.
Сонымен қатар облыстан Ресей, Әзербайжан, Польша, Грузия, Мажарстан, Литва, Германия, Чехия, Нидерланды және Австрияға 2 539,1 тонна ($7 159,1 мың) балық, Германия, Дания және Нидерландыға 2 210,6 тонна ($1 132,2 мың) қамыс, Ресей мемлекетіне 280,0 тонна ($68,3 мың) қызанақ, 2 183,0 тонна ($186,5 мың) қарбыз, 305,0 тонна ($44,7 мың) қауын, Қытайға 1 229,4 тонна ($252,0 мың) көкөніс өнімдері экспортталды.
Өңірде күріш өндірісінің өнімін экспорттаушы 39 кәсіпорын бар. Оның ішінде 10 ірі экспорттаушы кәсіпорын («Эль-Панда» ЖШС, «Най-Мир» ЖШС, «Ристоргкапитал» ЖШС, «Абай-Дәулет» ЖШС, «Ақорда капитал» ЖШС, «Жан-Арай» ЖШС, «Сыр Арыстан» ЖШС, «Аза-Мир» ЖШС, «Байдала» ЖШС, «Асыл Дән LTD» ЖШС) жыл сайын өткізу нарықтарын кеңейтіп, күріш экспортын бірқалыпты, кедергісіз жүйеде жүзеге асыруда.
