Kyzylorda-news.kz Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің «Қазақ тілі мен әдебиеті және Журналистика» білім беру бағдарламаларының оқытушылары Өзбекстан Республикасының Самарқанд, Ташкент қалаларында 4-8 маусым аралығында «Сыр сүлейлері шығармаларындағы Шығыстық дәстүр» жобасы аясында іссапарда болды.
Сапар барысында жобаның жетекші ғылыми қызметкері Ұлжан Жанбершиева, аға ғылыми қызметкерлері Гүлзира Оралова, Айдынгүл Төлебаева Шығыс елдері арасындағы мәдени-әдеби байланыс, әдеби мұралардағы ұқсас ортақ мотивтерді айқындау, қолжазбалармен танысу, ғылыми зерттеу еңбектерін саралау жұмыстарын жасады.
Зерттеу жұмыстары негізімен Шараф Рашидов атындағы Самарқанд мемлекеттік университетінде болып, университет жанындағы кітапхана қорын пайдалануға мүмкіндік алды. Қордағы диссертациялық еңбектермен танысып, қазақ поэзиясындағы шығыстық дәстүр мен әлем халықтарындағы шығыстық дәстүрдің байланысын әдеби ықпалдастықты зерделеп, салыстыра қарап, сараптама жасады.
Әлішер Науаи атындағы Өзбекстан Ұлттық кітапханасында, Өзбекстан Республикасы Ғылым академиясының «Өзбек тілі, әдебиеті және фольклор» институтының сирек қолжазбалар бөлімінде ғылыми зерттеулер жүргізді.
Нәтижесінде өзбек-қазақ әдебиетіндегі және түркі халықтарына ортақ әдеби дәстүрлер, ортақ қазына және әдеби байланыстар сараланып, қажетті материалдар жинақталды.
Айта кетейік, Әлішер Науаи атындағы Өзбекстан Ұлттық кітапханасы Өзбекстан Республикасындағы қолжазбалардың, баспа басылымдарының және полиграфия өнерінің ең үлкен қоймасы. Өзбек тіліндегі қолжазба және баспа материалдарының әлемдегі ең үлкен қоры. Кітапханатану және библиография саласындағы жетекші ғылыми орталық. Құрылымына Өзбекстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі жанындағы ақпарат және бұқаралық коммуникация агенттіктері кіреді . Ташкент қаласында орналасқан.
2012 жылдан бастап кітапхана (Симпозиум сарайымен бірге) "Мажрифат маркази" сәулет кешенінің бөлігі болып табылатын ғимаратта жұмыс істейді. "Өзбекстанның Әлішер Науаи атындағы ұлттық кітапханасы" мемлекеттік мекемесі аясында екі ірі астаналық кітап қоры − Өзбекстан Республикасының Әлішер Науаи атындағы Мемлекеттік кітапханасы мен Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана біріктірілді.
Тарихына тоқталсақ, 1867 жылы тамызда Түркістан генерал-губернаторлығында алғаш рет Ташкентте көпшілікке қол жетімді кітапхана құру идеясы көтерілді. Негізгі қор Түркістан мен оған іргелес жатқан аймақтардың географиясы мен мәдениетін қамтитын материалдармен жинақталуы керек еді. Түркістан генерал-губернаторы және Түркістан әскери округі әскерлерінің қолбасшысы орыс генералы Константин Кауфман (1818-1882) Орта Азия территорияларын аннексиялауды жүзеге асырған Ташкентте көпшілікке қол жетімді кітапхана құру идеясын мақұлдап, оны ұйымдастыруға қаржы бөлуге бұйрық берді. 1867 жылдан бастап кітаптар мен басқа да материалдар қорын қалыптастыру бойынша алғашқы жұмыстарға белгілі орыс библиографы В.И. Межов щақырылған . Генерал-губернатортың тапсырмасы бойынша Межов бірден Түркістан өлкесі туралы материалдар жинауға кірісті.
Кітапхана 1870 жылы Ресей империясының генерал-губернаторы әкімшілік басшысының бұйрығымен "Ташкент көпшілік кітапханасы" ретінде құрылды. Кітапхана Ресей империясының Халық ағарту министрлігінің, Ресей Ғылым академиясының, Санкт-Петербургтің көпшілік кітапханасының, Орыс географиялық қоғамының және Ресей армиясының Бас штабының қорларынан ақысыз сәлемдемелер арқылы құрылды. Олардың көпшілігі өз қорларынан шыққан көшірме басылымдар болды. 1870 жылы мамырда Ташкенттегі Көпшілік кітапхананың кітап қоры шамамен 2200 томды немесе 1200 атауды құрады. Жеке тұлғалар да өз кітаптарын кітапхана қорына аударды. Кітапхананы дамытудың басым бағыты Түркістан өлкесі мен көршілес елдердің тарихына арналған басылымдар жинағы болған.
1920 жылы Кітапхана "мемлекеттік" мәртебеге ие болды. 1920 жылдан бастап Түркістан өлкесінде басылып шыққан барлық басылымдардың "көшірмелері" міндетті түрде кітапханаға жіберіліп, оны Түркістандағы ең ірі кітап депозитарийі мен мәдени орталығына айналдырды. Қызметкерлердің біліктілігін арттыру мақсатында кітапханалық курстар ұйымдастырылып, кітапхана қорлары мен каталогтарын құру тәртібі анықталды. Өзбекстанның астанасы Ташкентте әр түрлі жерлерде "Үлкен кітапхананың" филиалдары ашылды. Сауатсыздықпен кеңінен күресу ерекше алаңдаушылық туғызды, ол үшін Ескі қалада филиалдар ашылды, онда кітап жинақтары барлығына қол жетімді болды.1925 жылға қарай кітапхана қорында 140 мың сақтау бірлігі болды.
1925 жылы шілдеде Өзбекстан Мемлекеттік көпшілік кітапханасының "Шығыс бөлімі" жанынан "Интерндер институты" жұмыс істей бастады, онда кітапхана қызметкерлері арнайы курстарда біліктіліктерін арттырды:
• Кирилл әріптерін жазуға негізделген өзбек тілін оқыту курстары (1929 жылы желтоқсанда жұмыс істей бастады)
• Ғылыми кітапханалардың каталогтарын даярлау курстары (1930 жылы тамызда басталды)
• Каталогтау, жүйелеу және пән бойынша үш айлық курстар (1932 жылдың қаңтарынан бастап жұмыс істейді)
• 1934 жылдың қазан айында мемлекеттік республикалық ғылымдар комитеті жанындағы "Ғылыми кітапхана қызметкерлеріне арналған курстар" да жұмыс істей бастады.
• 1933 жылы Өзбекстан Үкіметінің шешімімен Ташкенттегі Мемлекеттік көпшілік кітапханасы "Республиканың шығыс қолжазбаларының орталық қоймасы" мәртебесіне ие болды.
1920-1930 жылдардың онжылдығында Кітапханада библиографиялық жұмыстар қарқынды жүргізілді. Нәтижесінде Кітапхана қорын өңдеуге негізделген ірі библиографиялық еңбектер жарық көрді. Кітапханаға ұлттық және шетелдік басылымдардың бас мемлекеттік кітап депозитарийі, көпфункционалды кітапханалық-ақпараттық және ғылыми-зерттеу мекемесі, Өзбекстан Республикасының барлық кітапханалары үшін әдістемелік орталық мәртебесі берілді.
Өзбекстанның Әлішер Науаи атындағы Ұлттық кітапханасының жаңа ғимараты Өзбекстанның астанасы Ташкент қаласындағы "Мажрифат маркази" бірыңғай монументалды сәулет кешенінің құрамына кірді, онда Ұлттық кітапхана ғимараттары мен Симпозиум сарайы орналасқан
А.Текебай
Фото:Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті