<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Мәжіліс депутаты Ирина Смирнова Қазақстандағы жоғары оқу орындарына түсуде, әсіресе педагогикалық факультеттерге қойылатын талаптарды күшейтуді ұсынды. Бұл туралыStan.kz ақпарат агенттігі хабарлайды.Депутат Ирина Смирнованың пікірінше, педагогикалық мамандыққа шын мәнінде ұстаз болғысы келетіндер ғана түсуі керек.<blockquote>"Болашақ педагогтарға қойылатын талаптардың төмендеп бара жатқанын байқаймыз. 2024-2025 оқу жылына арналған білім беру гранттарының нәтижесіне сәйкес "Педагогика және психология" мамандығы бойынша ең төменгі балл небәрі 81 балды, ал "Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу" бағыты бойынша 75 балды құрады. Салыстырар болсақ, "Құқықтану", "Заң", "Журналистика және репортерлік іс" секілді сұранысқа ие бағыттарда грант иегерлерінің ең төменгі балы 115-тен басталады. Біз педагог мамандығына тек шынымен де балалармен жұмыс істеуді қалайтын, білім мен тәрбие беруге ынталы жастар түсуі керек деп есептейміз. Бұл мамандықты тек грант алу үшін басқа мүмкіндік болмаған соң таңдауға жол беруге болмайды", – деді Ирина Смирнова.</blockquote>Сонымен қатар депутат фракция педагогикалық мамандықтарға бірыңғай ең төменгі шекті балл енгізуді ұсынатынын жеткізді.<blockquote>"Бұл ең мықты, ең ынталы кандидаттарды тартуға мүмкіндік береді. Біз үздік бітірген түлектерді, оқуын "үздік" аяқтағандарды жұмысқа орналастыру тетігін енгізуді ұсынамыз. Олар оқуды аяқтағаннан кейін өздері жұмыс орнын таңдауға мүмкіндік алуға тиіс. Қазір түлектер көбіне жұмыс іздеуге мәжбүр, тәжірибе мен аттестация талаптары жас мамандар үшін үлкен кедергіге айналды", – деді депутат.</blockquote>Фото: Нұрболат Нұржаубай

Қазақстанда бір мамандық бойынша ҰБТ-ның шекті балын көтеру ұсынылды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 2025 жылғы 28 сәуірден бастап «ЦОН» мобильді қосымшасында зейнетақы мен жәрдемақы түрлерін есептейтін пайдалы сервис іске қосылды. Бұл азаматтарға үйден шықпай-ақ алдын ала әлеуметтік төлемдердің мөлшеріншамалауға мүмкіндік беретін ыңғайлы құрал.Қызмет іске қосылған сәттен бастап 4 470 адам есептеулер жүргізіп үлгерді. Бүгінгі таңда калькулятор арқылы 8 әлеуметтік төлем/жәрдемақы мен зейнетақы түрлері бойынша 5 негізгі санатты есептеуге болады:• зейнетке шығу: базалық, ынтымақты және жинақтаушы зейнетақы;• бала туу: жүктілікке, босануға немесе бала асырап алуға байланысты табыстан айырылу кезіндегі төлем, сондай-ақ 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша жәрдемақы;• мүгедектік: еңбекке қабілеттілігінен айырылу жағдайындағы әлеуметтік төлем;• жұмыссыз қалу: жұмысынан айырылу жағдайыбойынша әлеуметтік төлем;• жақын адамынан айырылу: асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша төлем.Айта кету керек, есептеу пайдаланушы енгізген деректер негізінде жүргізілетіндіктен, төлем нәтижесі шамамен көрсетіледі және ақпараттық сипатта беріледі. Әлеуметтік төлемдердің нақты мөлшері уәкілетті мемлекеттік органға өтініш беруші ұсынған мәліметтер негізінде есептеліп, ресми түрде тағайындалады.Қызметті пайдалану үшін «ЦОН» мобильді қосымшасын (Google Play және App Store-да қолжетімді) жүктегеннен кейін мемлекеттік биометриялық сәйкестендіру сервисі арқылы авторизациядан өту қажет. Одан кейін тиісті бөлімді таңдап, қажетті деректерді енгізу керек.Айта кетейік, «ЦОН» мобильді қосымшасы – электрондық қызметтерге жылдам қол жеткізуге мүмкіндік беретін жан-жақты цифрлық арна ретінде қарқынды дамып келеді.Сұранысқа ие қызметтердің бірі – ХҚКО-ға кезекке тұру мақсатында алдын ала брондау функциясы. Апта сайын қосымша арқылы шамамен 60 000 электрондық талон беріледі, бұл кезекте күту уақытын едәуір қысқартып, қызмет көрсету жылдамдығын арттыруға мүмкіндік береді.Сондай-ақ жүргізуші куәлігін алу үшін қажетті емтиханға жазылу қызметі кеңінен қолданылуда. Апта сайын теориялық емтиханға 8 000-нан астам, ал тәжірибелік емтиханға шамамен 7 000 адам жазылады. Сонымен қатар, сынамалық жүргізу тәжірибесіне тіркелу қызметін апта сайын орта есеппен 1 600 адам пайдаланады.Қазіргі уақытта «ЦОН» мобильді қосымшасын 670 000-ға жуық пайдаланушы жүктеп, белсенді түрде қолдануда.Фото: «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы КЕАҚ

«ЦОН» мобильді қосымшасының жаңа сервисін 3 аптада 4 500-ге жуық адам пайдаланды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 22 мамырда "Орт-2025" республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығуы кезінде барлық өңірде дабыл жүйесі іске қосылады. Бұл туралы <a href="Kyzylorda-news.kz">Stan.kz </a>ақпарат агенттігі хабарлады.Павлодар облысының Төтенше жағдайлар департаментінің мәліметінше, жаттығулар 22-23 мамыр аралығында өтеді. Үйлестіру және басқару жөніндегі республикалық штаб Павлодар облысында орналасқан.<blockquote>"Іс-шара аумақтық азаматтық қорғаныс кіші жүйесінің басқару органдарының, күштері мен құралдарының табиғи өрттер кезіндегі іс-қимылдарға дайындық деңгейін арттыру мақсатында ұйымдастырылып отыр", – делінген хабарламада.</blockquote>22 мамырда сағат 9:00-де дабыл жүйесінің дайындығы тексеріледі. Барлық өңірде электр сиреналары естіледі. Ведомство тұрғындардан үрейленбеуді сұрайды.Сондай-ақ Ресей Төтенше жағдайлар министрлігінің күштері мен құралдары шекара маңындағы аймақтардағы табиғи өрттерді сөндіру бойынша іс-шараларды өткізуге пайдаланылады.

22 мамырда Қазақстанның барлық өңірінде дабыл жүйесі іске қосылады

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> 2025 жылдың 20 мамырында Астанада Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитеті Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинеті жанындағы Өзбек техникалық реттеу жөніндегі агенттігінің делегациясымен ресми кездесу өткізді.Келіссөздер шеңберінде тараптар техникалық реттеу, стандарттау, сәйкестікті бағалау және метрология саласындағы екіжақты өзара іс-қимылдың негізгі аспектілерін талқылады. Сәйкестікті бағалау саласындағы ынтымақтастықты дамыту, оның ішінде саудадағы техникалық кедергілер және санитариялық-фитосанитариялық шаралар, сондай-ақ мемлекеттік бақылау мәселелері жөніндегі ақпараттық орталықтың жұмыс істеуі мәселелеріне ерекше назар аударылды.Талқылау стандарттау саласындағы, оның ішінде ұлттық стандарттарды халықаралық және өңірлік нормативтермен үйлестіру контекстіндегі өзара іс-қимылды тереңдету перспективаларын да қамтыды. Тараптар техникалық реттеу саласындағы қолданыстағы заңнама туралы ақпарат алмасты, осы саладағы құқықтық қамтамасыз етудің ағымдағы тәсілдерін талқылады және реттеуші тәжірибелерді одан әрі жақындастыруға мүдделілік білдірді.Кездесу қорытындыларының бірі - «Қазақстандық стандарттау және метрология институты» РМК мен «Өзбек ғылыми сынақтар және сапаны бақылау орталығы» мемлекеттік мекемесі арасындағы сәйкестікті бағалау саласындағы 2025-2026 жылдарға арналған екіжақты ынтымақтастықты дамыту жөніндегі қызметті іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына қол қойылды. Құжат екі тараптың практикалық өзара іс-қимылды тереңдетуге, білім алмасуға және халықаралық стандарттарға сәйкес өнімдер мен қызметтердің сапасын арттыруға деген ұмтылысын көздейді.Тараптар сындарлы диалогты жалғастыруға дайын екендіктерін растады және қол жеткізілген уағдаластықтар екі ел арасындағы техникалық реттеу және стандарттау саласындағы ынтымақтастықты нығайту жолындағы маңызды қадам болатынына сенім білдірді.

Ынтымақтастықтың жаңа кезеңі: Қазақстан мен Өзбекстан стандарттау және метрология саласындағы іс-қимыл жоспарын мақұлдады

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Air Astana әуекомпаниясының кесірінен 10 жасар бала Түркияда қалып қойған.&nbsp;Бұл туралы&nbsp;<a href="https://stan.kz/10-zhasar-kazakstandik-bala-kyzhati-zhogalip-turkiya-au-418137/">Stan.kz&nbsp;</a>ақпарат агенттігі&nbsp;хабарлайды.Сот Түркиядан Қазақстанға төлқұжатының жоғалуына байланысты депортацияланған баланың анасының пайдасына Air Astana әуекомпаниясына материалдық және моральдық шығынды өтеу туралы шешім шығарды. Мұны заңгер Данилхан Шағатаев мәлімдеді.Оқиға 2024 жылдың желтоқсанында болды. Бес бала Air Astana әуекомпаниясының қызметкерлерімен бірге Түркияға&nbsp;кеткен. Бірақ 10 жасар бала келген бойда төлқұжатын таппай қалған. Уақытша құжат жасалғанша, бала екі күн бойы депортация бөлмесінде жалғыз отырды. Содан кейін әуекомпания кәмелетке толмағандарға қызмет көрсетуге баланы заңды өкілден қабылдау, рейс кезінде оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және келген кезде заңды өкілге тапсыру кіретінін, ал құжаттар мен жеке заттарын бақылау жолаушыға жүктелетінін мәлімдеді.Баланың анасы Air Astana үстінен сотқа шағым түсірді.Адвокат Данилхан Шағатаев сотта кәмелетке толмағандар жауапкершілікке тартылмайтындықтан, жолаушының өзі жауапты деген әуе компаниясының мәлімдемесіне қарсылық білдірді.<blockquote>"Балаларды әуекомпания қызметкерлеріне беру және ұшаққа отырғызу кезінде барлық қажет&nbsp;құжаттың болғаны анықталды. Сотта бірқатар куәгерлер, соның ішінде Түркияда жолсеріктер мен жерүсті қызмет көрсету қызметкерлерінен де жауап алынды. Нәтижесінде сот әуекомпанияның баланың&nbsp;құжаттарын тексеру жөніндегі өз міндеттерін дұрыс орындамағаны анықталды", –&nbsp;деді адвокат.</blockquote>Данилхан Шағатаевтың айтуынша, сот жаңа әуе билеттерін сатып алу, жаңа төлқұжат рәсімдеу үшін материалдық шығынды өтеу, сондай-ақ 2 миллион теңге көлемінде моральдық шығынды өтеу туралы шешім шығарды. Шешім заңды күшіне енген жоқ.Фото: Нұрболат Нұржаубай

10 жасар баланың төлқұжаты жоғалып, Түркия әуежайында екі күн отырған: Сот Air Astana-ны жауапқа тартты

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Астанада&nbsp;жедел жәрдемнің қай жерде келе жатқанын енді нақты уақыт режимінде бақылауға болады.&nbsp;Пилоттық жоба туралы&nbsp;Денсаулық сақтау министрлігі мәлім етті. Бұл туралы&nbsp;<a href="https://stan.kz/endi-zhedel-zhardem-koligin-onlayn-kartadan-bakilauga-b-418134/">Stan.kz</a>&nbsp;ақпарат агенттігі КТК арнасына сілтеме жасап&nbsp;хабарлайды.Арнайы мобильді қосымша арқылы жедел жәрдемнің қай жерде келе жатқанын&nbsp;кейбір шақыртулар санаты бойынша&nbsp;тек елорда тұрғындары&nbsp;бақылай алады.Енді жедел жәрдемнің бірінші кезектегі шұғыл шақыртулары бойынша науқастың телефонына SMS-хабарлама келеді. Онда жедел жәрдем көлігінің нақты уақыт режимінде қозғалысын бақылауға мүмкіндік беретін онлайн-картаға сілтеме болады. Бұл карта арқылы науқас жедел жәрдемнің қай жерде келе жатқанын көре алады.Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, "103" нөміріне хабарласатын азаматтардың&nbsp;жартысына жуығы жедел жәрдемнің келу уақытын нақтылайды. Ал жаңа интерактивті карта диспетчерлік қызметке түсетін қайталама қоңырауларды азайтып, диспетчерлерге басқа шақыртуларды қабылдауға мүмкіндік береді.<blockquote>“Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Астана қаласының әкімдігі және Yandex Qazaqstan компаниясымен бірлесіп, жедел медициналық көмек бойынша пилоттық жобаны іске қосты. Болашақта бұл жобаны әрі қарай дамытуды көздеп отырмыз. Егер пилоттық жобаның нәтижесі оң болса, оны шұғылдықтың басқа санаттары және еліміздің өзге қалалары мен өңірлеріне де кеңейтеміз”, – Денсаулық сақтау министрлігінің Электрондық денсаулық сақтауды дамыту департаменті директорының міндетін атқарушы Айдар Қасенов.</blockquote>Фото: Нұрболат Нұржаубай

Жедел жәрдем көлігін онлайн картадан бақылауға болады

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қызылорда облысында жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында «Қауіпсіз жол» профилактикалық іс-шарасы өтті. Шара барысында жол қозғалысы ережелерін бұзудың алдын алу, жаяу жүргіншілер мен жүргізушілердің тәртібін бақылау кең көлемде жүргізілді. Іс-шара қорытындысын Қызылорда облысы полиция департаментінің жергілікті полиция қызметі басқармасы бастығының орынбасары Мұратбек Манатов баяндады. Бұл шара жол-көлік оқиғаларының алдын алу және азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағытындағы жүйелі жұмыстың бір бөлігі.<blockquote>- Іс шара барысында мектептерде және білім ұйымдарында 300-ге жуық жол ережесі бойынша семинарлар өткізілді. Сонымен қатар, «Қарабұтақ-Қызылорда-Шымкент» автожолында кемпингтерде және демалыс орындарында жүргізушілерге түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, жадынамалар таратылды. Осы автожолдың бойында жергілікті атқарушы органдарды қатыстыра отырып, екі мәрте жолда қабылдау акциясы өткізілді. Іс-шара барысында Қызылорда облысының Полиция департаментінің 352 қызметкері, 134 автопатрульдеу бағытында патрульдік полициясының -212, учаскелік полиция 122 және қалалық, аудандық бөліністерінің басқа салаларынан 18 қызметкер жұмылдырылса, басқа қызмет салаларынан 23 қызметкер жұмылдырылды. Іс-шараның 30 күнінде жол қозғалысы қауіпсіздігі бойынша 10 975 құқық бұзушылық анықталды. Сонымен қатар, 1281 автокөлік айып тұрағына қойылып, 377 автокөліктің қозғалысын шектеу мақсатында мемлекеттік тіркеу белгілері алынды,- деді Мұратбек Мейрамбекұлы.</blockquote>

"Қауіпсіз жол" профилактикалық іс-шарасы қорытындыланды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Халықаралық «Geopark Aral — аймақтың өсу нүктесі: геомұрадан тұрақты болашаққа» ғылыми-тәжірибелік конференциясы аясында Арал қаласына шетелден және республиканың түкпір-түкпірінен келген делегация мүшелері теңізді өлкенің терең тарихы мен рухани құндылығына қанықты.«Балықшылар» аллеясы алдынан мәртебелі меймандарды жергілікті жыраулар терме-жырлар мен халық әндерін орындап, қарсы алды.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_91920f2267.jpg" alt="Этнопарк Арал.jpg">Делегация тобы алдымен жергілікті және көршілес аудандардың брендтік бұйымдарынан жасақталған көрмені тамашалап, өңірдің экологиялық таза өнімдерімен танысты.Одан соң, қонақтар Аралдың кешегі тарихынан сыр шертетін, өңірдің ата кәсібі – балықшылықтың көнеден келе жатқан болмысы бейнеленген арнайы қойылымыға куә болды. Өткен күннің естелігі суреттелген спектакль барысында көрермендер де қазанда қайнаған балық сорпасынан дәм татты.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_3_845b3f3bb5.jpg" alt="Этнопарк Арал 3.jpg">Мұнан кейін, қадірменді қонақтар бес асық, тоғызқұмалақ, садақ ату сынды қазақтың ұлттық спорт ойындарының мәнімен танысыр, тарихы насихатталды.&nbsp;Бұдан әрі меймандар қазақы нақышпен безендірілген киіз үйлерге кіріп,«Тұсаукесер», «Бесікке бөлеу» салт-дәстүрлері мен ақ жаулықты әжелердің жүн түту, диірмен тарту тәсілдерін тамашалап, қазақ халқының бай этнографиясына терең үңілді. Киіз үйлер жанында сән мен шеберліктің озық үлгілері бейнеленген ұлттық киімдер және зергерлік бұйымдар көрмесі де зор қызығушылыққа ие болды.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_5_d47dc6a72b.jpg" alt="Этнопарк Арал 5.jpg">Қонақтар аллеяда орналасқан «Балықшылар» музейіне арнайы ат басын бұрып, теңізбен тағдыры біте қайнасқан өңір халқының тағылымды тағдырымен және құнды жәдігерлермен танысты.&nbsp;Аралдың өткені мен бүгініне тағзым, болашағына үміт арнаған жергілікті өнерпаздардың рухани-мәдени концерттік бағдарламасы этношараға көркем түйін болды.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_4_43e32e2dbb.jpg" alt="Этнопарк Арал 4.jpg"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_7_9df7a192a0.jpg" alt="Этнопарк Арал 7.jpg"><img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Etnopark_Aral_2_6a76c4e656.jpg" alt="Этнопарк Арал 2.jpg">

«GEOPARK ARAL»: Туристер ел тарихы мен мәдени мұрасына қанықты

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Бүгін "Сыр медиа" ЖШС бас директоры Марат Аралбаев пен Қызылорда кәсіпкерлер палатасы жанындағы іскер әйелдер кеңесінің төрайымы Наталья Мишукова ынтымақтастық жөніндегі меморандумға қол қойды.Екі тарап бірігіп, "Әйел әсері" атты әлеуметтік жобаны қолға алмақ. Пилоттық жүйеде іске асатын жобаның мақсаты – қоғамда көшбасшы болғысы келетін қыз-келіншектерді көпшілікке таныту. Қазірдің өзінде бұл жобаға 20 қатысушы іріктеліп отыр. Жоба түсірілімі "Kyzylorda-news.kz" ақпараттық агенттігінің студиясында жүзеге асады.<blockquote>– Бұл жоба белсенді көзқарас танытатын қыз-келіншектерді оқытып қана қоймай, нақты көрсеткіштерге қол жеткізуімен құнды.&nbsp;Жоба барысында әйелдер түрлі тренингтерге қатысып, ой-пікірлерін ашық айтуды үйренетін болады, – деді іскер әйелдер кеңесінің төрайымы Наталья Мишукова.</blockquote>Айта кетейік, Сыр өңірінде 2015 жылдан бастап Қызылорда кәсіпкерлер палатасы жанында әлеуметтік белсенді, іскер әйелдердің дәрежесін көтеріп, кәсіппен айналысып жүрген әйелдерге қолдау көрсету мақсатында іскер әйелдер кеңесі жұмыс істеп келеді.Бүгінде әйелдер кеңесі әлеуетті бизнес-идеяларға, жобаларға қолдау көрсетіп, өз ісін енді бастаушы кәсіпкер қыз-келіншектерге ұйымдастырушылық, әдістемелік, кеңес берушілік және ақпараттық тұрғыдан көмек көрсетіп, олардың қоғамда белсенді қызмет атқаруына мұрындық болуда.<img src="https://knadmin.beoblood.kz/uploads/Memorandum_fe98847186.jpeg" alt="Меморандум.jpeg">Аружан ЕРАЛЫФото: Балтабай Тұрарұлы/Kyzylorda-news.kz" ақпараттық агенттігі

Меморандумға қол қойды

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> Қазақстан &nbsp;Республикасы &nbsp;қылмыстық -атқару жүйесі мекемелерінің психология қызметтерін жетілдіру бойынша және сотталғандарға, сонымен қатар ұзақ мерзімге жазаға тартылғандарға психологиялық көмек беруді күшейтудің іс-шаралар жоспарына сәйкес жұмыстар атқарылуда.20.05.2025 жылы мекеменің психологиялық қамтамасыз ету тобының психолог мамандары сотталған азаматтар арасында «Бостандыққа психологиялық дайындық» атты тренинг сабақ өткізді.Бұл іс-шараның негізгі мақсаты жазасын өтеуші азаматтарды бостандықтағы өмірге дайындау болып табылады. Шара барысында «Мен бұл өмірде не үшін жауаптымын?», «Өз өмірлік құндылықтарыңызды анықтау» жаттығуы өткізілді.&nbsp; Сонымен қатар психологиялық қолдау көрсетілді.Қорытындылау барысында шеринг әдісі қолданылды.

Психолог мамандар жазасын өтеушілер арасында тренинг өткізді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a> «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы мен «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясында Қызылорда облысындағы тарихи-мәдени мұралар цифрлық форматта қолжетімді.3D-картада республикалық және жергілікті маңызы бар 150 ескерткіш қамтылған. Алдымен ЮНЕСКО-ның алдын ала тізіміндегі, маңызды тарихи нысандар енгізілген.Әр ескерткіштің архивтік деректері, аңыз-әңгімелері және виртуалды үлгісі 3 тілде ұсынылған. Облыста қазіргі таңда 31 республикалық, 256 жергілікті маңызы бар жалпы 287 ескерткіш мемлекет қорғауында.Бұл жоба - рухани мұра мен тарихты ұрпаққа жеткізудің заманауи жолы. Қызылорда облысының ескерткіштерінің интерактивті картасын мына сілтеме арқылы көруге болады: virtualmap.xyz

Қызылорда облысының тарихи-мәдени ескерткіштері 3D-картада қолжетімді

<a href="https://kyzylorda-news.kz/">Kyzylorda-news.kz</a>&nbsp; Жер бетін мекендеген ұлттардың өзіндік әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, жоралғысы бар.Діні мен тілінен бөлек адамдар салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы арқылы ерекшеленіп жатады. Қазақтың тойдағы әдет-ғұрпы мен жөн-жоралғысының өзі таңды кешке, кешті таңға жалғарлық әңгіме арқауы бола алады. Жөн-жоралғы екен деп, құдалар арасындағы алыс-берісте кейде асыра сілтеп жіберетіндер болады. Сондайларға бір тоқтам керек секілді.Тойға да тәртіп керек&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Тойға реформа жасау керек деген тақырыптың көтерілгені қашшан. Той түгілі, құдайы асының өзін бір тәртіппен, ысырыпсыз өткізуді реттей алмай отырған жоқпыз ба? Көрші өзбек ағайындар 2019 жылы той реформасын жасап, артық жөн-жоралғыны қысқартыпты. «Хабар» жаңалықтарынан көзім шалған ақпаратты басқалар да білсін деген ниетпен арнайы жазып отырмыз.&nbsp;«Хабар» арнасының жазуынша, Ташкент тұрғыны Хабиболла Рахматуллаев қыз ұзатыпжатыр. Үй иесі қазан көтеріп, палау пісірген көрінеді. Палау пісіру көршіміз үшін – заңдылық. Оларда бұл тағамсыз той өтпейді десек те болады. Құда жағы да палау пісіреді екен.&nbsp;– Бізде үйлену немесе қыз ұзату тойы таңсәріде басталады. Екі жақтың ата-анасы, аға-бауырлары жиналып, таңғы палаудан дәм татамыз. Сол дастарханда үлкендер бата беріп, игі тілектер тілейді. Мұндай салт екі жақта да бар. Біз палау берсек, ертең күйеужігіт жаққа кезек келеді. Бастысы, керегін жасаймыз. Артық шығынға өзіміз де бармаймыз,&nbsp;– дейді Хабиболла Рахматуллаев.Тағы бір қызығы, құдалармен таныстық түске дейін аяқталады екен. Онан соң қызды шығарып салу рәсіміне кезек береді.Біздің сөзбен айтқанда, құдалық та, қызды ұзату да күндізгі 3-ке дейін аяқталады. Одан кешігуге, көл-көсір дастархан жаюға болмайды. Ереже бойынша үйлену тойы тек бір күнде өткізілуі шарт көрінеді.Тәртіп деп осыны айтады. Қазақтың тойына да реформа жасалуы тиіс. Бұған мемлекет араласпаса, жәй айтқаннан ештеңе өнбейді. Әйтпесе, тойдың өзі жарыс болып барады. Байдың істегенін, дастарханға қойғанын, құдаға сыйлағанын басқалар жасаймын деп әуре боп жатыр. Қазақ қоғамында несиеге батқан адамның көбеюінің бір себебі – осы.Той тойлаудың да реті болуы шартНесін жасырамыз, «жиғаның тойға шашылсын» деп, той десе басқа дүниені ұмыт қалдырар кезіміз аз емес. Оның үстіне қазіргі кейбір тойлар құр мақтан мен жәй даңғазалық іспетті. Қаламгер Сейфолла Шайынғазы «Егемен Қазақстанға» жазған мақаласында тойдағы даңғазалықты жеріне жеткізе жазыпты. Ол: «Қазіргі таңда осындай даңғаза тойлар біздің ағайындар үшін ақша шашудың көрінісі ғана емес, сонымен бірге тіршілік үшін алаңдамаудың, не өзіңнің, не бала-шағаңның болашағын ойламаудың да көрінісі болып тұр. Өйткені тойда жүрген адам есірік адам, онда ес болмайды. Екі езуі екі құлағында, бір тойды аяқтай беріп келесі тойға дайындалып жатады. Жеке басының қамын ойлай алмайтын, өмірде не болып жатқанынан мүлде хабарсыз бұл сияқтылардың ұлтына тигізер септігі де шамалы. Әлемде бізден жүздеген, мыңдаған есе бай тұратын халықтар бар. Олардың ешқайсысы біз сияқты шашылып той өткізбейді. Біріншіден, әр қадамын ойлап жасайтын ұлттар ондай шашылуға деген қажеттілік бар деп есептемейді. Екіншіден, адал ең­бек­пен келген ақшаны босқа рәсуа ету олар үшін оғаш қылық саналады. Олар ақшаны жартылай ішіліп, жартылай қалып қоятын тамаққа емес, үйлену тойына киетін киімге, одан соң «үйлену тойынан кейінгі саяхат» деп аталатын сапарларға жұмсайды. Сөйтіп ел көреді, жер көреді, сол арқылы тойларын есте қалдыру жағын ойлас­тырады. Ондай тойлардың өнегелілігі де сонда – айта жүретін естелік қалады. Ал біздің тойлардан соң ішіп-жегеніңнен басқа не айтасың?» – деп ойын білдірген.Қарызға той жасауды тоқтататын кез келдіБүгінде ақшасы кем адамның өзі несие алып, той жасауды әдетке айналдырды. Сондағысы біреуден қалып кетпеудің амалы ғана. Біліммен, болмаса өнертабыспен жарысып, бір-бірінен озса бірсәрі дейсің ғой... Той тойлап жарысу дегенді көп адам жақтырмаса да лажсыз сол қадамға барып жатады. Тойдың болғаны жақсы. Әйтсе де қалтаға да қарау керек. Әйипесе Абай хакім айтқандай «біреу тойып, біреу тоңып секіредінің» кейпіне өту түк емес. Аудандық «Қармақшы таңы» газетіне журналист Ардақ Сәкенқызының осы тақырыпты қаузаған мақаласы басылған. Ол: «Қалталы қауымнан қалыс қалмауым қажет деген қаншама қазақ қарызға батып той жасап жүр. Осындайда өз қолың өз аузыңа жетпей жатып, жұртқа жақсы көріну үшін қарызға батқанша, бір күндік мерекені тойлаймын деп, мың күндік берекеден айырылғанша әркім көрпесіне қарай көсілсе дейсің. Барымен базар қылып, шынайы көңіліңмен бір кесе шай ұсынсаң, мейманыңның мерейі тасиды ғой.Көпшіліктің артық кететін тұсы – әдеттегідей ысырапшылдық. Дағдарыста да той. Тіпті, қарызданып, қауғаланса да қазақтың тойы тарқамайды. Бүгінде отбасылық мерейтойларды атап өту үшін қомақты қаржыны қарызға алу қалыпты нәрсеге айналды. Тіпті «тойға арналған кредит» деген термин де бар. Дегенмен, көп жағдайда бұл қадамды жасауға жүрдім-бардым, жауапсыз қараған адам белгілі бір қиындықтарға тап болатыны анық. Арамызда бір күндік қуаныш үшін қаншама жыл несие төлеп жүргендер де аз емес. Бәрі де «жұрттан қалмау керек» деген қағиданы санасына сіңіріп алған. Қалай десек те, «Тапқанымыз тойға шашылсын» деп астамшылықты ақтап алатын да, «Шаршасақ той тойлап шаршайық» деп тілек айтатын да өзіміз. Тойдың көп болғаны, ағайынмен бөлiсер қуанышымыздың тағы да қуанышқа ұласып жатқаны жақсы-ау, дегенмен тек сол тойдан кейiнгi көрiнiс көңiлдi құлазытпаса дейсің мұндайда», – деп ойын түйіндеген.Иман Еркін Рысбекұлы:«Жалпы несие алып той жасаған аса дұрыс емес.&nbsp; Ешкімнен ұялмай, қолда бар несібесімен той жасаған дұрыс. Несиенің харам екенін түсінетін адамдар да бар және түсінбейтін жандар бар. Ниеті дұрыс адамдар, той иесін сынамай-ақ, қонақ болып келеді. Мысалы, той жасауға 5 млн теңге көлемінде қаржыны несиеге алдыңыз. 200-250 адам бірнеше сағатқа тойға келіп ішіп-жеп кетті. Ал сіз бұл бірнеше сағат&nbsp; болған салтанатты жиынға алынған несиені 5-6 жыл бойы төлейсіз.&nbsp;Сондай-ақ, енді отбасы болған жастар бұл несиені жылдап төлейді. Осы жастардың ары қарай дамуына осы несие кедергі болады. Тойды несиеге алудың тағы бір жаман жағы – арты ұрысқа ұласады. Отбасылық ұрыс-керіс ажырасуға әкеп соғады. Ислам дінінде несие беру және алу адамға жасалған зұлымдық болып есептеледі. Яғни, егер жастар бір-бірін жақсы көрсе, екі жақты да қинамай, екі жастың бақыты үшін түсіністік танытқан дұрыс. Мысалы, тойда мүлдем киілмейтін киіттер беріледі. Бұл да артық, қажет емес шығын деп ойлаймын», – деген kursiv.media-ға берген пікірінде.Ретсіз шығынға да тыйым керекӨзбекстанда ретсіз шығын, бей-берекет бәсекелестікке ұласқан бірқатар жөн-жоралғы алынып тасталған.Оның орнына мемлекетке пайдалы іс ойлап табылды. «Егемен Қазақстанның» жазуынша, көршіміз мұндай біркелкі тәртіпке 2019 жылы бүкіләлемдік пандемия кезінде қол жеткізді. Мемлекет той немесе ас беру кезінде ретсіз шығынға қазір де жол бермейді. Мәселен, бұған дейін шаңырақ көтерген жас жұбайлардың үйіне ата-ана және аға-жеңгейлері көйлек-көншік, дәмді тағам алып, артынып-тартынып баратын үрдіс болған. Бұл жайт қоғамда отбасы институтын бұзып, бей-берекет бәсекелестік тудырған еді. Көрші ел билігі оның орнына ел ішінде саяхаттау тәртібін енгізді. Той реформасы ішкі туризмнің дамуына да пайдасын тигізді.– Осы ысырапшылдық дегеннен шығады ғой, мысалы, бұларда «шәлара» деген дәстүр бар еді. Қыз күйеуге шыққаннан кейін 3 күн өткен соң ағайын-туыстары, абысындарын алып, бір автобус боп келетін еді. Ол артық нәрсе деп алып тастады. Сосын келін алғаш келін боп түскенде 3 күн айтта, қыздың анасы 60 тәтті тағам алып келеді. Сол бәсекеге ұласып кеткен соң мемлекет араласып, жоқ қылып жатыр. Соның орнына жас келіндер Самарқан, Бұхараны автобус-автобус болып аралайды, – деп түсіндірді өзбек этнографиясын зерттеуші журналист Гүлнәр Байжанова.«Хабар» арнасының жазуынша, Өзбекстанда кез келген отбасылық басқосу жергілікті мәхәлла комитетінің тікелей қатысуымен өтеді. Аудан, ауыл, аумақтың ақсақалдар алқасы сол жердің тыныс-тіршілігінен хабардар болып отырады.– Мәхәллада кері пікір қалыптаспау керек. Осыны жақсы ұстанған өзбек ағайындар. Көршінің бәрімен жақсы қарым-қатынаста! Өйткені үйіне келетін құдалар көршілерден сұрайды ғой. Сосын жаман атты болмас үшін жақсы тұрады. Мұның бәрі балаларының тағдыры үшін деп ойлаймын. Соны көріп өскен балалар да тәртіпті болады, – деді Гүлнәр Байжанова.Сөз соңыӨзбекстан тойдағы ысырапшылдықты осылай реттеп жатыр. Тәжікстан да бұл мәселені әлдеқайда шешкен. Оларда тойға 150 адамнан артық қонақ келмейді екен. Бізге де той реформасын жасау керек секілді. Себебі не тойшыл болатынымызды, не ойшыл болатынымызды осы бастан шешу қажет. Сіз қалай ойлайсыз, оқырман?Ә.БАТЫРБЕКОВФото: Нұрболат Нұржаубай

Қазақстан және Қызылорда облысының жаңалықтары: Қоғам