Kyzylorda-news.kz Қазақстан экономикасы соңғы жылдардағы ең тұрақты әрі сенімді өсім қарқынын көрсетуде. 2025 жылдың он айының қорытындысы бойынша елдің жалпы ішкі өнімі 6,4%-ға артты, бұл көптеген аналитиктер мен халықаралық сараптамалық институттардың болжамдарынан айтарлықтай жоғары. Мұндай өсім ішкі сұраныстың кеңеюі, инвестициялық белсенділіктің күшеюі және негізгі салалардың қалпына келуі нәтижесінде қалыптасып отыр.
Айта кету керек, оң серпін экономика салаларының басым бөлігінде байқалады — қызмет көрсету мен саудадан бастап өнеркәсіп пен агроөнеркәсіп кешеніне дейін. Әсіресе нақты сектордың нығаюы анық көрінеді: өндіріс көлемі артып, қуаттар жаңартылып, инвестициялық белсенділік күшеюде.
ЖІӨ өсіміне ең үлкен үлес өнеркәсіп саласына тиесілі — плюс 7,3%. Бұл жалпы өсімнің 30%-дан астамын қамтамасыз етті. Сауда және көлік салаларымен бірге өнеркәсіп ЖІӨ өсімінің 70%-дан астамын құрады.
Экономиканың жекелеген секторларының өсімге қосқан үлесі төмендегідей:
- көлік және қоймалау — *+20,7%*;
- құрылыс — *+15,1%*;
- өнеркәсіп — *+7,3%*;
- сауда — *+9%*;
- ауыл шаруашылығы — *+5,4%*;
- байланыс — *+4%*.
Өнеркәсіптің өз ішінде тау-кен өндіру секторы 9,6%-ға, өңдеу саласы 5,8%-ға өсті. Өңдеуші өнеркәсіптегі өсім келесі бағыттардағы өндірістің артуымен байланысты:
- машина жасау — *+11,5%, оның ішінде автомобиль жасау — *+13,3%**;
- химия өнеркәсібі — *+10,9%*;
- тамақ өнімдері өндірісі — *+9,1%*;
- мұнай өңдеу — *+6,3%*;
- металл бұйымдары өндірісі — *+14,1%*;
- құрылыс материалдары — *+5,3%*.
Бұл жан-жақты өсім Қазақстан экономикасының бірнеше тәуелсіз драйверлерге сүйеніп, неғұрлым тұрақты әрі әртараптандырылған модельге бет алғанын дәлелдейді. Сонымен қатар, Қазақстан ЖІӨ өсімінің қазіргі қарқыны әлемдік орташа көрсеткіштен әлдеқайда жоғары: ЭЫДҰ болжамынша, биыл жаһандық ЖІӨ небәрі 3,2%-ға өседі.
Экономиканың тұрақты өсуіндегі «Самұрық-Қазына» қорының рөлі
Қазақстан экономикасының ұзақ мерзімді тұрақты дамуы негізгі салаларды жаңғырту және стратегиялық жобаларды қолдау сияқты мақсатты шараларсыз мүмкін емес. Осы міндеттерді іске асырудың басты құралдарының бірі — «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры.
Ұлттық компанияларды жаңғыртуға, жаңа технологияларды енгізуге және инфрақұрылымдық жобаларды дамытуға бағытталған инвестициялар өндірістік қуаттардың артуына және экспорттық әлеуеттің нығаюына елеулі әсер етуде. 2025 жылы қор тобының инвестициялық портфеліне жалпы құны 50 трлн теңгеден асатын шамамен 130 жоба кіреді. Оның ішінде 46 жоба — мұнай-газ, мұнай-химия, энергетика, көлік-логистика, құрылыс және басқа да салалардағы жаңа ірі бастамалар. Олардың жалпы инвестиция көлемі – 33,3 трлн теңге.
Жаңа жобалар қатарында:
- «Комфортты мектептер» пилоттық ұлттық жобасы — 1,4 трлн тг;
- энергетика нысандарын салу, қайта жаңарту және жаңғырту бағытындағы 18 жоба — 10,3 трлн тг;
- Қазақстан бойынша 5G желісін салу — 536,9 млрд тг;
- «НИНТ» АЭА (Қарабатан учаскесі) инфрақұрылымын салу — 619 млрд тг;
- «Мойынты — Қызылжар» теміржол желісі (320 км) — 566 млрд тг;
- басқа да бастамалар.
Қордың қаржылық нәтижелері
2024 жылдың қорытындысы бойынша «Самұрық-Қазына» тобының активтері 41,1 трлн теңгеге жетті — бұл өткен жылмен салыстырғанда 11,3% көп және соңғы тоғыз жылдағы ең жоғары өсім. Негізгі көрсеткіштердің барлығында оң динамика байқалады:
- түсім — *+6,5%* (16,4 трлн тг);
- меншікті капитал — *+17,7%* (25,6 трлн тг);
- таза пайда — *+38,6%* (2,4 трлн тг).
Қор барлық бағыттар бойынша оң тренд көрсетуде:
- шикі мұнай сату — *+1,2%*;
- жүк теміржол тасымалы — *+11,4%*;
- уран өнімдері сату — *+23,3%*;
- аффинирленген алтын өткізу — *+55%*;
- телекоммуникациялық қызметтер — *+9,4%*.
Қор табыстарын экономиканы жаңғыртуға және әртараптандыруға қайта бағыттайды. Бұл мемлекет басымдықтарымен де, қордың қаржылық тұрақтылығымен де үйлеседі.
Корпоративтік басқару және тиімділік
Ішкі басқару процестерінің жетілдірілуі — қор жұмысының маңызды бөлігі. Тәуелсіз директорлардың қатысуы, ашықтықтың артуы және халықаралық тәжірибеге бейімделу операциялық тәртіпті нығайтады. Қордың негізгі мақсаты — ұлттық компаниялар арасында синергия құрып, олардың бірлескен тиімділігін арттыру.
Сонымен бірге қор стратегиялық мемлекеттік міндеттерді де, нарықтық тиімділік қағидаттарын да үйлестіре отырып, аралас басқару моделін қолданады. Әлеуметтік маңызы жоғары салаларда — теміржол тарифтері, өңірлік инфрақұрылым — әлеуметтік тұрақтылық басым. Ал бәсекелі секторларда — мұнай-газда — инвестициялық тиімділікке басымдық беріледі.
2024 жылы қордың елдің тұрақты дамуына қосқан үлесі шамамен 11 трлн теңгеге бағаланды.
Әлеуметтік ықпалы
2024 жылы қордың әлеуметтік ықпалы 916 млрд теңгені құрады. Бұл:
- «Қазақстан халқына» қорына аударымдар,
- Samruk-Kazyna Trust жобалары,
- қызметкерлерді әлеуметтік қолдау,
- өңірлерге көмек,
- өндірістік қауіпсіздік шаралары.
Қор компаниялары 256 мыңнан астам адамды жұмыспен қамтып отыр.
Экономикалық ықпалы
Экономикаға қосқан үлес — 8 256 млрд теңге:
- салықтар — 2 086 млрд тг;
- дивидендтер — 737 млрд тг;
- инфрақұрылымға инвестициялар — 1 928 млрд тг;
- қазақстандық өндірушілерден сатып алулар — 3 505 млрд тг.
Экологиялық ықпал
Экологиялық шығындар мен жобаларға бағытталған сома — 543 млрд тг. Бұған:
- экологиялық төлемдер,
- ластануды азайту технологиялары,
- энергия тиімділігі,
- зерттеулер,
- өндіріс орындарын қалпына келтіру және экологиялық зардаптарды өтеу шығындары кіреді.
Экономиканы субсидиялау
2024 жылы қор соңғы тұтынушыларға түсетін жүктемені азайту үшін 1,3 трлн теңге көлемінде айқаспалы субсидиялау жүргізді:
- теміржол тасымалдары — 358 млрд тг (транзит есебінен);
- ішкі нарықтағы мұнай өнімдері — 277 млрд тг («ҚазМұнайГаз» экспорттық кірістері есебінен);
- газ — 178 млрд тг (транзит және экспорт есебінен).
Халықаралық тәжірибе
Суверендік қорлар — әлемде кең таралған тәжірибе. Олар ұлттық байлықты жинақтау және экономиканы тұрақтандырудың тиімді құралдары.
Өзбекстан
2024 жылы UzNIF — Ұлттық инвестициялық қор құрылды. Портфелі — 1,7 млрд доллар, энергетика, көлік, телеком, қаржы және өнеркәсіп секторларын қамтиды.
Әзербайжан
Екі негізгі құрылым бар:
- AIH — 20–22 млрд долл актив;
- SOFAZ — 50–60 млрд долл актив, елдің басты суверендік қоры.
Еуропа елдері (Ұлыбритания, Германия)
Соңғы жылдары инфрақұрылым, энергетика және зейнетақы жүйелерін қолдау үшін жаңа қорлар құру бастамалары күшейді.
2025 жылы әлемде 121 суверендік қор бар (бір жыл бұрын — 104).
Өңірлік бөлініс:
- Солтүстік Америка — 16;
- Латын Америкасы — 10;
- Еуропа — 19;
- Таяу Шығыс — 22;
- Африка — 17;
- Азия — 27;
- Австралия және Тынық мұхиты — 10.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, «Самұрық-Қазына» сияқты ірі ұлттық қорлар — экономикалық қауіпсіздікті нығайтатын, дамуға инвестиция салатын және елдің ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз ететін стратегиялық институттар.