<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Биыл KazHackStan жетінші рет өтеді және бір алаңда Қазақстаннан, Орталық Азия елдерінен әрі әлемнен келген 6000-нан астам қатысушы мен 65-тен аса жетекші спикерлерді біріктіреді.Конференция форматы ақпараттық қауіпсіздіктің негізгі қырларын толық қамтуға бағытталған: мемлекеттік реттеуден бастап тәжірибелік дағдылар мен тікелей көрсетілімдерге дейін қамтиды.Тақырыптық үш күн1-күн — Government &amp; Business DayБірінші күн реттеу және жауапкершілік мәселелеріне арналады. Мұнда талқыланатын тақырыптар:&nbsp; • &nbsp; &nbsp;киберқауіпсіздік саласындағы біліксіздікке мүлдем төзбеушілік, әсіресе мемлекеттік құрылымдарда;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;деректердің таралуы, бюджет тапшылығы және негізгі қауіпсіздік талаптарын елемеу;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;аса маңызды ақпараттық инфрақұрылымға (ААИ) рұқсатсыз пентест жүргізу мәселесі;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;қаржы секторының азаматтардың деректерін қорғауға бейжай қарауы;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;әлсіз тұстар мен ақпараттың сыртқа таралуын жасыру мәселелері қарастырылады.2-күн — Secure Development DayЕкінші күн қауіпсіз әзірлеу тәжірибесіне және технологияларға арналады:&nbsp; • &nbsp; &nbsp;қорғалған периметр моделінің өзектілігін жоғалту себептері;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;жасанды интеллект пен бұлттық шешімдердің әсерінен қауіп-қатер ландшафтының өзгеруі;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;өзгермелі ақпараттық қауіпсіздік ортасында қорғаудың жаңа тәсілдеріне ерекше назар аударылады.3-күн — Hack DayҮшінші күн — хакерлер мен Red/Blue Team мамандарына арналған арнайы күн. Қатысушыларды келесі іс-шаралар күтуде:&nbsp; • &nbsp; &nbsp;әлемдік және өңірлік сарапшылардың мазмұнды баяндамалары;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;аймақтағы ең ірі хакерлік жарыс — CyberKumbez финалы;&nbsp; • &nbsp; &nbsp;real-time бұзу көрсетілімдері, баг іздеу және кибер-шабуыл мен қорғау тәсілдерінің көрсетілімі ұсынылады.Конференцияны киберқауіпсіздік пен цифрлық егемендік саласында аймақтық көшбасшы TSARKA Group ҚР ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитетімен бірлесіп ұйымдастырылады.KazHackStan 2025 іс-шарасы Freedom Holding, PS.kz және Astana Hub қолдауымен өтеді. Бұл ұйымдар Қазақстандағы финтех, бұлтты сервистер және стартап-экожүйесін белсенді түрде дамытып келеді. Сонымен қатар, шараға Hewlett Packard Enterprise (HPE) – корпоративтік ІТ-шешімдер саласындағы жаһандық көшбасшы да киберфорумға қосылады.KazHackStan — бұл тек қана конференция емес. Бұл — мемлекет, бизнес және хакерлер киберқауіпсіздік тілінде сөйлесетін ең ірі өңірлік алаң. Қазіргі заманда шабуыл — уақыт мәселесі, ал әлсіздік кез келген жүйеден табылуы мүмкін. Сондықтан мұндай кездесулер артықшылық емес, қажеттілікке айналды.Фото: fingramota.kz

Жылдың киберфорумы: KazHackStan 2025  

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Жыл сайын Қазақстанда қарыз алушыларды қорғаудың халықаралық тәжірибеге негізделген жаңа шаралары енгізілуде. Fingramota.kz екі жыл ішінде қабылданған жаңалықтарды қорытындылады.<h2 style="text-align:center;">2024 жыл. Кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін қайта қарау және алаяқтықтан қорғау</h2>2024 жылғы маусымда халықтың борыш жүктемесін азайтуға бағытталған заң қабылданды.Негізгі өзгерістер:2024 жылғы 1 шілдеден бастап төлеу мерзімін 90 күннен аса кешіктірген қарыз алушыларға жаңа кредит беруге тыйым салынды; коллекторларға проблемалық кредиттерді сатуға&nbsp;екі жылдық мораторий&nbsp;енгізілді (2026 жылға дейін); омбудсмендердің өкілеттіктері кеңейтілді: енді олар тек ипотека бойынша ғана емес, тұтынушылық кредиттер бойынша да дауларды шешуге көмектеседі; берешекті сотқа дейінгі реттеу жүйесі күшейтілді – қайта құрылымдаудың бірыңғай ережелері қолданылады. Борыш жүктемесін төмендету үшін сыйақының шекті мөлшерлемелері қайта қаралды:кепілсіз кредиттер бойынша — 56%-дан 46%-ға дейін, кепілді кредиттер бойынша — 40%-дан 35%-ға дейін. Бұдан басқа, қаржылық алаяқтық мәселесі өзекті болып қала береді — бұл тек қазақстандықтар ғана емес, әлемнің көптеген елдерінің тұрғындары да тап болып отырған мәселе. Бүгінгі таңда негізгі қауіп әлеуметтік инженериямен байланысты. Қаскүнемдер қоңырауларды, хабарларды немесе жалған сайттарды алдап немесе қысыммен адамның өз атына кредит алуына мәжбүрлеу үшін пайдаланады.Мұндай тәуекелдерді азайту үшін Қазақстанда жаңа қорғау шаралары енгізілді. Мәселен, eGov порталында кредиттерден ерікті түрде бас тарту қызметі пайда болды – оны&nbsp;2,7 млн-ға жуық азамат&nbsp;пайдаланып үлгерді. Енді онлайн-қарыздарды алу кезінде биометриялық сәйкестендіру және бейненің шынайлығын міндетті түрде тексеру қолданылады, бұл фотоны қолдану жасаудан және дипфейктерден қорғайды.Сонымен қатар, Ұлттық Банктің жанынан Антифрод-орталық құрылды, оған 200-ден астам қатысушы қосылды. Оның жұмысы 80 мыңнан астам алаяқтық операцияның алдын алуға және 3 млрд теңгеге жуық қаражатты бұғаттауға мүмкіндік берді. Егер клиент алаяқтық туралы іс бойынша ресми түрде жәбірленуші деп танылса, банктер мен МҚҰ кредиттер бойынша өндіріп алуды тоқтата тұруға міндетті екендігі де маңызды толықтыру болды.<h2 style="text-align:center;">2025 жыл. Қандай қосымша шаралар қабылданды?</h2>2025 жылғы маусымда заңнамаға қарыз алушыларды қорғауды күшейтуге бағытталған қосымша түзетулер енгізілді. Сонымен, 31 тамыздан бастап банктер мен микроқаржы ұйымдары 21 жасқа толмаған және 55 жастан асқан клиенттерден жеке келісім алуға міндетті — мұны бөлімшеге келіп те, онлайн түрде де жасауға болады.Ірі кредиттерді алғаш рет ресімдейтін азаматтар үшін ерекше қағидалар белгіленген: егер сома МҚҰ-да 75 АЕК-тен немесе банктерде 150 АЕК-тен асатын болса, шартты бөлімшеде клиенттің жеке қатысуымен ғана жасауға болады.30 қыркүйектен бастап «шешім қабылдау кезеңі» енгізіледі. Бұл дегеніміз –шартқа қол қойылғаннан кейін ақша сол сәтте емес, тек 24 сағаттан кейін аударылады деген сөз. Мұндай тетік қарыз алушыға бәрін асықпай ойлауға және қажет болған жағдайда, кредиттен бас тартуға уақыт береді. Бұл МҚҰ-да 75 АЕК-тен астам және банктерде 225 АЕК-тен астам сомаға кредиттерге қатыстыБұдан басқа, алаяқтық кредиттерді соттан тыс есептен шығару үшін негіздер тізбесі кеңейтілді. Егер қарыз азаматтардың атына алаяқтық жолмен ресімделген болса, мұндай жағдайда олар өз құқықтарын оңай және тез қорғай алады.Сонымен қатар, азаматтар қарыздарын оңай өтеуі үшін жеке тұлғалар үшін комиссиялар мен мерзімінен бұрын өтеу үшін айыппұлдар алып тасталды.<h2 style="text-align:center;">Өз қаражатыңызды өзіңіз &nbsp;қалайша қорғай аласыз?</h2>1) Ең алдымен, келісімшартқа қол қоймас бұрын кез келген қаржылық өнімдердің шарттарымен — ол кредит, микроқарыз немесе сақтандыру қызметі болмасын, мұқият танысып, оқып шығыңыз. Кредиттің толық құнына, сыйақы мөлшерлемесіне, ықтимал комиссиялар мен айыппұлдарға назар аударыңыз.2) Ешқашан дербес деректеріңізді және құжаттардың көшірмелерін үшінші адамдарға бермеңіз. «Сенімхат бойынша» немесе «сіз үшін» кредит ресімдеу туралы кез келген ұсыныс — алаяқтықтың тікелей белгісі. Цифрлық гигиенаны сақтау маңызды: күмәнді сілтемелерге өтпеңіз және күдікті сайттарға картаның немесе СМС-кодтың деректерін енгізбеңіз3) Егер сіз онлайн-кредит ресімдейтін болсаңыз, міндетті түрде биометриялық сәйкестендіру жүргізіліп жатқанын тексеріңіз, және eGov порталы арқылы қарыз алуға ерікті түрде тыйым салу мүмкіндігін пайдаланыңыз. Егер сіз кредит алуды жоспарламасаңыз, бұл – қосымша қорғаныс құралы.4) Егер даулы жағдайлар туындаған болса — мысалы, қызмет алуға мәжбүрлеу, қайта құрылымдаудан бас тарту немесе алаяқтыққа күдіктенсеңіз &nbsp;— қаржы ұйымына, қажет болған жағдайда қаржы омбудсманына немесе Агенттікке жүгіну қажет. Қолыңызда дәлелдер болуы үшін барлық ұсыныстарды жазбаша немесе электрондық сервистер арқылы тіркеп отырыңыз.5) Соңғы талап — кредиттік бюроларда кредиттік тарихыңызды үнемі тексеріп отырыңыз. Бұл заңсыз қарыздарды уақытында байқауға және тез әрекет етуге мүмкіндік береді.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/infographics_1712_6_4b1816883a.png" alt="infographics-1712-6.png">Осы қағидаларды сақтау тәуекелдерді азайтуға, қаржыңызды сақтауға және өз құқықтарыңызды уақытында қорғауға көмектеседі. Соңғы жаңалықтар жөнінде біліп отырыңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық тұрғыдан сауатты болыңыз. Фото: fingramota.kz

Қазақстанда қарыз алушылардың құқықтары қалай қорғалып, қаржылық алаяқтықпен қалай күреседі?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Елімізде күзгі мерзімді әскери қызметке шақыру басталды. Қорғаныс ведомствосының мәліметінше, 1 қыркүйектен 31 желтоқсанға дейін Қарулы күштер мен басқа да күш құрылымдарына 18 бен 27 жас аралығындағы 22 мыңға жуық азамат жіберілетін болады.Әскерге шақырылушылардың көбінде кредиттік &nbsp;міндеттемелер мәселесі туындайды. &nbsp; Fingramota.kz әскерге шақырылушылар үшін қандай заңнамалық нормалар күшіне енгенін және мемлекет әскерге шақырылушыларға қалайша қолдау көрсететінін айтып береді.<h2 style="text-align:center;">Қарыздар бойынша төлем мерзімін кейінге қалдыру: заң әскерге шақырушыларды қорғайды</h2>Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (бұдан әрі – Агенттік) 2024 жылғы тамыздан бастап «Банктер және банк қызметі туралы» және «Микроқаржылық қызмет туралы» заңдарға енгізілген түзетулер күшіне енгені жөнінде еске салады, түзетулермен банктер мен микроқаржы ұйымдарының мерзімді әскери қызметін өткеруші қызметшілерге банктік қарыздар мен микрокредиттер бойынша төлемдерді кейінге қалдыру міндеті бекітілді.Бұл кейінге қалдыру әскери қызмет өткерудің барлық мерзіміне және ол аяқталғаннан кейін 60 күнге қолданылады. Осы кезеңде негізгі борыш пен пайыздарды өтеу тоқтатылады, сондай-ақ кредит бойынша сыйақы есептелмейтін болады.Ең бастысы — әскерге шақырылушыдан ешқандай өтініштер беруге, кредиторларға баруға немесе қосымша қағаздарға қол қою талап етілмейді. Барлығы автоматты түрде жасалады. 2025 жылғы шілдедегі жағдай бойынша 23 009 адам мерзімді қызметін өткеруде, оның ішінде 20 774 әскери қызметші қарыздар бойынша кейінге қалдыру алды. Яғни, әскерге шақырылушылардың 90%-дан астамы қарыздар бойынша кейінге қалдыруды пайдаланды.Бұл ретте, кредитор кредит бойынша төлемді кейінге қалдыруды автоматты режимде ұсынбаған жағдайда, қарыз алушы/әскери қызметші кредиторға тиісті өтінішпен жүгінуге құқылы екендігін атап өтеміз. Мәселе кредитормен реттелмеген жағдайда, әскери қызметші сондай-ақ Агенттікке жүгінуге құқылы.Білгеніңіз маңызды! Егер кредит бойынша сот шешімі, атқарушылық жазба немесе борышты өтеу туралы бітімгершілік келісім шығарылып қойған болса, онда бұл шешімдер «Атқарушылық іс жүргізу туралы» заң шеңберінде мерзімді әскери қызмет кезеңіне тоқтатыла тұрады.Жаңа өзгерістер: мерзімді әскери қызметін өткерушілерге ешқандай &nbsp;жаңа кредиттер берілмейді2025 жылдың жазында тағы бір маңызды заң қабылданды. 2025 жылғы 31 тамыздан бастап банктер мен микроқаржы ұйымдарына мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерге қызметті өткеру мерзіміне кредиттер мен микроқарыздар беруге тыйым салынады.Бұдан былай кредит алуға өтініш берген кезде банктер мен МҚҰ кредиттік бюро арқылы жас адамның мәртебесін тексеруге міндетті. Егер кредиттік есепте «мерзімді әскери қызметші» мәртебесі көрсетілсе, кредит берілмейтін болады.Аталған тетікті іске асыру үшін Агенттік 2025 жылғы 20 тамызда № 34 қаулы қабылдап, ол Қорғаныс министрлігі мен кредиттік ұйымдар арасындағы мәліметтер алмасу тәртібін бекітіп берді. Әскерге шақырылушының кредиттік есебінде әскерге шақыру туралы бұйрықтың күні мен қызметтен босатылғаннан кейін жеке құрамның тізімдерін алып тастау күні көрсетіле отырып, енді оның мәртебесі автоматты түрде тіркеліп тұрады.Бұл шешімнің екі мақсаты бар:1. &nbsp; &nbsp;Әскери қызметшілерді шамадан тыс кредит алу тәуекелінен қорғау.2. &nbsp; &nbsp;Әскерге шақырылушылардың жиі жағдайда қарыздарды төлеуге көмектесуге мәжбүр болатын отбасыларына түсетін жүктемені азайту.Қорғаныс министрлігінің мәліметінше, мерзімді әскери қызметке шақырылған әскери қызметшілер әскери-оқытылған резервтің негізін құрайды. Бұл дегеніміз, қажет болған жағдайда елдің аумақтық тұтастығын қорғау үшін дәл осы қызметшілердің жұмылдырылуы мүмкін екенін білдіреді. Сондықтан мемлекет әскери қызметті құрметті міндет етіп қана қоймай, сонымен қатар қосымша қорғау мен қолдауды қамтамасыз етуге тырысады. Әскерге шақырылушылар қызмет кезеңінде олардың кредиттерінің уақытша тоқтатылып тұрғанына сенімді болған уақытта қызметті өткеру алаңсыз әрі біршама оңай өтеді.Бұдан басқа, процесті автоматтандыру қосымша бюрократиялық кедергілерді жояды: әскери қызметшіге банктер мен МҚҰ-ға жүгірудің, құжаттар ресімдеп, уайымдаудың қажеті болмайды.<h2 style="text-align:center;">Шақыруды ұйымдастыру: цифрлық шақырту қағаздары мен жаңа мерзімдер &nbsp;</h2>2025 жылы шақыруды ұйымдастыру процесінің өзі де өзгерді. Енді келу туралы хабарламалар қағаз түріндегі шақырту қағаздары арқылы ғана емес, сондай-ақ SMS және eGov порталындағы жеке кабинет арқылы да жіберіледі. Құжат келу күнінен кемінде үш күн бұрын келуі керек. Егер әскерге шақырылушының телефоны немесе eGov-та есептік жазбасы болмаса, шақырту қағазы қол қою арқылы жеке тапсырылады немесе пошта арқылы жіберіледі. Бұл ретте шақырту қағазын алғаны туралы қол қоюдан бас тартудың өзі келу міндетінен босатпайды – хабарлама бәрібір жарамды болып саналады.Тағы бір жаңалық: күзгі шақыру енді бұрынғыдай қазан айынан емес, 1 қыркүйектен басталады. Бұл шешім дайындық уақытын ретке келтіру және жұмылдыру ресурстарын оңтайландыру үшін қабылданды.Абайлаңыз: алаяқтар!Кез-келген ауқымды науқан алаяқтардың қызығушылығын тудырады. Қаскүнемдер мессенджерлер мен әлеуметтік желілер арқылы күдікті сілтемелерден &nbsp;тұратын жалған «шақырту қағаздарын» таратулары мүмкін. сондай сілтемелер арқылы өтіп, өзіңіздің телефоныңыз бен жеке деректеріңізге қол жеткізуге рұқсат беруіңіз мүмкін.Бұл &nbsp;- фишингтің классикалық мысалы. Интернет-хабарларға сенетін жастар әрдайым қауіп туралы ойлай бермейді.Сондықтан мынаны естен шығармау маңызды: ресми хабарламалар мемлекеттік сервистерден және әскери комитеттен тек eGov, SMS арқылы келеді. Қалған нәрсенің барлығы – сақтық шараларын қабылдауға себеп.Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Әскерге күзгі шақыру – 2025: кредиттік міндеттемелер жөнінде әскери қызметшілерге арналған жаңалықтар 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстан азаматтары банк қызметкері, құқық қорғау органдарының өкілі атынан қоңырау шалатын жалған хабарламаларға немесе «картаңыз бұғатталды» деген SMS-терге үйреніп қалған. Алайда алаяқтар бір орында тұрған жоқ: олардың әдістері барған сайын күрделене түсуде. Бүгінде SMS-кодты тікелей сұраудың орнына қашықтан қол жеткізу технологиялары қолданылуда. Fingramota.kz жаңа схемалар туралы және олардан қалай қорғану керектігін түсіндіреді.Қауіпті технологияларҚазір қылмыскерлер SMS-кодты тікелей айтуды сұрамайды. Олар жәбірленушіні экранды көрсетуге немесе AnyDesk, TeamViewer сияқты қашықтан басқару бағдарламаларын орнатуға иландырады.Сылтаулары әртүрлі болуы мүмкін: «құрылғыны тексеру», «өтінішті толтыруға көмектесу», «техникалық ақауды жою». Жәбірленуші келісіп, қосылым орнатқаннан кейін оның телефонына мемлекеттік қызметтер порталына кіру немесе операцияны растау үшін код келеді. Адам кодты ауызша айтпаса да, алаяқтар экраннан көріп, оны ақша аудару немесе өзге де заңсыз әрекеттер үшін пайдаланады.Бұл әдістің қауіптілігі – жәбірленуші өз құрылғысын толық бақылауды қылмыскерлерге беріп қойғанын аңғармай қалады. Осы сәтте алаяқтар банк картасының деректерін, жеке кабинеттерге кіруді, қосымшалардағы мәліметтерді көре алады.Бейнеқоңыраулар арқылы жасалатын схемалар да кең таралуда. Жәбірленушіге мессенджерде «курьер» немесе «оператор» болып хабарласады, сенім ұялату үшін бейнеқоңырау ашады. Сол уақытта бейнежазба жасап, қашықтан қол жеткізуге немесе экранды жазуға рұқсат сұрайды.Алынған кодтар мен деректерден бөлек, жазбаларды да кейін жәбірленушінің туыстары мен таныстарын алдау үшін қолданады. Бұл үшін алаяқтар «deepfake» технологиясын пайдаланып, өзін шынайы адам ретінде көрсетеді.Ескі, бірақ әлі де өзекті тәсілдерЖалған интернет-дүкендер мен онлайн-сауалнамалар өзекті болып қала беруде. Адамдарға арзан бағада тауар ұсынады да, алдын ала төлем алғаннан кейін жоғалып кетеді. Кейде «сыйлық береміз» деп анкета толтыруды сұрайды, бірақ карта деректері мен CVV-кодты енгізуді талап етеді. Бұл деректердің өзі-ақ шотты босатуға жеткілікті.Классикалық әлеуметтік инженерия әдістері де танымал: жалған сайттар арқылы фишинг, зиянды ресурстарға апаратын QR-кодтар, нөмірді ауыстырып қоңырау шалу, белгілі тұлғаның бейнесін көрсетіп, ақша салуға шақыратын дипфейктер.Сондай-ақ «қайтадан алдау» тәсілі де жиі кездеседі: бұрын зардап шеккендерге «ақшаны қайтарып береміз» деп хабарласып, сенімге кіреді. Нәтижесінде бұл жаңа алдау әрекетіне айналады.Әдістер әртүрлі болғанымен, мақсат ортақ: адамды сендіріп, өз қолымен алаяқтарға қаржылық ресурстарға жол ашу.Қалай қорғануға болады?Негізгі қорғаныс құралы – сыни ойлау және сақтық.Бейтаныс адамдардың өтініші бойынша телефонға немесе компьютерге ешқашан қосымша бағдарлама орнатпаңыз. Егер қоңырау шалушы өзін банк немесе мемлекеттік орган қызметкері ретінде таныстырса да, есте сақтаңыз: ресми ұйымдар экран көрсетуді немесе қашықтан басқару бағдарламасын орнатуды талап етпейді. Бейтаныс интернет-дүкендерден тауар сатып алмас бұрын немесе сауалнамаға қатыспас бұрын ақпарат көзін мұқият тексеріңіз. Шынайы компаниялар тек ресми сайттар мен сенімді төлем жүйелерін пайдаланады. CVV-кодты енгізу немесе SMS жіберуді сұрау – алаяқтықтың айқын белгісі. Жақындарыңызға, әсіресе егде жастағыларға ескертіңіз: полиция да, банк те, мемлекеттік орган да ешқашан «қауіпсіз шотқа» ақша аударуды талап етпейді. Күмәнді қоңырау алсаңыз, бірден тұтқаны қойып, ұйымның ресми сайтындағы байланыс нөміріне өзіңіз қоңырау шалыңыз. Қосымша қорғаныс ретінде цифрлық құралдарды пайдаланыңыз: екі факторлы аутентификация, транзакциялар бойынша push-хабарламалар, күрделі құпиясөздер. Бұл әдістер күдікті әрекеттерді дер кезінде байқап, алаяқтарды тоқтатуға мүмкіндік береді. Ең бастысы: егер сіз алаяқтардың құрбаны болсаңыз, уақыт жоғалтпаңыз. Банкке және полицияға неғұрлым тез хабарлассаңыз, қаражатты тоқтатуға немесе ізін кесуге мүмкіндік жоғары болады.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/infographics_1211_2_bc704716d2.png" alt="infographics-1211-2.png">Жаңа алаяқтық схемаларын бақылап отырыңыз, олардан қорғану жолдарын біліңіз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Бір схема – түрлі сценарийлер: алаяқтардың жаңа айлалары 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда банк карталарын пайдалану ережелері өзгерді, енді банкоматтан ақшаны&nbsp;карта иесі ғана шеше алады. Бұл туралы <a href="https://stan.kz/endi-bankomattan-tek-karta-iesi-gana-aksha-sheshe-aladi-422851/">Stan.kz</a> ақпарат&nbsp;агенттігі хабарлады.Тіпті жұбайы немесе жақын туыстары да ақша&nbsp;шеше алмайды. Бұл туралы қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрайымы Мадина Әбілқасымова мәлімдеді.<blockquote>"Әйелі күйеуінің картасынан ақша ала алмай қалған жағдайлар тіркелді, бұл жаңа талаптарға&nbsp;байланысты", – деді Әбілқасымова.</blockquote>Агенттік басшысы жаңа ережелердің алаяқтармен және карталарын&nbsp;қылмыскерлерге беретіндермен күресуге арналғанын атап өтті.<blockquote>"Бұл карта пайдаланушысының өзі екендігін тексеру және картаны пайдалану талаптарының қатаңдатылуымен&nbsp;байланысты. Жалпы алғанда, төлем картасын сол карта&nbsp;шығарылған адамның қолданатынын&nbsp;тексеру дұрыс бастама", – дейді&nbsp;Мадина Әбілқасымова.</blockquote>Оның айтуынша, бұл тәсіл қаржыға заңсыз қол жеткізу қаупін азайтады.Фото: freepik.com

Енді банкоматтан карта иесі ғана ақша шеше алады: Қазақстанда банк карталарын пайдалану ережелері өзгерді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Криптовалюталар төлем жүйесіндегі валютаның жаңа түрі болуына байланысты ғана емес, сондай-ақ оны реттеу әлі де жеткіліксіз деңгейде болғандықтан қызығушылық танытады. Оның осындай осал тұсын &nbsp;алаяқтар қуана пайдаланады, азаматтарды жалған сайттардың, белгілі адамдардың есімдерін қолданып, шындыққа жанаспайтын уәделер беріп, агрессивті маркетинг арқылы алдайды.Криптоалаяқтардың қандай амалдар қолданатынын Fingramota.kz -пен бірге қарастырайық.Фишинг және жалған сайттарАлаяқтар криптовалютамен жұмыс істеу үшін ресми сервистердің немесе сайттардың атын бүркемеленіп, мессенджерлерде сайттар, электрондық хаттар немесе хабарламалар жасайды. Олардың басты мақсаты - аңғал азаматтардың дербес деректері мен ақшаларын ұрлау. Мысалы, Ақмола облысының тұрғыны алаяқтарға сеніп, қандай да бір сайтта криптовалютамен «ойнаған». Екі аптадан кейін ол «ойынды» жалғастыру және үлкен сома ұтып алу үшін компанияның шотына ақша аударған, алайда сайт бұғатталған болып шығады. &nbsp;Әйел алаяқтарға сеніп, 6,5 млн теңгесінен айырылды. &nbsp;Қаржы пирамидаларыАлаяқтықтың бұл түрінің схемасы бесенеден белгілі: ақшаны «бұрын-соңды болмаған» жоғары пайызбен салып, күнде бір жаңа адамдар әкелу. Егер осыған дейін алаяқтар кәдімгі ақшамен жұмыс істесе, қазір олар криптовалютамен жұмыс істейді. Мысалы, жақында Ақтөбе облысының Қаржы мониторингі агенттігінің департаменті Harmony Rider Technology атты электросамокаттар шығаратын американдық ірі компанияның атын жамылған қаржы пирамидасының қызметін әшкереледі.Салымшыларға салым сомасына байланысты күн сайын 12 доллардан 690 долларға дейін төлемдерге уәде етілді, ал жаңа қатысушыарды тартқаны &nbsp;үшін қосымша бонустық сыйақы есептелді. Нәтижесінде 115 қазақстандық азамат қаржы пирамидасына 197 млн теңгеден астам қаржы салған. Алаяқтар салымшылардың ақшасын OKX криптовалюталық әмиянға аударған, содан кейін оларды фиат ақшаға айналдырып, банктік шоттарға шығарған.Белгілі адамдардың жалған ұсыныстарыСенгіш азаматтарды өз желілеріне мүмкіндігінше көп тарту үшін алаяқтар танымал блогерлердің, әншілердің және актерлердің атынан жалған хабарландырулар жариялайды. Мәселен, алаяқтар танымал вайнердің жалған телеграм-арнасын құрып, ұтысқа ие болу үшін кем дегенде 100 доллар салуды ұсынған.Осы уақытқа дейін интернет кеңістігінде «белгілі вайнердің» инвестиция салуды ұсынатын әр түрлі дипфейк-бейнежазбалар орналастырылатын. &nbsp;Ол өз жанкүйерлеріне тек оның ресми парағындағы ақпаратқа сенуге шақырған, алайда алаяқтар оның атын өз мақсаттарына қолдануды жалғастыруда. Бұл жерде вайнер — алаяқтар бейнесін пайдаланған жалғыз адам емес, олар сонымен қатар топ-менеджерлердің, министрлер мен басқа да танымал тұлғалардың қатысуымен дипфейк-бейнежазбалар жасаған.Криптоалаяқтықты қалай танып-білуге болады?Кепілді пайдаға уәде беру: инвестицияларда кіріске жүз пайыз кепілдік берілмейді, себебі активтердің нарықтық құны өсуі де, төмендеуі де мүмкін. Егер сізге белгіленген және кепілді пайдамен уәде беріп криптовалюталық жоба ұсынылса — сақ болу қажет.Техникалық құжаттың болмауы немесе мазмұнының әлсіздігі: White Paper (техникалық құжат) —криптовалютаның кез келген іске қосудың негізгі элементі. Онда жобаның технологиясы, жұмыс қағидаттары мен мақсаттары егжей-тегжейлі сипатталуға тиіс. Егер құжат мазмұнсыз, жалпылама сөз &nbsp; тіркестерімен жазылған немесе мүлдем жоқ болса, сізге осы компаниямен жұмыс істеу қажет пе, жоқ па деген ой тастауға тиіс.Агрессивті жарнама: маркетинг кез келген бизнестің қалыпты және тіпті міндетті бөлігі болғанымен, алаяқтар көбінесе «жауыр болған» жарнаманы қолданады. Олардың мақсаты — қайтсе де қысқа мерзім ішінде мүмкіндігінше көп адам тартып, тез ақша жинап алу. Егер жарнамалық мәлімдемелер шындыққа жанаспайтын болып көрініп, фактілермен расталмаса — инвестициялауға асықпаңыз, өз бетіңізше тергеу жүргізіңіз. Бұл көп уақыт алмайды — ол үшін тәуелсіз алаңдарда пікірлерді оқып, сондай-ақ ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайтында компанияның лицензиясын тексеру жеткілікті.Анонимді команда: заңды инвестициялық жобаларда сіз әрқашан басқарудың артында кім тұрғанын — олардың есімдерін, тәжірибесін, тіпті әлеуметтік желілердегі кәсіби парақшаларын көріп, біле аласыз. Егер жобаның командасы өздерінің жеке басын жасырса немесе ашық көздерде олар туралы ақпарат болмаса, бұл ойланатын жағдай.Жеңіл ақшаға уәде беру:&nbsp;егер «тез, оңай, қиындықсыз» деген ұсыныс түссе, бұл, әрине, алдау, әсіресе криптовалютаға қатысты.Криптоалаяқтардан қалай қорғануға боладыӨзіңіз түсінетін нәрсеге ғана инвестиция салыңыз. Егер сіз белгілі бір криптовалютамен қалай жұмыс істеуді толық білмесеңіз, инвестициялауға асықпаңыз — алдымен технологияны, жұмыс қағидаттарын және ықтимал тәуекелдерді зерттеңіз.Қысымға берілмеңіз. Алаяқтар әлеуетті құрбандарын асықтырып, тез арада қатысқаны үшін бонустар немесе жеңілдіктер беруге уәде береді. Асығыс шешім қабылдамаңыз — «қыруар ақшаға» кенелуге уәде ететін компанияға өз зерттеуіңізді жүргізіңіз.Желілердегі жарнамаға сын көзбен қараңыз. &nbsp;Өкінішке орай, алаяқтар айла-шарғысын әлеуметтік желілер арқылы танымал адамдардың фотосуреттерін олардың рұқсатынсыз пайдалану немесе «сыйлықтар» мен жеңіл ақша ұсыну арқылы іске асыруы сирек емес. Мұндай хабарландыруларға сақтықпен қараңыз және атақты адамдардың, саясаткерлердің, компаниялардың және т.б. ресми аккаунттарындағы барлық ақпаратты қайта-қайта тексеріңіз. Ұсыныс керемет тартымды болып көрінсе де, сыни тұрғыдан ойлауды ұмытпаңыз.Күтпеген ұсыныстарға жауап бермеңіз. Егер сізге «инвестициялауға &nbsp;тиімді мүмкіндік» бар деп қоңырау шалса немесе хабарлама жіберілсе, бұл алдау болуы мүмкін. Дербес деректеріңізді ешкімге бермеңіз немесе қаражатты бейтаныс адамдарға аудармаңыз.Қосымшаларды тек ресми көздерден жүктеңіз.&nbsp;Google Play Store және Apple App Store басқа сайттарға қарағанда қауіпсіз, себебі онда үнемі тексеру жүргізіледі және барлық күдікті қолданбалар бірден жойылады. &nbsp;Сонымен қатар, басқа сайттардан жүктеу сіздің смартфоныңызға немесе компьютеріңізге вирус жұқтыруға әкелуі мүмкін, және сіз бірде-бір криптовалюта операциясын жасамай-ақ ақша мен дербес деректеріңізден &nbsp;айырыласыз.Тексеру жүргізіңіз. Егер криптовалюта сізге таныс болмаса, техникалық құжатын қарап зерттеңіз, оны кім шығаратынын және оның қалай жұмыс істейтінін біліңіз, тәуелсіз шолуларды қараңыз. Оның заңдылығына көз жеткізу үшін жалған криптовалюталардың өзекті тізімдерімен танысыңыз, алаяқтықтың жаңа тәсілдері туралы жиі айтатын мемлекеттік органдардың жаңалықтары мен есептерін зерттеңіз.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/2605_infografika_kaz_18_805a6d3ef9.png" alt="2605-infografika-kaz-18.png">Өзіңізге, ақшаңызға абай болыңыз және Fingramota.kz -пен аржылық сауаттылықты арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Сақ болыңыз: криптовалютамен алдау схемалары 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Айдана сыйлықақы алып, кредит бойынша төлемді бірден үш айға төлеп тастады. «Енді аз төлеуге де болады», – деп ойлады ол. Алайда, &nbsp;бір аптадан кейін ол қосымшадан ай сайынғы төлемнің өзгермегенін көріп: «Бұл қалай?»,-деген ойда қалды. Банк оның аударымын ішінара өтеу ретінде ескеріп, кестені өзгертпеген, &nbsp;яғни бұл жерде нақты нені – &nbsp;мерзімін немесе төлемді өзгерту керектігін таңдау керек болған. Бұл жиі кездесетін жағдай. &nbsp;Мерзімінен бұрын төлеу – бұл пайдалы құрал, бірақ оның көптеген нюанстары бар. Оларды Fingramota.kz-тің көмегімен қарастырып көрелік.Мерзімінен бұрын төлем жасаған кезде пайыздар қалай азаядыМерзімінен бұрын өтеу – бұл кестеде көрсетілген мөлшерден көп төлеу &nbsp;немесе қарызды мерзімінен бұрын толығымен өтеу. Оның мынадай түрлері болады: &nbsp;Толық – белгілі бір күні сіз қарыздың барлық қалдығын және нақты пайдалану күндері үшін пайыздарды өтейсіз.Ішінара – сіз әдетте төлейтін соманың «үстінен» артық төлейсіз, борышыңызды азайтасыз және банктен кестені қайта есептеуді сұрайсыз. &nbsp;Шарттарда, әдетте, банктің мұндай төлемдерді қалай қабылдайтыны көрсетілген: қосымшада өтініш/өтінім беру қажет пе, қанша күн бұрын ескерту керек, ең төменгі сома көрсетілген бе, пайыздарды үнемдеу үшін айдың қай күні енгізген дұрыс.Аннуитеттік кесте бойынша алғашқы айларда негізгі қарыздың өзі емес, пайыздар төленеді. Ол борыштың басым бөлігін алады. Мерзімінен бұрын төлем жасаған кезде&nbsp;негізгі сома азаяды, сол сомадан әрі қарай пайыздар есептеледі. Бұл жағдайда бірден үнемдей бастап, оны мерзімнің соңына дейін жеткізу &nbsp;керек. Сіз үстінен артық ақша қосып төлеуді&nbsp;неғұрлым ерте&nbsp;бастасаңыз, банкке пайызды соғұрлым аз төлейсіз. Кейінірек мерзімінен бұрын өтеу де пайдалы, бірақ пайдасы аз болады.Бүгінгі күні банктер қарызды мерзімінен бұрын өтегені үшін, егер ол алғашқы алты айда (бір жылға дейінгі мерзімге қарыздар бойынша) не бірінші жыл ішінде (бір жылдан астам мерзімге қарыздар бойынша) жүзеге асырылса, айыппұл санкцияларын алуға құқылы. Бұл шектеу барлық қарыз алушыларға қатысты қолданылады.Алайда, 2025 жылғы 31 тамыздан бастап заң өзгереді: мұндай айыппұлдар тек заңды тұлғаларға (компанияларға) қатысты қолданылады. Қарапайым адамдар, жеке тұлғалар үшін мерзімінен бұрын өтеу үшін ешқандай айыппұлдар болмайды, берешекті кез келген уақытта қосымша айыппұл санкциясыз өтеуге болады.Ішінара өтеу кезінде таңдауға болатын екі нұсқаӘдетте банк екі сценарийдің бірін ұсынады. Өзіңіз таңдаған нұсқаны жазып көрсету маңызды — әйтпесе олар әдеттегі қалып бойынша кестені сол күйінде қалдыруы мүмкін.Төлемді өзгеріссіз қалдыру арқылы мерзімді қысқарту.&nbsp;Бұл – пайыздар бойынша барынша үнемдеу: Сіз кредит мерзімінің соңына тезірек жетесіз және көп артық төлем жасамайсыз. Өзіне ағымдағы ай сайынғы төлем &nbsp;ыңғайлы деп санайтын адамдар үшін қолайлы.Мерзімін өзгеріссіз қалдырып, ай сайынғы төлемді азайту.&nbsp;Үнем аз болады, бірақ ай сайын бюджетте бос ақша пайда болады. Ай сайынғы жүктеме маңызды болған жағдайда (мысалы, басқа міндеттемелер жоспарланған болса) ыңғайлы.Нені таңдау керек?&nbsp;Егер мақсат&nbsp;артық төлемді мейлінше аз төлеу болса, мерзімді қысқартқан&nbsp;жақсы.&nbsp;Егер&nbsp;бюджеттің орнықтылығы&nbsp;маңызды болса – төлемді азайтуды таңдаған дұрыс.Шарт және рәсім бойынша маңызды жайттарӨтініш/өтінім. Нұсқаны таңдаудың қай жерде тіркелетінін нақтылаңыз (мерзімді немесе төлемді қысқарту) — қосымшада, бөлімде немесе байланыс орталығы арқылы. Скринді/көшірмені сақтаңыз.Күндер және «есеп айырысу күндері».&nbsp;Пайыздарды есептеу күніне дейін&nbsp;енгізген дұрыс (әдетте жоспарлы есептен шығарудан 1-3 күн бұрын). Осылайша барынша көп үнемдейсіз.Мерзімінен бұрын өтеудің ең төменгі сомасы.&nbsp;Кейбір кредит берушілердің «шегі» бар, мысалы, кем дегенде 5-10 мың теңге немесе тіпті бірнеше айлық төлем. Алдын ала біліп алыңыз.Есептен шығарудың кезектілігі.&nbsp;Ереже бойынша алдымен айыппұлдар/өсімпұлдар мен комиссиялар, сосын пайыздар, содан кейін ғана алынған қарыз төленеді. Егер кешіктірулер болса, мерзімінен бұрын жарнаның бір бөлігі соларға «кетеді».Комиссиялар мен шектеулер.&nbsp;Тұтынушылық кредиттерде, әдетте, мерзімінен бұрын өтегені үшін төлемдер жоқ, бірақ&nbsp;шартты тексеріңіз&nbsp;– ипотека немесе автокредиттің ерекшеліктері болуы мүмкін. Егер талаптар реттеушінің қолданыстағы талаптарына қайшы келсе, банктің ұстанымын нақтылаңыз және қажет болған жағдайда кредиторға, ал егер ол сіздің сұранысыңызды қанағаттандырмаса, банк омбудсманы мен реттеушіге жүгініңіз.Сақтандыру және «пакеттер».&nbsp;Толық мерзімінен бұрын өтеген кезде,&nbsp;сақтандыру сыйлықақысының&nbsp;немесе пайдаланылмаған кезең үшін абоненттік төлемнің&nbsp;бір бөлігі қайтарылатынын нақтылаңыз.Ипотека және ауыртпалық.&nbsp;Берешек толық өтелгеннен кейін&nbsp;берешектің жоқ екендігі туралы анықтама&nbsp;алыңыз, ал ипотека болса, тізілімдегі&nbsp;ауыртпалықты&nbsp;міндетті түрде&nbsp;алып тастаңыз&nbsp;(ХҚКО/электрондық сервистер арқылы). Онсыз тұрғын үй заңды түрде «кепіл» болып табылады.Кредит тарихы.&nbsp;Толық өтеу – кредит тарихыңыздың артықшылығы. Кредиттік бюролар немесе egov қосымшасы арқылы кредиттік тарих бюроларындағы деректердің жаңартылғанын тексеріңіз.Артық төлемді қайтару.&nbsp;Кейде банк «артығымен» есептен шығарып қояды. Қалдықты шотқа қайтаруды сұраңыз және қарызыңыздың жоқ екендігі &nbsp;туралы анықтама алыңыз.&nbsp; Мерзімінен бұрын өтеудің артықшылықтарыПайыз бойынша төлемнің аз болуы. Бұл тікелей қаржылық тұрғыдан алғандағы пайда.Борыштан тезірек құтылу.&nbsp;Стресс пен тәуекелді азайту.Бюджеттің икемділігі.&nbsp;«Төлемді төмендету» нұсқасы кезінде шығыстарды қабылдау оңайырақ.Кредиттік бедел. Уақтылы және мерзімінен бұрын жасалатын төлемдер нарық үшін тиімді болып табылады.Ықтимал кемшіліктер мен тәуекелдерБалама құны. Мерзімінен бұрын өтеуге жіберілген ақша енді қауіпсіздік жастығы немесе инвестиция үшін жұмыс істемейді.Бонустардан/акциялардан айырылу.&nbsp;Кейбір сенімді бағдарламалар (кэшбэк, «бонустармен бөліп төлеу») мерзіміне байланысты –олар мерзімінен бұрын өтелген кезде қолданылмайды. Арнайы ұсыныстардың шарттарымен алдын ала танысыңыз.Рәсімдік ерекшеліктер. Өтінішсіз сіз қалаған нәтижеге қол жеткізе алмайсыз (мысалы, төлем азаймайды және мерзім қысқармайды).Резервтегі кемшілік. Біз бәрін өтеуге жібердік, нәтижесі бір айдан кейін &nbsp;мерзімді шығын. Тағы да кредит? Бұл пайданы нөлге айналдырады.Іс жүзінде қалай әрекет ету керек: қысқа чек-парағыҚаржылық «жастықшаны» есептеңіз (кем дегенде 3 айлық шығыстар). Егер ол жоқ болса, алдымен жастықшаны, содан кейін мерзімінен бұрын өтеуді санаңыз.Банктен&nbsp;ең төменгі соманы,&nbsp;күндерді және өтініш нысанын&nbsp;(мерзім/төлем) нақтылаңыз.Есептелген пайыздық күнге дейін&nbsp;соманы енгізіп,&nbsp;таңдалған кесте нұқсасын тіркеңіз.Жаңа кестені алыңыз және мерзімнің/төлемнің және борыш &nbsp;қалдығының төмендеуін тексеріңіз.Қарызды толық өтеген кезде берешектің жоқ екені туралы және шоттың/шарттың жабылғаны туралы екі анықтама алыңыз; ауыртпалықты алып тастаңыз (ипотека үшін).2-4 аптадан кейін&nbsp;кредиттік тарихыңызды&nbsp;және «мойныңыздағы» &nbsp;міндеттердің (комиссиялар, сервистік топтамалар, ақшаны автоматты түрде есептен шығару) жоқ екенін&nbsp;тексеріңіз.Жиі қойылатын сұрақтар (және қысқаша жауаптар)Ай сайын «аз-аздан» енгізуге бола ма? Иә, әдетте болады. әсіресе мерзімнің алғашқы жартысында тіпті кішігірім сомадан да әсер болады.Айына қанша рет мерзімінен бұрын өтеуге болады?&nbsp;Талаптарға байланысты: кейбір жағдайда шектеусіз, кейде – айына/тоқсанына бір рет.Төлем мерзімі өтіп кетсе, мерзімінен бұрын өтеудің маңызы бар ма?&nbsp;Бар, бірақ алдымен өсімпұлдарды/айыппұлдарды «жояды». Мерзімі өткен төлемді өтеңіз, содан кейін негізгі борышты мерзімінен бұрын өтеп тастаңыз.Төлем неліктен азайған жоқ?&nbsp;Сіз өтініш бермеген/қайта есептеу нұсқасын таңдамаған боларсыз. Өтініш беріп, жаңа кесте сұратыңыз.Және тағы бір айта кетерлігі: кредит алудан бұрын не істеу керек?Өзіңізге «не үшін» және «қанша қажет» деген сұраққа жауап беріңіз – кредиттің &nbsp;мақсаты мен сомасы «бір жағдай туындап қалса» деген емес, нақты болуы керек.ЖТСМ бойынша кемінде 3-5 ұсынысты салыстырыңыз&nbsp;(жылдық тиімді мөлшерлеме): ол кредит бойынша барлық шығысты ескереді және нақты құнын көрсетеді.Бюджетті стресс-тестілеуден өткізіңіз:&nbsp;барлық борыштар бойынша төлемдер тұрақты табыстың 30–40%-нан артық болмауға тиіс.Шартта айыппұлсыз мерзімінен бұрын өтеу құқығы және&nbsp;түсінікті тәртіп&nbsp;туралы жазылғанына көз жеткізіңіз&nbsp;(өтініш, мерзімдер, ең төменгі сомалар). &nbsp;График түрін&nbsp;(аннуитетті/сараланған) және мерзімінен бұрын өтеу кезінде төлем қалай қайта есептелетінін&nbsp;тексеріңіз. &nbsp;Кредиттің толық құнын:&nbsp;пайыздарды, комиссияларды, сақтандыруларды, сервистік пакеттерді, бағалау/нотариус (кепілдер үшін) есептеңіз.Қауіпсіздік жастықшасын дайындаңыз&nbsp;(кем дегенде шығындардың 3 айы) – әйтпесе кез келген іркіліс үнемдеуді жоққа шығарады. &nbsp;Шартты басынан аяғына дейін оқып шығыңыз, маңызды талаптардың скриншоттарын/көшірмелерін жасап алыңыз; сұрақтар қойыңыз –бұл сіздің ақшаңыз. &nbsp;Мерзімінен бұрын өтеу жоспарын алдын ала ойластырыңыз: пайдада қалу үшін борышты қашан және қандай сомалармен төмендетесіз. &nbsp;Кредит – үлкен жауапкершілік екенін есте сақтаңыз! Дұрыс жоспарлау және талаптарды зерделеу тәуекелдерді төмендетуге, ал мерзімінен бұрын өтеу артық төлемді төмендетуге мүмкіндік береді. Кредиттік өнімдердің барлық ерекшеліктерін білу үшін Fingramota.kz оқыңыз.Фото: fingramota.kz

Қарызды мерзімінен бұрын өтеу: нелерді білу маңызды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Біз таңқаларлық қызықты және күрделі дәуірде өмір сүріп жатырмыз: бір жағынан, біз өзімізді қызықтыратын кез келген ақпаратты бірнеше секунд ішінде ала аламыз, ал екінші жағынан, фейктерге және хайп-схемаларға алданып қалуымыз мүмкін. Неліктен Интернеттегі барлық нәрсеге сене беруге болмайтынын және ақпараттық қауіпсіздікті қалай қамтамасыз ету керек екенін Fingramota.kz-пен бірге қарастырамыз. &nbsp;Фейктер және хайп-схемалар – бұл не?Күнделікті өмірде біз фейктердің не екенін және оларға неге сенуге болмайтынын түсінетін сияқтымыз. Соған қарамастан, министрліктер мен басқа да мемлекеттік органдар ай сайын мыңдаған адамдар сенген, кейбіреуі тіпті ақшасын жоғалтып үлгерген тағы бір жалған ақпаратты жоққа шығарады.Соңғы мысалдардан: әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде 1949 жылдан 2010 жылға дейін туған қазақстандықтарға 70 000 теңге көлемінде төлемдер төленуге тиіс екені туралы ақпарат тарады. Қаражат алу үшін, әрине, зиянды сілтемеге өту керек болды. Сонымен қатар, мұндай&nbsp;әлеуметтік көмек түрі жоқ, бұл – сілтеме арқылы сенгіш азаматтардың жеке мәліметтерін алғысы келген алаяқтардың ісі. Жәрдемақылар, төлемдер және жеңілдіктер туралы барлық ақпарат тек 1414 нөмірінен SMS-хабарламалар арқылы таратылады. &nbsp;Тағы бір мысал: Facebook әлеуметтік желісінде танымал «Алтын алма» дүкенінің пікіртеріміне қатысқаны үшін тегін бьюти-бокстарды уәде ететін жарнамалар таратылды. Жарнамадағы әйел соның арқасында тегін өнім алуға болатын бір «құпияны» ашқанына сендірді. Алайда, дүкеннің өзі бьюти-бокстарды алудың ешқандай жарнамасы немесе жасырын жолы жоқ екенін –олардың тіпті сатылымда да жоқ екенін және бұл тегін емес екенін айтты. Ал сілтеме бойынша кірген сайттарда деректерді сұраған, содан кейін картадан ақша ұрлаған. Сондай-ақ, алаяқтар «Алтын алманың» &nbsp;атынан пікіртерімдер ұйымдастырған, әрі қарай олар «сыйлық алу» үшін карта нөмірін енгізуді сұраған. Нәтижесінде адамдар ақшасынан айырылған, себебі іс жүзінде ешқандай сыйлықтар болмаған.Сондай-ақ, фейктерден бөлек көптеген басқа да алаяқтық амалдар бар, мысалы, хайп-схемалар. Олардың көмегімен қаскүнемдер төмендегілер арқылы өздерінің контеніне назар аудартады:«Мемлекеттен қанша ақша алуға болатынын естісеңіз, сенбейсіз!» деген сияқы кликбейттік тақырыптар;ойдан шығарылған трагедиялар немесе сенсациялар – блогер Daricorn ата-анасының келісімінсіз камераға түсіріп алып, кейін оның жауабын бұрмалаған, соның салдарынан Балалар құқықтары жөніндегі өкіл Динара Закиева мен мемлекеттік органдар араласқанға дейін әлеуметтік желілер, мектеп пен таныстарынан қысым көрген баланы мысал ретінде келтіруге болады;жазылушылар, репосттар, сатылымдарды арттыру үшін оқиғаларды бұрмалау – мұндай әдісті жазылушылардан мәжбүрлеп алу немесе қолдау көрсету үшін қандай да бір курстан өтуді ұсыну арқылы ажырасу, банкроттық туралы жалынышты оқиғаларды ойдан шығара отырып, көбінесе әлеуметтік желілердегі блогерлер пайдаланады.Алайда адамдарға әсіресе қаржылық хайп-схемалар көп зиян келтіреді – мұнда бізге барынша танымал қаржы пирамидалары әрекет ете бастайды, олар тиімді инвестициялық схемалардың, «табысты адамдар» клубы мен тиімді бағада сататын дүкендердің атын жамылады. Кеңінен тараған мысалдар ретінде мыналарды атауға болады:тиімді &nbsp;инвестициялар – Finiko қаржы пирамидасы өз салымшыларына айына 20–30% табыс табуды уәде еткен. Нәтижесінде адамдар бірнеше миллион теңгені құрайтын ақшаларынан айырылып қалған;жалған экожобалар немесе «жасыл инвестициялар» - алаяқтар қазақстандықтарға күн электр станцияларына ақша салуды ұсынып, жылдық 3000% табыс табатындарын уәде еткен, бірақ салымшылар шамамен 300 миллион теңге қаражатынан айырылған;Көкшетаудағы жабық «Миллионерлер клубы», ол адамдарға 100&nbsp;000 теңге жарна енгізген жағдайда табысқа жету құпияларын ашуға уәде берген, бірақ 3&nbsp;000 салымшы шамамен 600 миллион теңгесінен айырылып, ешқандай ақпарат ала алмаған;«шетелдік инвестициялық компаниялар» - Sincere Systems Group қаржы пирамидасы өзін осылай танытқан. Адамдарға мынадай кірістілігі жоғары жобаларға ақша салу ұсынылған: медициналық каннабис өсіру және сату, сондай-ақ басқа да «инновациялық» бағыттар. Қаржы пирамидасының фиаттық ақшаның орнына SWP және SWCT ішкі токендерімен шоттарды толықтыра алатын пайдаланушылардың жеке кабинеттері бар арнайы сайты болған. Алайда олардың барлық қаражатын алаяқтар өздері иемденіп алған, ондай ақша сомасы 52 миллионнан астам теңгені құраған.Неге біз фейктер мен хайп-схемаларға сенеміз?Кез келген алаяқтық біздің сезімдерімізге әсер ете отырып жұмыс істейді: қорқыныш, ашу, аяныш сезімдеріне күшті әсер еткен сайын біз оған сенеміз. Ал алаяқтар біздің сезімдерімізбен шебер жұмыс жасай біледі.Заманауи адамдар ақпараттық ағынның салдарынан да зардап шегуде: әлеуметтік желілер, телеарналар, жаңалық сайттарындағы деректердің көптігі сонша, оларды тексеріп отыруға мүмкіндік жоқ. Сондықтан адамдар бірінші көрген және тәжірибесінен өткен нәрсеге сенеді. &nbsp;Әлеуметтік желілердің алгоритмдері де шегінер емес — олар бізге фактілерді емес, жанжал немесе арандату реакциясын тудыратын нәрселерді шығарып отырады. &nbsp;Фейк және хайп-платформасын қалай білуге болады?Жаңалық немесе хабарландыру көргеннен кейін бірден дереккөзді тексеру — бұл медиа сенімді ме, оның беделі қандай, редакциясында кім жұмыс істейді, ол қандай жарияланымдар жасайды – жанжалдар немесе талдамалық;Мемлекеттік органдардың растауы бар ма екен, соны тексеріңіз — әлеуметтік желілер дәуірінде олар барлығына өте жылдам жауап береді, әсіресе бұл фейк болса;Бір ақпаратты бірнеше БАҚ және дереккөз қалай ұсынатынын салыстырыңыз – құрметті баспаларда, телеграм-арналарда және тағы басқа орындарда бұл жаңалыққа немесе хабарландыруға уақыт арнаған ба; &nbsp;Тыныс белгілері мен грамматикаға назар аударыңыз&nbsp;– леп белгінің, капслоктың, эмоциялардың, сондай-ақ қарапайым қателердің жиі ұшырасуы алдыңыздағы ақпараттың фейк болу ықтималдығын күшейтеді;StopFake және FactCheck.kz басылымдарының аккаунттарына міндетті түрде жазылып алыңыз – олар жүйелі түрде танымал фейктер мен хайп-схемаларды талдап отырады. &nbsp;<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_b48a7d60e5.png" alt="финграмота.png">Өзіңізге, ақшаңызға сақ болыңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: Fingramota.kz

Фейктер және хайп-схемалар: неліктен интернеттен көргеннің бәріне сенуге болмайды? 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстанда инвестициялар жыл сайын пайда табудың және қаражат жинаудың танымал тәсіліне айналуда - сарапшылар тұрақты түрде жарияланымдар мен талдауларларын жариялап, немесе өз аккаунттарын осы тақырыпқа толығымен арнайды.&nbsp;Дегенмен де, бұл тақырып халық үшін әлі де түсініксіз, сондықтан Fingramota.kz түрлі салымдардың кемшіліктері мен артықшылықтарын саралап, инвестициялық алаяқтардың айла-амалдарына түсіп қалмау үшін пайдалы ұсынымдар беруді шешті.Алдымен ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді инвестициялардың не екенін түсінейік. Ұзақ мерзімді инвестициялар — &nbsp;мерзімі бес немесе одан да көп жыл аралығындағы салымдар. Оларға акциялар, облигациялар, жылжымайтын мүлік жатады. Ұзақ мерзімді инвестициялау ұзақ уақыт шыдамдылықпен күтуге әзір және капиталын өсіру, жинақтау, зейнетақы және т. б. сияқты стратегиялық мақсаттар қоятындарға жарайды.Қысқа мерзімді инвестициялар бір жылға немесе бірнеше жылға дейінгі кезеңге арналған. &nbsp;Олар жоғары өтімділікті қамтамасыз етеді: оларға үш айдан бір жылға дейінгі мерзімге жинақтаушы депозиттер, өтеу мерзімі қысқа корпоративтік немесе мемлекеттік облигациялар, вексельдер, тиімді бағаммен сату есебімен валюта сатып алу және т.б. жатады.&nbsp;Дегенмен, сарапшылар инвестициялау нұсқаларының бірінде тоқтап қалмауға және мынадай схеманы қолданып көруге: 70-80% ұзақ мерзімді инвестициялауға, ал 20-30% қысқа мерзімді инвестицияларға қалдыруға кеңес береді. Бұл ретте, инвестиция түрін таңдаған кезде олардың әрқайсысының артықшылықтары, сондай-ақ кемшіліктері бар екенін түсіну керек.Ұзақ мерзімді инвестициялардың артықшылықтары<ul><li style="text-align:justify;">Капитал күрделі пайыздар арқылы өседі, нәтижесінде кіріс қайта инвестицияланады және жаңа табыс әкеледі.</li><li style="text-align:justify;">Тұрақтылық&nbsp;нарықтың құбылмалылығын&nbsp;реттейді - қысқа мерзімді ауытқулар сіз үшін маңызды емес және сіз нарықтағы өсу немесе құлдыраудың жалпы үрдісін зерттей отырып, жинақтау стратегияңызды әрқашан қайта қарай аласыз.</li><li style="text-align:justify;">Салықтық жеңілдіктер, капиталдың өсуіне жеңілдіктер, төмен транзакциялық шығындар және қысқа мерзімді инвестицияларға қарағанда сауда-саттықтың аз болуы.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Психологиялық тыныштық — сізге нарықты үнемі қадағалап отырудың қажеті жоқ, жалпы үрдісті бақылап отыру жеткілікті. Нәтижесінде сіз ойланбаған және эмоционалды шешімдерді аз қабылдайсыз.</li></ul>Ұзақ мерзімді инвестициялардың кемшіліктері<ul><li style="text-align:justify;">Төмен өтімділік – активтерді тез сату немесе ақшаны шығынсыз алу қиын;&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Инфляция тәуекелдері – сіз қысқа мерзімді ауытқулардан қорғалған болсаңыз да, ақшаны немесе акцияларды ұзақ уақыт сақтау валюта құнының немесе компанияның беделінің төмендеуіне байланысты инвестицияларды құнсыздандыруы мүмкін.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Ұзақ күту қажеттілігі – пайдасын бірден алу мүмкін емес, сондықтан көп шыдамдылық қажет, кейде өте көп шыдадылық қажет болады. Сізге тіпті бірнеше қызықты ұсыныстарды жіберіп алу қажет болуы мүмкін, себебі жайдан жай сіз ақша ала алмайсыз.</li></ul>Ұзақ мерзімді инвестициялардың артықшылықтары<ul><li style="text-align:justify;">&nbsp;Жоғары өтімділік және қаражатқа еркін қолжетімділік – сіз активтерді тез сатып, ақша ала аласыз.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Жылдам пайда – сіз нарықтағы қысқа мерзімді өзгерістерді өзіңіз үшін үлкен пайдамен бірден пайдалана аласыз.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Инфляция тәуекелі төмен – егер сіз ақшаны ұзақ уақыт сақтамасаңыз, онда олардың құнсыздануы сізге қауіп төндірмейді, себебі сіз салымдарға еркін қол жеткізе отырып, жағдайды өз пайдаңызға тез шешесіз.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Икемділік – сіз өзіңіздің қаржылық стратегияңызды тез өзгерте аласыз және капиталды қалағаныңызша қайта бөле аласыз.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">&nbsp;Болжаудың қарапайымдылығы – қысқа мерзімде кірістілік пен қаржылық нәтижелерді болжау оңайырақ болады.</li></ul>Қысқа мерзімді инвестициялардың кемшіліктері<ul><li style="text-align:justify;">Ұзақ мерзімді салымдармен салыстырғанда төмен кірістілік. Соның салдарынан – күрделі пайыздар жоқ, себебі ақшаның ұзақ уақыт «жұмыс істеуге» уақыты жоқ.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Нарықтың өсуін жіберіп алу тәуекелі – мұндай инвестициялар қаржылық операцияларды тез жасауға мүмкіндік беретіндіктен, сіз «ойыннан ерте шығып», тиімді мүмкіндіктерді жіберіп алуыңыз мүмкін.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Жиі операциялар кезінде жоғары транзакциялық шығасылар – өкінішке орай, банктер барлығына комиссиялар мен салықтарды алады, әсіресе егер бұл өзінің пайыздар есептейтін салымдарға байланысты болса.&nbsp;</li><li style="text-align:justify;">Нарыққа көп көңіл бөлуді және үнемі шешім қабылдауды талап ету, бұл өз кезегінде стресс пен эмоционалды күйзеліске әкелуі мүмкін.</li></ul>Инвестициялау кезінде алаяқтардан қалай қорғануға боладыӨкінішке қарай, инвестициялар бұрыннан бері әр түрлі алаяқтардың — жалған брокерлердің, жалған қаржы ұйымдарының, қаржы пирамидаларының және т.б. сүйікті құралына айналды. Жыл сайын қазақстандықтар ондаған миллион теңгелерін жоғалтуда, себебі олар күнәмді адамдарға сенім артып, тез ақша табу жолында қауіпсіздік жайлы ұмытып кетті.Сондықтан біз инвестициялаудағы алаяқтықтың негізгі белгілерін тағы бір рет еске салғымыз келеді:<ul><li style="text-align:justify;">лицензияның болмауы немесе жалған құжаттар – алаяқтар көбіне жалған сертификаттарды пайдаланады немесе басқа компанияның лицензиясын көрсетеді. Деректердің түпнұсқалығын Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің және ҚР Қаржылық мониторинг агенттігінің сайттары арқылы тексеруге болады;</li><li style="text-align:justify;">жоғары кепілдікпен пайда табуға уәде беру –&nbsp;инвестицияларда 100% кіріс кепілдігі жоқ, ал нарықтағы адал қатысушылар тәуекелдер туралы ескертіп отырады. Айына 20% таза пайда туралы хабарлау – алаяқтықтың айқын белгісі;</li><li style="text-align:justify;">агрессивті және айла-шарғыға негізделген маркетинг –&nbsp;«Бірегей мүмкіндікті жіберіп алмаңыз, содан кейін өкінесіз»&nbsp;немесе&nbsp;«Тек бүгін ғана салымдар бойынша тиімді пайыздар»&nbsp;деген сияқты тіркестер – эмоцияға берілуге, асығыс шешім қабылдауға арналған тіркестер. Сенімді брокер, керісінше, сіздің шешімді асықпай қабылдауыңызға мүдделі, себебі бұл – кепілдік, болашақта түсетін пайда;</li><li style="text-align:justify;">ақшаны шығарып алу проблемасы –&nbsp;егер ақшаны алу кешіктірілсе немесе 30% мөлшерінде «алу комиссиясын» төлеуді немесе шығарып алу үшін қосымша төлем жасауды талап етсе, бұл – алаяқтардың схемасы;</li><li style="text-align:justify;">басқа БҚ-ны орнатуды талап ету – тіркеуге көмектесетін қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын (AnyDesk, TeamViewer) жүктеп алуды өтіну — компьютеріңізді және банктік деректеріңізді бақылауға алу әрекеті. Сенімді брокерлер мен компанияларға бұлар қажет емес, олар сенімді және тексерілген платформаларда жұмыс істейді, себебі олар үшін ақшаның қауіпсіз жерде болуы мен беделі маңызды.</li></ul>Қаржылық алаяқтардан қорғау үшін қандай қауіпсіздік қағидаларын &nbsp;сақтау керек:Әрқашан компанияның заңдылығын тексеріңіз — брокердің, қордың немесе платформаның лицензиясы бар екеніне және ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайты арқылы ресми тізілімге кіретініне көз жеткізіңіз. Сондай-ақ, СТН/БСН, заңды мекенжайын және тіркелген күнін тексеріңіз.Инвестиция шарттарын зерттеңіз&nbsp;— сіз ақшаңызды неге салып жатқаныңызды және сіздің табысыңыз қалай қалыптасатынын нақты түсінуіңіз керек. Кез келген түсініксіз тұжырымдар мен нақты ақпараттың болмауына назар аударыңыз.&nbsp;Нарықтан жоғары кепілдендірілген кірістілік туралы уәделерден сақ болыңыз — бұған 20%, 30%, 50% және т.б. кірістілік туралы барлық ұсыныстар жатады. Сонымен қатар, бірде-бір сенімді брокер немесе компания сізге тәуекелдерден қорғаудың 100% кепілдігін бермейді, себебі нарық, әсіресе қазір, өте тұрақсыз.Тек сенімді ақша аудару арналарын пайдаланыңыз — жеке карталарға немесе компанияға тиесілі емес шоттарға ақша аудармаңыз. Түбіртектер мен аударым растауларын сақтаңыз.Өзіңізге психологиялық қысым жасамаңыз — алаяқтар сіздің көңіл-күйіңіз арқылы жұмыс істейді, жасырын түрде қорқытады және айла-шарғы жасайды. Сіз біреудің қысым көрсетуі арқылы жұмыс істеп жатқаныңызды сезсеңіз, сәл кідіріп, ақпаратты тексеріңіз.&nbsp;Шоттарыңызға кіру тәртібін үнемі сақтап отырыңыз&nbsp;- ешқашан логиндер, пароль, растау кодтарын тіпті «компания қызметкерлеріне» бермеңіз. Екі факторлы аутентификацияны орнатыңыз.Тәуелсіз сайттар, форумдар және БАҚ арқылы брокер мен компанияның беделін тексеріңіз. Олардың реттеушінің «қара тізімдеріне» кірмейтінін тексеріңіз.Салымдарды әртараптандырыңыз&nbsp;— барлық ақшаны бір жобаға, бұл сізге қаншалықты тиімді болып көрінсе де, түсініксіз жобаға салмаңыз.<figure class="image"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Fingramota_kaz_a46a8daf6e.png" alt="Финграмота каз.png"></figure>Fingramota.kz-пен бірге қаржылық және инвестициялық сауаттылықты арттырыңыз!Фото: Fingramota.kz

Ұзақ мерзімді vs қысқа мерзімді инвестициялар: қайсысын таңдау қажет? 

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қызылорда облысы бойынша Экономикалық тергеп-тексеру департаментінің ұйымдастыруымен өңірлік кәсіпкерлер палатасында маңызды дөңгелек үстел жиыны өтті. Шараға облыстық кәсіпкерлер палатасының өкілдері, Қаржы нарығын реттеу және қадағалау агенттігі, Ұлттық банк пен екінші деңгейлі банктердің филиал басшылары қатысты. Кездесуде Қаржылық мониторинг агенттігінің облыс бойынша қолма-қол ақшаға айналдыру жағдайына жүргізген талдауының қорытындысы талқыланды.Жиынды департамент басшысы Аслан Кеңес ашып, қолма-қол ақшаға айналдыру әрекеттерінің қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі екенін атап өтті. Ол бұл құбылыстың еліміздің қаржы жүйесінің ашықтығы мен тұрақтылығына тікелей әсер ететінін баса айтты.<blockquote>– Мемлекет кәсіпкерлікті қолдау, салықтық және қаржылық тәртіпті күшейту бағытында ауқымды шаралар атқарып келеді. Алайда көлеңкелі экономика мен күмәнді қаржылық операциялар, соның ішінде қаражатты заңсыз қолма-қол ақшаға айналдыру фактілері әлі де алаңдатып отыр, – деді ол.</blockquote>ҚР Үкіметінің деректеріне сүйенсек, өткен жылдың соңында экономикадағы көлеңкелі айналым көлемі жалпы ішкі өнімнің 17,5%-ын құраған. Оның шамамен жартысы салық және кеден төлемдерінен жалтару, жалған шот-фактура жасау, қаржы пирамидалары, өнім мен қызмет көрсететін кәсіпорындардың қаражатын шетелге заңсыз шығару секілді әрекеттерге тиесілі. Ал өңірде көлеңкелі экономиканың үлесі құрылыс саласы &nbsp;30%, ауыл шарушылығы 25%, сауда - 20% және басқалары 20%-ды құрап тұр. Бұл туралы жиында облыс бойынша экономикалық тергеп-тексеру департаментінің талдау-әзірмелері бөлімінің басшысы Қайрат Ахметов мәлім етті.&nbsp;Оның айтуынша биылғы жылдың алғашқы төрт айында облыс көлемінде заңды тұлғалардың қолма-қол ақшаға айналдыру көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,5 млрд теңгеге азайған. Дегенмен, наурыз айымен салыстырғанда сәуірде бұл көрсеткіш 638 млн теңгеге артқан.Талдау барысында «Халық банк» АҚ, «ForteBank» АҚ және «Jysan Bank» АҚ филиалдарында заңды тұлғалардың қолма-қол ақша шешуі былтырғыдан айтарлықтай көбейгені анықталған.<blockquote>– Осы бағытта банктер қолма-қол ақша айналымын азайту үшін аударым арқылы төлемдерді жетілдіру, VIP клиенттермен түсіндіру жұмыстарын жүргізу және балама төлем операцияларын ынталандыру қажет деп санаймыз, – деді Қайрат Ахметов.</blockquote>Жиында ҚР Қаржы нарығын реттеу және қадағалау агенттігінің Қызылорда өңірлік өкілдері басқармасының бас маманы Мұрат Сарманов кірістерді жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл бойынша атқарылып жатқан жұмыстарды баяндады.Кездесу соңында қатысушылар пікір алмасып, көлеңкелі экономиканың алдын алу және қаржы жүйесінің ашықтығын арттыру жолдарын талқылады.

Қаржы жүйесінің ашықтығы – басты назарда

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Егде жастағы адамдар мен зейнеткерлер – алаяқтар үшін халықтың ең осал санаттарының бірі. Бұл сенгіштікке, цифрлық сауаттылықтың жеткіліксіздігіне және кейде жақындарының тұрақты қолдауының болмауына байланысты.Fingramota.kz аға буын үшін ең көп таралған алаяқтық схемалар туралы әңгімелейді және алданып қалмау үшін практикалық кеңестер береді.«Сіздің картаңыз бұғатталған»: «банктен» соғылған қауіпті қоңырау«Сәлеметсіз бе, сіздің шотыңызда күдікті операция тіркелді. Бұл сіздің картаңызға кіруге тырысып жатқан алаяқтар болуы мүмкін. Қаражатты қорғау үшін, өз деректеріңізді растаңыз», - көбінесе бөгде адамдар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлерін тарта отырып құрылған тұтастай алаяқтық схема осындай сөздерден басталады.Алаяқтардың түпкі ойы – жалғыз кіріс көзі болып табылатын егде жастағы адамдардың зейнетақы картасына қол жеткізу. Олар қаражатты «қауіпсіздендіруді», карта нөмірін, CVV кодты, PIN кодты, сондай-ақ SMS кодтарды айтуды сұрайды. Кейде «ақшаны қауіпсіз шотқа аударуға көмектесу» үшін телефонға қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын орнатуды сұрайды. Негізгі мақсат – банктік шотқа қол жеткізу және қаражатты ұрлау.Өзіңізді қалай қорғауға болады – төмендегі қағидаларды туыстарыңызға айтыңыз:Есіңізде болсын! Банк ешқашан телефон арқылы жеке деректер мен кодтарды сұрамайды.Ешкімнің өтініші бойынша бөгде қосымшаларды орнатпаңыз.Күмәнді қоңырау кезінде телефонды қойып, ресми нөмір бойынша банкке қайта қоңырау шалыңыз.Ешқашан телефон арқылы қосымшаларды, әсіресе «қашықтан қол жеткізуге» арналған қосымшаларды орнатпаңыз (Anydesk, TeamViewer және т.б.).«Сіздің туысыңыз қиындыққа тап болды»: алаяқтардың адамның эмоциясы мен қорқынышын өз пайдасына қолдануыАлаяқтар эмоционалды қысымды жиі қолданады. Олар өздерін полиция немесе дәрігер ретінде таныстырып, қарт адамдарға қоңырау шалады, немересі немесе ұлы апатқа ұшырағанын, қамауға алынғанын немесе ауруханада жатқанын хабарлайды. «Мәселені шешу» үшін жедел түрде ақша аударуды немесе қолма-қол ақшаны курьер арқылы жіберуді сұрайды.Схеманың мәні –&nbsp;адамды сасқалақтатып қорқыту және асықпай ойлануға және мән-жайды тексеруге мүмкіндік бермеу.Қалай қорғану керек:Туыстарыңызбен тікелей байланысқанша ешқандай әрекет жасамаңыз.Ақшаны бөгде адамдарға бермеңіз.Осындай қоңыраулар полицияға туралы хабарлаңыз.Жалған жұмысшылар және «мемлекеттік төлемдер»: сендіре отырып алдауЗейнетақы қорының, әкімдіктің қызметкерінің немесе еріктілердің атынан алаяқтар зейнетақыға қосымша төлемдер, өтемақылар, субсидиялар және басқа да «тиісті» төлемдерді уәде етеді. Ақшаны алу үшін адамға банктік карта нөмірін және SMS кодтарын айтуды немесе тіпті белгілі бір «өтініш бланкісіне» қол қоюды ұсынады.Көбінесе мұндай «әлеуметтік қызметкерлер» пәтерлерді аралап, бейдждер мен жалған құжаттарды қолдана отырып, ресми көрініс жасайды. Олар әр түрлі «акцияларды», «жеңілдіктерді», тегін қызметтерді ұсынады немесе керісінше, міндетті түрде бірдеңе жасауды талап етуі мүмкін. Мысалы, медициналық тексеруден өту, үйді жөндеуге, коммуникацияларға ақы төлеу немесе банктердегі немесе eGov-тағы жеке кабинетіңізге кіруге рұқсат беру.Қалай қорғану керек:Есте сақтаңыз: мемлекеттен төлемдер ХҚКО немесе eGov.kz арқылы ғана ресімделеді.Куәлігі жоқ «мемлекеттік өкілдерге» сенбеңіз, тіпті бар болғанның өзінде олардың барлық әрекетін қайта-қайта тексеріңіз. Ол үшін 1414 нөміріне немесе қызметкерімін деп тұрған ұйымға тікелей қоңырау шалыңызТіпті адам сенімді болып көрінсе де, жеке деректеріңіз мен кодтарды ешкімге айтпаңыз.Жалған инвестициялар: «тәуекелсіз табыс»Кейбір қарт адамдар қаржы пирамидаларының не жалған инвестициялардың құрбаны болады. Алтынға, криптовалютаға, стартаптарға немесе акцияларға инвестиция салу сылтауымен алаяқтар айына 10%-дан 30%-ға дейінгі жоғары табысқа уәде береді. Олар мұны «қауіпсіз» және «ресми» деп сендіріп, жалған сайттар мен құжаттарды көрсетеді.Адам ақшасын салғаннан кейін компаниямен байланыс үзіліп, қаражат із-түзсіз жоғалады.Қалай қорғану керек:ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің сайтында ұйымдардың лицензияларын тексеріңіз.Сенімді ақпарат ала алмайтын жобаларға инвестиция салмаңыз.Есте сақтаңыз: егер «тәуекелсіз жоғары табысқа» уәде берсе, бұл – алдап-арбау. Қаржылық қауіпсіздік қағидалары:Жеке деректерді, карта деректемелерін немесе SMS-пен келген кодтарды телефон арқылы ешқашан бермеңіз.Туыстарыңыздың атынан қоңырау шалса да, курьерлер арқылы ақша бермеңіз.Өздерін мемлекеттік органдардың немесе коммуналдық қызметтердің қызметкері деп таныстырғандардың барлығының құжаттарын тексеріңіз.Қағаздарға қол қоймас бұрын немесе ақша аудармас бұрын туыстарыңызбен кеңесіңіз.Жақындарыңыздың, банктің және полицияның телефондары қолжетімді болсын.Үйде қомақты қаржыны сақтамаңыз.Бейтаныс адамдар «өте ресми» болып көрінсе де оларға «жоқ» деп айтудан қорықпаңыз.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/1_aa29aabe81.png" alt="1.png">Қаржылық сауаттылық пен сақтық – алаяқтардан қорғанудың ең дұрыс жолы. Бұл схемалар туралы ата-анаңызға, ата-әжелеріңізге айтыңыз. Дегенмен, алаяқтардың арбауына түсіп қалсаңыз, дереу полицияға хабарласып, картаңызды бұғаттаңыз. Fingramota.kz – қаржыңыз бен тыныштығыңыздың сақшысы!Фото: fingramota.kz

Қарт адамдарға қаржылық алаяқтардан қалай сақтану керек?

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> &nbsp;Бюджет те ағза секілді «тазаруды» қажет етеді. Осы орайда көмекке қаржылық детокс келеді — яғни шығыстарды қайта бағалау және шығыс пен кірісті ретке келтіру. Fingramota.kz сайтындағы жаңа материалымызда қаржылық жүктемені жеңілдетуді неден бастау керектігін және оны қалайша барынша тиімді жасауға болатынын айтамыз.Ақшаңызды нақты неге жұмсап жүргеніңізді анықтап алыңызОл үшін барлық шығыстарыңызды жазуды бастаңыз, бірақ әзірге оларды талдаудың қажеті жоқ – тек тіркеп отырыңыз. Бұл үшін сізге Excel кестелері, блокнот (қағаздан жасалған немесе телефондағы электрондық), сондай-ақ CoinKeeper және Monefy секілді арнайы қосымшалар көмектесе алады.Шығыстарды тіркеп отырған маңызды, себебі ақша көп жағдайда байқаусыз жұмсалады, ал шын мәніне келгенде ол нақты нәрселерге жұмсалады. Мысалы, сіз бір аптада төрт рет 850 теңгеге кофе сатып алғаныңызды (барлығы 3 400 теңге), бес рет 1 500 теңгеге такси шақырғаныңызды (7 500 теңге), үш рет 2 000 теңгеге тағамға жеткізумен тапсырыс бергеніңізді (6 000 теңге) жазып алдыңыз. Нәтижесінде, бір аптада сіз 16 900 теңге жұмсадыңыз, ақшаның қайда жұмсалып жатқанын шығыстарды белгілеуді бастағанда ғана байқадыңыз. &nbsp; &nbsp;«Қаржылық қоқыстан» арылыңызШығыстарыңызды тіркеуді және талдауды бастаған соң, еш қиындықсыз бас тартуға болатын қажетсіз шығыстардың бар екенін түсінесіз. Бұл – сіз фильмдерін қарамайтын дерлік түрлі онлайн-кинотеатрларға жазылымдар, ақылы ойындар және сіз пайдаланбайтын әрі қызбалықпен сатып алған, жазылымнан бас тартуды ұмытып кеткен өзін-өзі дамытуға арналған қосымшалар болуы мүмкін. Мұндай жазылымдардың құны аса қымбат болмайды, 2 000 теңге шамасында болуы мүмкін, &nbsp;алайда барлығы бірге маңызды соманы құрайды.Мысалы, сіз үш түрлі онлайн-кинотеатрға жазылып алдыңыз, бірақ барлық фильмдерді біреуімен ғана көресіз. Әрқайсысының жазылым құны 1 500 теңгені құрайды. Яғни, жалғыз кинотеатрды қалдырсаңыз, 4 500 теңгенің 3 000 теңгесін үнемдеуге болады.Әрі қарай, сіз өзін-өзі дамытуға арналған платформаға жазылдыңыз, бірақ сабақтарды тыңдайтын бос уақытыңыз жоқ және оған ай сайын босқа 1 800 теңге төлейсіз. Сонымен қатар, сіз онлайн-ойынның жаңартылуына жазылғансыз, бірақ оны да қолдануға уақытыңыз тапшы, ал картаңыздан ай сайын 1 900 теңге есептен шығарылады. Осылайша, артық шығыстардан бас тарту арқылы сіз ай сайын елеулі қаражат болып табылатын 6 700 теңгеңізді үнемдейсіз.Басымдықтарыңызды нақты айқындаңызМақсаттарыңызды нақты тұжырымдаңыз: алдағы үш айда сіз үшін не маңызды? Мысалы, демалысқа ақша жинау, қаржылық қауіпсіздік жастығын қалыптастыру немесе білімге инвестиция жасау. Егер ай сайын 30 000 теңгеден жинап отырсаңыз, үш айдың ішінде-ақ өзіңізге шағын саяхат жасауға мүмкіндік бере аласыз – шетелге бармасаңыз да, Бурабайға барып, жайлы демалып келуге әбден болады. Немесе кәсіби біліктілігіңізді арттыруға қажетті маңызды курстардың ақысын төлеуге болады. Әсіресе, егер бұған дейін «қаржылық қоқыстан» арылған болсаңыз, ақша жинау сіз үшін қиынға соқпайды.50/30/20 қағидасын қолданыңызБұл табысты бөлудің базалық схемасы міндетті шығыстар, жинақтар мен ойын-сауық арасындағы тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Табысыңызды келесі үш бөлікке бөліңіз:50% – өмірлік маңызы бар шығындар (тұрғын үйді жалға алу немесе ипотека, коммуналдық қызметтер, көлік, дәрі-дәрмек, азық-түлік және т.б.); 30% – жинақтар мен қаржылық қауіпсіздік (депозитті толықтыру, жинақ қорын қалыптастыру, қарыздарды мерзімінен бұрын өтеу және т.б.). Басқаша айтқанда, бұл – сіздің қаржылық қауіпсіздік жастығыңыз; 20% – жеке шығыстар (хобби үшін ақы төлеу, кино және кафе, ойын-сауық және т.б.). Қарапайым тілмен айтқанда, бұл соманы өміріңізге жағымды әсер беретін нәрселерге жұмсайсыз. &nbsp; Мысалы, сіздің табысыңыз 300 000 теңгені құрайды. Оның ішінде 150 000 теңге міндетті шығыстарға, 90 000 теңге жинақтарға, ал 60 000 теңге ойын-сауыққа жұмсалады. 50/30/20 сияқты схемаларды қолдану арқылы сіз артық шығыстарға жол бермейсіз және ақшаңыздың нақты қайда жұмсалып жатқанын білетін боласыз.Саналы тұтынуды дағдыға айналдырыңызӘрбір сатып алу алдында өзіңізге мына үш сұрақты қойыңыз:Мен бұл затты шынымен пайдаланамын ба? Мен оны жалға алу немесе сұрау арқылы алмастыра аламын ба?Бұл сатып алу қажеттілік үшін болды ма, әлде эмоция алу үшін бе?Осылайша, сіз өзіңізді қызулықпен шығынға кіруден қорғайсыз. Мынадай жағдайды елестетіңізші: сіз дүкенге барып, 30 000 теңге тұратын сөмкені көресіз, оны қатты ұнатасыз. Енді бірінші сұрақты өзіңізге қойып, гардеробыңызда дәл осыған ұқсас модель бар екенін есіңізге түсіресіз. Осылайша, жаңа сөмкеге деген қажеттілік өздігінен жойылып, сіз оны сатып алудан мүлде бас тартасыз немесе өзіңізге өмірдің әртүрлі жағдайларына мысалы, күнделікті немесе жиындарға ұстайтын фасоны немесе сәні басқа сөмке керек екенін түсінесіз.Нәтижені бекітіңізҚаржылық детоксты бастау жеткіліксіз, оны сақтау қажет, сондықтан айына бір рет шығыстарыңызды қайта қарап, мақсаттарыңызды жаңартып, әрі қарай ынталану үшін жақындарыңызбен жеткен нәтижелеріңізбен бөлісіп отырыңыз.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/fingramota_kz_ec9b06d1b2.png" alt="fingramota.kz.png">Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!Фото: fingramota.kz

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Қаржы